جامعه و فرهنگ پاکستان در درجه اول از تمدن مرکزی پاکستان، سرائیکی، بلوچ و پشتون در غرب و قبایل باستانی مانند قبایل پنجابی، کشمیری، مکرانی و همچنین چندین گروه قومی دیگری در جنوب دارد، در حالی که اقلیت ‌های قومی از جمله، واخی، بلتی و شینایی در شمال قرار دارند، تشکیل شده است. به طور مشابه، فرهنگ پاکستان به شدت تحت تأثیر گروه‌های قومی کشورهای همسایه خود، مانند مردمان ترک، پارسی ‌ها، اعراب و سایر مردمان آسیای جنوبی، آسیای مرکزی و خاورمیانه قرار گرفته است[1].

      ایالت پنجاب پاکستان از نظر فرهنگ و تمدن، ایالتی باستانی و از جهت فرهنگ، غنی است که هزاران داستان عاشقانه جاودانه در آن یافت می ‌شود. جایی که رودهای معروفی همچون جهلم، راوی، چناب، ستلج و بیاس جریان دارند. جایی که صوفی بزرگی همچون بابا بٌله شاه، وارث شاه، بابا فریدالدین گنج شکر، داتا گنج بخش زندگی خود را در آنجا گذرانده ‌اند، جایی که تمدن ‌های هاراپا و گندهارا به آن پیوند خورده‌ اند. جایی که قصه ‌های عامیانه و داستان‌سرایی سنتی دلنشینی در ادبیات پنجابی بوده است، که وارث شاه با نوشتن دانستانی زیبا همچون هیر و رانجها (دختری به نام هیر که مردی به نام رانجها عاشق او شده بود و این داستان عشق حقیقی است.) به آن بالاترین شکوه را بخشیده است. در این راستا، داستان صوفی بزرگ میرزا حافظ بارخورد، متعلق به آقایون میرزا ها، داستان "سهنی" و "مهینوال" میان محمد بخش، داستان زیبای سسی  و پنو، نوشته هاشم شاه و داستان پوران بهگت فصل دیگری از این داستان ‌ها است. ایالت پنجاب که از شهر راولپندی (شهری نزد پایتخت پاکستان) گرفته تا بهاولپور و صادق آباد امتداد دارد و شهری معروف به شهر زنده دلان لاهور، در کرانه‌ های راوی قرار دارد، که در کوچه‌ هایش هنوز هم می‌توان عشق را در حال شکوفایی دید. پنجاب فرهنگ خاص خود را دارد. پنجاب ایالتی از پاکستان است که فرهنگ آن هزاران رنگ، از جمله جشنواره ‌ها، «غذاها»، لباس ‌ها و مکان ‌های باستانی را در بر می‌گیرد. فرهنگ پنجابی یکی از قدیمی ‌ترین فرهنگ ‌های تاریخ جهان محسوب می‌ شود. از نظر فرهنگی، تاریخی، مذهبی و جغرافیایی، پنجاب هر جاذبه ‌ای را که می ‌تواند یک گردشگر را جذب کند، دارد، یعنی پنجاب دارای قلعه ‌های تاریخی، رودخانه ‌های بزرگ و زیبا، رشته‌کوه ‌های کویری است. باغ ‌های زیبایی وجود دارد. پنجاب به خاطر رشته‌کوه ‌هایی، غذا های سالم و خوشمزه ‌اش در سراسر جهان معروف است. تمدن و فرهنگ از اصول اساسی زندگی بشر محسوب می‌شود. فرهنگ یعنی ویژگی ‌ها و عادات یک جامعه و یک ملت، طرز تفکر آن، ایدئولوژی مذهبی آن، اهداف و مقاصد آن، اینها پایه و اساس تمدن یک کشور هستند. اینها چیزهای اساسی هستند که یک ملت را شجاع، سربلند و مستقل می‌کند و فقدان آنها نیز یک ملت را ترسو و حقیر می ‌کند. جوانان و جوامع امروزی در حال فاصله گرفتن از میراث خود هستند و از پذیرش تمدن و فرهنگ احساس شرم می‌کنند. یا بگوییم که در این دوران مدرنیته، مردم در هر جنبه ‌ای از لباس، زبان، سبک زندگی، غذا و نوشیدنی خود مدرن ‌شده اند و بیش از ۱۳۰ میلیون پنجابی در جهان زندگی می‌ کنند که به زبان پنجابی صحبت می کنند که با خط «گٌرمکهی»  و  «شاه مکهی» نوشته شده است. نگارش ادبی به زبان پنجابی حدود نهصد سال پیش  توسط بابا فریدالدین شکرگنج، صوفی بزرگ شبه قاره آغاز شده است. در کنار آن صوفی بزرگ، صوفی های دیگری نیز از جمله، خواجه فرید، سلطان باهو، شاه حسین، میان محمد بخش، هاشم شاه، بابا بله شاه، میان علی حیدر و ده ‌ها نام بزرگ دیگری نیز وجود دارند که به زبان پنجابی رونق ادبی جاودانه ‌ای بخشیدند. بین قرن ‌های ۱۵ تا ۱۹، مسلمانان آثار شاعرانه و بی ‌نظیری به زبان پنجابی نوشتند که در آنها اشعار صوفیانه و قافیه های بسیاری محبوبی بودند، اما در عصر حاضر، کسانی که در مناصب بالا قرار دارند، روزنامه ‌نگاران و هنرمندانی که به اوج شهرت جهانی رسیده ‌اند، یا نسل جوانی که روستاهای سرسبز و خرم پنجاب را ترک کرده و به کشورهای اروپایی رسیده‌ اند، چنان در درخشش غربی گم شده‌ اند که به طور فزاینده‌ای زبان پنجابی، زبان مادری خود را فراموش می ‌کنند، یا مستقمیاً بگوییم که از صحبت کردن به زبان پنجابی خجالت می‌ کشند. انگلیسی با افتخار فراوانی در کنار زبان اردو، زبان ملی پاکستان صحبت می ‌شود، حتی زبان اردو نیز برای آن ها چندان اهمیتی ندارد و فقط زبان انگلیسی را برای خود افتخار می دانند، اما اگر یک کلمه از زبان پنجابی از زبانشان خارج شود، از شرم شروع به فرو رفتن به زمین می‌ کنند. برای آنها، زبان خودشان هیچ دامنه ‌ای ندارد. در عصر حاضر، فرهنگ پنجابی در حال تغییر به فرهنگ غربی است، زیرا بهنگرا (رقص صوفی) و گدا (این یک آهنگ و رقص طنزآمیزی است که توسط زنان اجرا می ‌شود.) در حال تغییر به رقص هیپ هاپ، موسیقی فولک و موسیقی ریمیکس است، همچنین جای نان ذرت و "خورشت سبزی خردل" را پیتزا و برگر گرفته است و زبان پنجابی جای خود را به زبان انگلیسی داده است. ما باید به زمانه پیش برویم، اما کسانی که تمدن و فرهنگ خود را نادیده می‌گیرند، در صفحات گمنام تاریخ گم می ‌شوند[2].تحلیلگران فرهنگی معتقدند که متأسفانه، آنجائیکه برخی از دولت‌ های پنجاب پاکستان  تمرکز به فرهنگ پنجاب و سعی در ترویج آن داشتند، برخی از دولت ها جشنواره‌ های فرهنگی آن را ممنوع کرده و فرهنگ دیرینه آن را به صفحات تاریخ محدود کردند. این روند ادامه یافت و به همین دلیل، جشنواره‌ های تاریخی این ایالت که هر ساله با شور و شوق فراوانی برگزار می ‌شدند، از شادی نسل های جدید گم شدند و به این ترتیب نسل جدید با فرهنگ موروثی خود نا آشنا شده است، اما اکنون مریم اورنگ زیب، وزیر ارشد پنجاب اعلام کرد که اکنون پنجاب و پاکستان امن هستند، تمام رنگ ‌های فرهنگ پنجاب پاکستان در حال بازگشت هستند. این وزیر ارشد ایالتی همچنین اعلام کرد که مریم نواز، سروزیر ایالت پنجاب پاکستان پس از 30 سال جشنواره نمایشگاهی "اسب و گاو" را احیا کرد و لاهور پس از 25 سال، در ماه فوریه «جشنواره بسنت» ( که بخشی از جشن بهاران، یعنی نوروز پاکستانی است) را برگزار می کند[3]. تحلیلگران فرهنگی معتقدند که در ایالت پنجاب پاکستان، جشنواره بسنت (که به جشنواره بادبادک‌ بازی نیز معروف است) هر ساله در آغاز فصل بهار با شور و شوق زیادی برگزار می ‌شد، اما متأسفانه تبلیغات منفی علیه آن همیشه در اوج خود بوده است. دشمنان فرهنگ پاکستان گاهی آن را یک جشن هندو اعلام می‌ کردند، گاهی با ترفندها و بهانه‌ های مختلفی سعی در متوقف کردن آن داشتند. با این حال، با تمام شور و حرارت خود ادامه داشت. با این حال، حدود بیست و پنج تا سی سال پیش، زمانی که استفاده از نخ‌ های شیشه ‌ای و فلزی برای بادبادک ‌بازی آغاز شد و در نتیجه آن بسیاری از موتور سیکلیت سواران یا رهگذران جان خود را از دست دادند و بسیاری از مردم زخمی شدند، دولت ابتدا استفاده از این نخ‌ های فلزی و شیشه ای را ممنوع کرد، اما وقتی موفق به متوقف کردن آن نشد، اصلاً جشنواره بسنت را ممنوع کرد. اکنون پس از سی سال آن را مریم نواز دوباره بازگردانده است، اما نسل بیست و پنج ساله اخیر از برگزاری این جشنواره آگاه نیست و برای آشنایی از آن چند سال می گیرد.

    نگاهی به فرهنگ پنجابی پاکستان.

    فرهنگ پنجابی پاکستان یکی از قدیمی ‌ترین و غنی‌ترین فرهنگ‌ های جهان است. تنوع و منحصر به فرد بودن آن در شعر، فلسفه، معنویت، آموزش، هنر، موسیقی، آشپزی، علم، فناوری، جنگ نظامی، معماری، سنت‌ها، ارزش‌ها و تاریخ پنجابی مشهود است. در قرون وسطی، فرهنگ پنجابی محدود به جامعه، طبقه، روستای و یک منطقه فردی بود، اما امروزه، این چنین نیست. فرهنگ پنجابی در همه جا گسترش یافته است. این فرهنگ در منطقه پنجاب از دهلی گرفته تا پیشاور (بخشی از پنجاب در هند کنونی نیز قرار دارد که ملحق به پنجاب پاکستان است و فرهنگ آن مانند فرهنگ پنجاب پاکستان است در آنجا بیشتر سیک ها سکونت دارند و ایالتی از هند است که معمولاً با نام پنجاب شرقی یا پنجاب هند شناخته می ‌شود. این ایالت از غرب با ایالت پنجاب پاکستان، از شمال با منطقه جامو و کشمیر، از شمال شرقی با هیماچال پرادش، از جنوب با هاریانا، از جنوب شرقی با چندیگار و از جنوب غربی با راجستان ‌هند، هم مرز است این ایالت در مجموع ۵۰۳۶۲ کیلومتر مربع مساحت و ۲۴۲۸۹۲۹۶ نفر جمعیت دارد. مرکز پنجاب هند، چندی گار است که مرکز ایالت همسایه، هاریانا نیز می‌ باشد. از دیگر شهرهای بزرگ می‌ توان به باتیندا، امریتسار، جلندر، لودیانا و پاتیالا اشاره کرد[4].) و از کشمیر تا کاشمر برجسته‌ تر است. فردی که ساکن منطقه پنجاب است و زبان پنجابی را به عنوان زبان مادری خود صحبت می‌ کند، پنجابی محسوب می ‌شود. نادیده گرفتن شفقت و روحیه بالایی که در شیوه زندگی پنجابی ‌ها مشهود است، دشوار است. پنجابی ‌ها به خاطر عزم راسخ خود شناخته می‌ شوند. فرهنگ و تمدن آنها نمایانگر میراث چندوجهی تمدن باستانی است. در میان پنجابی ‌ها، میهمان نعمتی بزرگ است که از جانب خداوند فرستاده شده و به خوبی از آن پذیرایی می ‌شود.

   جشنواره ‌های پنجابی: مردم پنجابی، مردمی شاد و زنده دل هستند، آن ‌ها به طور فعال در جشن گرفتن هر سنتی و جشنواره‌ ای شرکت می ‌کنند. سال جدید پنجابی از اول چت (مطابق به تقویم هندی که اول ماه آن را چت یا چیترا می گویند.) آغاز می‌ شود( ماه هندی چت اولین ماه تقویم بیکرامی است که از ابتدای فصل بهار، معمولاً حدود ۱۴ مارس آغاز می ‌شود و تا اواسط آوریل ادامه دارد و ماه رسیدن بهار و شکوفایی محسوب می ‌شود.). سال جدید پنجابی، سال نو مبارک پنجابی‌ ها است. در حالی که پنجابی ‌ها جشنواره ‌های فصلی بسیاری را نیز جشن می‌گیرند. مانند جشن بیساکهی سیک ها، جشن دیوالی هندوها، جشن لوهری و بسیاری جشن های دیگر؛ جشنواره بهاری یا "جشن بهاران" جشنواره بسنت (جشنواره بادبادک ‌بازی) با شور و شوق زیادی جشن گرفته می ‌شود. ابراز شادی و خوشحالی از طریق رقص از ویژگی ‌های چنین جشنواره ‌هایی است. تصوف ریشه‌ های عمیقی در فرهنگ پنجابی دارد. بزرگان صوفی زندگی خود را بر اساس اصول اسلامی می‌ گذراندند و پیام اسلام را گسترش می‌ دادند. پیروان این بزرگان، نمایشگاه‌ ها و جشنواره‌ هایی را برای ادای احترام به آنها ترتیب می‌ دهند. نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها، سنت‌های فرهنگی و زندگی عامیانه را به نمایش می‌گذارند. نمایشگاه‌هایی که در زیارتگاه‌های بزرگان صوفی این منطقه برگزار می‌ شوند، معمولاً به عنوان "عرس" (جشن سالروز تولد) شناخته می ‌شوند و بیشتر در سالگرد این بزرگان برگزار می ‌شود. پنجابی ‌ها همچنین بسیاری از اعیاد مذهبی را جشن می‌گیرند. به عنوان مثال، مسلمانان عید میلاد النبی (ص) و لیله القدر(جشن نیمه شعبان که در پاکستان همه شیعه و سنی می گیرند) را جشن می‌گیرند و سیک ‌ها اعیاد گوروهای پنجابی (10 رهبر مذهبی مذهب سیک) را جشن می‌گیرند.

  اشعاری به زبان پنجابی: اشعاری به زبان پنجابی، دیدگاه روشنی از ذهنیت پنجابی را ارائه می ‌دهند. شعر پنجابی به خاطر استفاده از کلماتی که «زیبا»، پرشور و امیدبخش هستند و معانی عمیقی دارند، در سطح جهان شناخته شده است. اشعار چهار داستان عاشقانه پنجابی که بر اساس داستان ‌های عاشقانه عامیانه نوشته شده ‌اند، بسیار معروفند. به ویژه داستان زیبای "هیر و رانجها" اثر وارث شاه، میرزا صاحبان اثر پیلو، سهنی مهینوال اثر فضل شاه سید و سیف الملوک اثر میان محمد بخش. این چهار شاهکار، بینش روشنی از فرهنگ پنجابی ارائه می ‌دهند. شاعران معروف پنجابی عبارتند از بابا فریدالدین گنج شکر، بابا گورو نانک، شاه حسین، سلطان باهو، بُله شاه، وارث شاه و میان محمد بخش. بسیاری از مجموعه‌ های شعر و ادبیات پنجابی به زبان ‌های مختلف در سراسر جهان ترجمه شده ‌اند. یکی از مهمترین آثار ادبی پنجابی، گورو گرانت صاحب (این رهبر مذهبی جامعه سیک است) است.

موسیقی و رقص پنجابی: بهنگرا (رقص صوفی) محبوب ‌ترین هنر موسیقی در فرهنگ پنجابی است و به آرامی در حال تصاحب صنعت موسیقی جریان اصلی است. به دلیل تاریخ طولانی آن، اشکال مختلف رقص پدیدار شده ‌اند. در حالی که گدا (رقصی مخصوص به زنان) یک سنت محلی پنجابی است. این یک آهنگ و رقص طنزآمیزی است که توسط زنان اجرا می ‌شود. پیشینه رقص پنجابی هم مذهبی و هم غیر مذهبی است. رقص‌ها بیشتر در جشنواره‌ ها یا جشن ‌ها اجرا می ‌شوند و برجسته ‌ترین فرصت برای مردم پنجابی برای نمایش مهارت‌ های رقص خود، در عروسی ‌ها است. رقص های عامیانه معروف مردان و زنان پنجابی بهنگرا، کرتی، جاندوا، دانداس است. در حالی که رقص محلی دختران پنجابی به نام سامی، گدا، جاگو، ککلی، لُدی و رقص های محلی است و رقص مردان عبارت است از دهمال، ملوائی گدا، جهومر، میرزا، سیالکوتی، جگنی، کهچن، دنکارا، گتکا و سایر رقص های این منطقه.

لباس پنجابی: لباس سنتی زنان، شلوار و قمیص (پیراهن) پنجابی است که جایگزین لباس سنتی پنجابی "گهگرا" شده است. شلوار پتیاله (این نوع شلوارها معمولاً گشادتر و پارچه های آن پیچیده تر هستند.) نیز بسیار معروف است. لباس سنتی مردان پنجابی "تهمت" (پارچه ای روسری نما که زیر ناف تا زانو می پوشند.) و "کرتا"( پیراهنی) است که اکنون در پنجاب امروزی با کرتا و شلوار جایگزین شده است.

غذا های پنجابی: اقتصاد پنجاب عمدتاً کشاورزی است که منعکس کننده حاصلخیزی و فراوانی تاریخی دره سند است. محصولات لبنی، نان‌های مخمری، حبوبات، سبزیجات و تولید گوشت منعکس کننده محیط روستایی منطقه است. در نتیجه، غذاهای پنجابی نه تنها در پنجاب پاکستان، بلکه در سراسر جهان مورد علاقه هستند. شیر، ماست، دوغ، کره و خامه به وفور برای پخت سبزیجات تازه و گوشت اضافه می ‌شود. جدا از این، پنجابی‌ ها ترکیبی از غذا های شمال غربی و دستور العمل‌های مغولی را برای تهیه غذاهای مرغ و گوشت گوسفند نیز ابداع کرده ‌اند. در میان آنها، «تندوری مرغ» بسیار معروف است. احتیاط برای کسانی که برای اولین بار غذای پنجابی می‌خورند ضروری است. اگرچه غذای کم‌ چرب پنجابی عالی است و برای پنجابی ‌های ثروتمند و سخاوتمند، امری عادی است، اما پذیرایی به گرمی و مهمان ‌نوازی شگفت ‌انگیز آنها ایجاب می‌کند که هر کسی که از این سرزمین عبور می‌کند، به خوبی سیر شود. در حالی که سنت "لنگر"(پذیرایی عمومی) مبتنی بر این باور است که غذا برای گرد هم آوردن مردم ضروری است. بنابراین، یکی از ویژگی‌ های قابل توجه مردم پنجاب این است که پیروان همه ادیان در تهیه غذا و سرو غذا شرکت می‌ کنند. مردم پنجابی غذاهای متنوعی دارند و این غذا آنقدر محبوب است که بسیاری از صاحبان رستوران‌ های بزرگ در غذاهای پنجابی سرمایه‌ گذاری کرده‌ اند و سودهای مالی هنگفتی به دست آورده ‌اند. یک ماده‌ مشترکی در تمام غذاهای پنجابی، استفاده‌ی فراوان از کره، ادویه‌ ها و روغن حیوانی است. نمونه ‌هایی از این غذاها، غذاهای شناخته ‌شده و معروف از جمله، «کری» (خورشتی پخته شده با دوغ و پاکوراس) و همچنین «خورشت سبزی خردل» و «نان ذرت» هستند. استفاده از دوغ در پنجاب بیشتر است.

زبان پنجابی: پنجابی یک زبان هندوآریایی است و حدود ۲۰۰ میلیون نفر به آن زبان صحبت می‌کنند. ۱۲۰ میلیون نفر در غرب پنجاب در پاکستان و ۸۰ میلیون نفر در شرق پنجاب در هند، از مناطق هاریانا و هیماچال پرادش هند به پنجابی صحبت می‌ کنند. همچنین تعداد قابل توجهی از پنجابی زبانان در بریتانیا، ایالات متحده، کانادا، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و استرالیا زندگی می‌ کنند. زبان پنجابی از زبان شوراسینی در شمال هند قرون وسطی تکامل یافته و در طول قرن یازدهم به یک زبان جداگانه ای تبدیل شده است. شوراسینی یک زبان پراکریت (پراکریت عموماً نامی بود که به زبان‌ های رایج در شمال هند قرون وسطی داده می ‌شد که آسان ‌تر و رایج ‌تر از آن ها، زبان سانسکریت، زبانی پیش از زبان اردو، زبان ملی پاکستان بوده است.) است. گویش استاندارد نوشتاری پنجابی در هند و پاکستان ماجهی (Majhi) است. "ماجهی" نام خود را از منطقه "ماجهه" (Majha) پنجاب گرفته است. در حالی که قدیمی‌ترین گویش پنجابی، "جهنگوچی" (Jhanguchi) است. "جهنگوچی" یکی از قدیمی‌ ترین و متمایزترین گویش‌های پنجابی است و همچنین به عنوان گویش اصلی پنجابی و گویش ساده پنجابی شناخته می ‌شود. کلمه "جهنگوچی" از  کلمه جنگ آمده است. این گویش، گویش "ابهیچری" نیز نامیده می ‌شود. گویش "جهنگوچی" پنجابی در جنوب و جنوب غربی گویش "ماجهی" پنجابی صحبت می ‌شود. این گویش در منطقه بار پنجاب پاکستان صحبت می ‌شود، زیرا صندل بار، کرانا بار، نیلی بار، گنجی بار مناطقی از پنجاب هستند. به زبان پنجابی اصیل، به جنگل، بار می‌گویند. این مناطق، حوزه ‌های میراث فرهنگی پنجابی و میراث ادبی پنجابی هستند. خلق داستان ‌های حماسی عاشقانه معروفی همچون هیر و رانجها و میرزا صاحبان با این منطقه مرتبط است. همچنین شعری مانند"دوهرا"، ماهیا و دولا، ژانرهای معروفی از گویش "جهنگوچی" هستند. در پنجاب غربی (در پنجاب پاکستانی)، زبان پنجابی با الفبای عربی و خط فارسی نوشته می ‌شود که به آن خط «شاه مکهی» می‌گویند. بابا فریدالدین گنج شکر (متولد ۱۱۷۳، درگذشته  ۱۲۶۶میلادی) اولین شاعر پنجابی محسوب می ‌شود. قبل از گسترش اسلام در پنجاب، زبان پنجابی با «خط دیونگری» نوشته می‌ شد. هنگامی که مسلمانان شروع به نوشتن پنجابی با خط «شاه مکهی» کردند، زبان پنجابی هند به نوشتن با «خط دیونگری» ادامه داد و هنوز هم ادامه می ‌دهد. در حالی که در پنجاب شرقی، زبان پنجابی با خط «گٌرمکهی»  نوشته می ‌شود.

گوروهای سیک (رهبران مذهبی جامعه سیک) از الفبای «گٌرمکهی»  استفاده می‌کنند و آهنگ‌هایی از «گورو گرانت صاحب»، یکی از رهبران مذهبی سیک ها که به خط «گٌرمکهی» نوشته شده است، می‌خوانند. بنابراین، یادگیری «گٌرمکهی» برای پنجابی ‌های سیک آسان است،اما خط «شاه مکهی» از الفبای عربی تشکیل شده و به خط فارسی نوشته می‌ شود. خط عربی توسط مسلمانان پنجابی برای خواندن قرآن کریم که به خط عربی نوشته شده است، استفاده می ‌شود. بنابراین، یادگیری «شاه مکهی» برای مسلمانان پنجابی آسان است. همه پنجابی ‌ها به لهجه ‌های مختلف به پنجابی صحبت می‌ کنند، اما از خطوط «گٌرمکهی»  و «شاه مکهی» برای نوشتن زبان پنجابی استفاده می ‌شود. از آنجایی که سیک پنجابی ‌ها وابستگی مذهبی به «گٌرمکهی»  دارند و پنجابی ‌های مسلمان وابستگی مذهبی به «شاه مکهی» دارند، بنابراین بهتر است سیکهای پنجابی‌ پنجابی را  به خط «گٌرمکهی» و پنجابی‌های مسلمان پنجابی را به خط «شاه مکهی» بنویسند[5].  

    اهمیت دانشگاهی زبان پنجابی: تحلیلگران در مورد آموزش زبان پنجابی در پاکستان معتقدند که آموزش زبان پنجابی در دانشگاه‌ های پاکستانی، به ویژه در دانشگاه پنجاب که دارای یک دپارتمان قوی زبان های محلی پاکستان است، در دسترس است، اما محبوبیت و تقاضای آن در آموزش عالی رو به کاهش است؛ مریم نواز، سروزیر ایالت پنجاب کنونی، از معرفی زبان پنجابی به عنوان یک موضوع درسی در مدارس ایالت پنجاب پاکستان خبر داده است، در حالی که دپارتمان ‌های پنجابی در سایر دانشگاه‌ های پاکستان وجود دارند که مجموعه بزرگی از کتاب ‌ها و مقالات تحقیقاتی را در خود جایی داده ‌اند، با این حال، تعداد کل دانشجویان بسیار کم است. دانشکده شرقی دانشگاه پنجاب در لاهور، دارای یک دپارتمان بزرگ زبان های ملی از جمله زبان پنجابی است که هزاران کتاب و مقاله تحقیقاتی (از کارشناسی گرفته تا کارشناسی ارشد و دکترای زبان پنجابی) دارد و برای ترویج زبان و ادبیات پنجابی تلاش می ‌کند. سایر دانشگاه‌ های پنجاب نیز دپارتمان ‌های پنجابی دارند، اما تعداد دانشجویان آنها بسیار کم است که نشان می ‌دهد روند آموزش عالی به زبان پنجابی رو به کاهش است. اگر به وضعیت و چالش های این زبان نگاه کنیم، از ۳۴ دانشگاه، فقط ۶ دانشگاه برنامه درسی تا مدرک لیسانس زبان پنجابی دارند و تعداد کلی دانشجویان بسیار کم است. برخی از به اصطلاح محافل ادبی، از برنامه درسی و سیستم آموزشی زبان پنجابی انتقاد می‌کنند و معتقدند که زمان زبان پنجابی اکنون پایان یافته است، در حالیکه زبان پنجابی پایان نیافته،بلکه زبان‌ های محلی از جمله پنجابی، به دلیل تهاجم زبان انگلیسی به عقب ماندند و این بر توانایی ‌های خلاقانه دانش‌ آموزان تأثیر می ‌گذارد. مریم نواز سر وزیر ایالت پنجاب پاکستان از معرفی زبان پنجابی به عنوان یک متن درسی از مدارس پنجاب خبر داده است که انتظار می ‌رود محبوبیت آن را در آموزش عالی نیز افزایش دهد. اگر موفقیت و شکست زبان پنجابی، زبان محلی ایالت پنجاب پاکستان، به عنوان کلی ارزیابی شود، آموزش زبان پنجابی در دانشگاه ‌های پاکستان، به ویژه در دانشگاه پنجاب در لاهور، که دپارتمان آن بسیار قوی است، در دسترس است، اما به دلیل کاهش محبوبیت آن، تلاش ‌های بیشتری برای ترویج آن مورد نیاز است، که در این زمینه تدریس آن از سطح مدارس پنجاب، می ‌تواند گامی مثبت باشد[6]. تحلیلگران فرهنگی معتقدند که زبان پنجابی پاکستان که خط «شاه مکهی» از الفبای عربی تشکیل شده و به خط فارسی نوشته می‌ شود، مانند زبان اردو، زبان ملی پاکستان تحت تاثیر زبان فارسی قرار گرفته است و این نشان دهنده این واقعیت است که فرهنگ پنجاب پاکستان نیز تحت تأثیرات عمیقی از فرهنگ ایرانی است.

منابع