|
|
جهان بینی دینی قرقیزها از دوران باستان از اعتقادات بت پرستانه مانند توتم پرستی، جان گرایی، آتش پرستی و غیره نشات گرفته است. در دوره معاصر تمام این اعتقادات در اصطلاح "تنگری گرایی" ذکر و خلاصه شده است. تنگری گرایی یکی از ویژگی های دینی در فرهنگ قرقیزها تلقی می شود چون میراث دینی و معنوی گذشته را در بر می گیرد.
تنگری گرایی سبک زندگی و نوع جهان بینی در عصر نوسنگی و مراحل ابتدایی عصر مفرغ بوده است. این کهن ترین درک از زندگی و دنیای پیرامون در هزاره چهارم قبل از میلاد در بین النهرین بوده است که شاهد مثال آن برخی متون به خط میخی از تمدن سومری است. این جهان بینی در میان اقوام ساکن در سرزمین های آلتای باستان نیز رایج بوده است. محققان معتقدند که زبان های گروه آلتای از نظر خانواده زبانی و ریشه ها مشترک هستند، چون از یک زبان مادری تشکیل شده اند.
تنگری گرایی قبل از انشعاب زبان مادری آلتای شکل گرفت که دلیل آن مهاجرت بسیاری از اقوام آلتای باستان به سرزمین های آسیای مرکزی با حفظ اصول تنگری گرایی نزد اقوام ترک تبار حتی تا قرن نوزده میلادی است. مفاهیمی مانند تنیر[۱]، اومای انه[۲]، کوت[۳] و غیره تاکنون در زندگی و زبان قرقیزها مشاهده می شود. در زندگی روزمره قرقیزهای امروز اصطلاحاتی مانند "تنیر کولدوسون[۴] " و "کوکو تنیر[۵] " رایج است.
کوه های بلند و دسترسی به آسمان صاف و بی آلایش در طول هزاران سال اعتقاد مردم را به روح الهی آسمان "تنیر" حفظ نموده است. قرقیزها به عنوان مثال از اصطلاحات"تنیر جالغاسین[۶] " یا "تنیر اورسون[۷] " استفاده می کردند. بر اساس تحلیل های محققان کلمه تنگری از دو واژه باستانی آلتایی "تنگ[۸]" و "ایری[۹]" ریشه گرفته است. برابری مهمترین صفت خالق است که به عنوان یک چیز بی انتها و بی پایان نسبت به هر چیز در جهان قابل تعمیم است. چون آسمان ، هوا، آفتاب، ماه و آب برای هر یک از آدمیان ارزانی شده است. همچنین برابری در هر پدیده طبیعی شب و روز، زندگی و مرگ، خیر و شر، گرما و سرما و غیره پیدا می شود. چنین تفکر به دلیل سبک زندگی عشایری مبتنی بر وفاق و هارمونی با طبیعت حفظ شده است. بنابراین تنگری گرایی در سنن، آداب و رسوم، زبان و فرهنگ، ملت به طور عمیق نفوذ کرده است و بخشی از زندگی آن مردم شده است.
اومای انه[۱۰] یا مادر اومای خدای بت پرستان و حافظ بت پرستان و خانواده است. در نوشته های قدیمی ترکی، قرون ۷ و ۸ میلادی کیش اومای به عنوان کیش باروری و شفا از بیماری ها معروف بوده است. ولی امروزه نیز برخی قرقیزها در هنگام درمان بیماران می گویند: "Менин колум эмес Умай Эненин колу" (دست من شفابخش نیست، دست اومای انه شفا دارد). همچنین این باور وسنت در بین مردم وجود دارد که در هنگام تولد کودک چنانچه لکه کبودی بر روی کمر او دیده شود؛ گفته می شود این لکه اثر انگشت اومای انه است. این گونه اعتقادات دینی و بت پرستانه امروزه نیز در میان قرقیزها رایج است. چنین آداب و رسوم بخشی از فرهنگ قوم قرقیز شده اند.
بدین ترتیب علیرغم شکل گرفتن تصویری از قرقیزها به عنوان مردمانی مسلمان، تلفیقی از عقاید بت پرستانه و اسلام را می توان از ویژگی های جهان بینی دینی آنان برشمرد. مردم آسیای مرکزی که اینک به عنوان مسلمان شمرده می شوند، در میان آنها قرقیزها و قزاق هاکمتر از دیگر ملت های آسیای مرکزی به اسلام پایبند هستند. مهمترین علت آن سنن دیرین تنگری گرایی می باشد که ضمن تلفیق با آموزه های اسلامی به دوران ما رسیده است.
علیرغم اسلام گرایی مردم اسیای مرکزی بسیاری از اعتقادات دینی از طریق ادبیات شفاهی و تداوم تاریخی به دوران ما رسیده است. امروزه عناوین قبایل و طوایف قرقیزی که تا کنون نیز میان مردم رایج است حفظ شده است. به عنوان نمونه به نام های قبایل مهم قرقیزی اشاره می کنیم: بوغو (آهو)، بارو (گرگ)، ساریبغیش (گوزن زرد)، جتیگن (صورت فلکی)، کوشچو (پرنده شکارچی) و غیره اساطیر و افسانه ها و داستان هایی در خصوص آفرینش جهان، انسان و قبایل مرتبط است با پرندگان و حیوانات افسانه ای دارای نیرو و توانایی های سحرآمیز.
سنت های تنگری گرایی در قرقیزستان در عبادت و اعتقاد به عناصر طبیعی مختلف جلوه گر و نمایان می شود. به عنوان مثال بر روی درخت و یا بوته ای کنار راه و چشمه و یا در مکان های مقدس و مزارها به عینه می توان تکه پارچه های رنگارنگ آویخته شده را دید که نشاندهنده آرزوها و خواست های مردم از نیروهای مافوق طبیعی و خدا برای داشتن سلامتی، دفاع از بیماری و بلاهای دیگر، موفقیت، سعادت و افزایش رزق و روزی و ثروت است. چشمه آب نیز در میان قرقیزها مقدس شمرده می شود و آنان معتقدند که هر چشمه صاحب و حامی خود را دارد.
یکی از ویژگی های زندگی دینی مردم زیارت است. در قرقیزستان سالانه حدود ۴-۳ هزار نفر به مکه مشرف می شوند. علاوه بر این در قرقیزستان اماکن و زیارتگاه های مقدسی همچون سلیمان تا، آرامگاه شاه فاضل و غیره وجود دارد. البته زیارت کوه سلیمان مانند زیارت کوه فوجی در ژاپن و یا سنا در مصر جنبه جهانی ندارد. همچنین در قرقیزستان مشهورترین اماکن مقدس دیگر و آثار طبیعی مانند غار آبی، آبشارهای دره آبشیر، جنگل گردو ارسلان باب، آرامگاه ماناس و غیره وجود دارند. هر کدام از آنها با افسانه ها و روایت های زیبا و شنیدنی همراه هستند که به فرهنگ اسطوره ای ملت قرقیز غنا بخشیده اند.
سنگ نگاره های قدیمی نیز در قرقیزستان وجود دارند که به مرور زمان به محل زیارت تبدیل شده اند. غار آق چنقور[۱۱] در استان ایسیک کول از جمله یکی از آنها می باشد. سالانه هزاران گردشگر برای زیارت عازم این منطقه می شوند و از آن بازدید می کنند.
لازم به ذکر است که در سال ۲۰۱۲ میلادی رسمیت بخشیدن به تنگری گرایی در قرقیزستان آغاز شده است، در آن سال آناربیک اوسوپبیک اف نخستین بار تلاش کرد که سازمان "تنگری گرایی" را به عنوان سازمان دینی به طور رسمی در کشور به ثبت برساند. ولی کمسیون دولتی امور دینی قرقیزستان تلاش های اوسوپبیک اف را رد کرد و اعلام کرد که تنگری گرایی تمام عناصر یک دین را ندارد.
بیشتر پیروان تنگری گرایی در جمهوری قرقیزستان در استان نارین زندگی می کنند.
منبع:
نظر شما