تاریخ: ۱۵ فوریه ۲۰۲۱
اوضاع اداره دینی مسلمانان قرقیزستان (مفتیات) یکی از موضوعات مبرم روز کشور است. لذا آقای قنات‌بک میرزاخلیل‌اف، کارشناس مصاحبه‌ای داشت در این مورد با آقای تیمور کازوقل‌اف، نامزد علوم سیاسی و اِسِن آموراکون‌اف، سردبیر پرتال تحلیلی «سرحساب» (Saresep).
میرزاخلیل‌اف: آقای صادر جبارف رئیس‌جمهور در مورد اوضاع مفتیات اظهار داشت که حدود ۱۵۵ میلیون صوم حجاج در انتخابات پارلمانی سال گذشته مورد استفاده قرار گرفته است. شما این اقدام مفتیات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آموراکون‌اف: این واقعیت که نمایندگان روحانیت و رهبران برخی از جماعات مذهبی با مقامات یا افراد نزدیک به آنها ارتباط تنگاتنگ برقرار کرده‌اند منجر به چنین نتایج فاجعه‌باری شده است. وقتی که رئیس شورای علمای مفتیات خواستار ارائه گزارش شد که پول جمع شده از حجاج برای حج در سال ۲۰۲۰ کجاست، کشمکشی ایجاد و به چنین رسوایی تبدیل شد. ولی کسانی که می‌گویند "کمیته دولتی امنیت ملی هیچ حجتی در این مورد ارائه نکرده است" نیز تا جای حق‌به‌جانبند. برخی معتقدند که این مسئله باید در داخل حل می‌شد، نه در ملأ عام. اما قطعاً نکته اصلی این است که شخص مرتکب جرم باید در قبال آنچه مرتکب شده پاسخگو باشد. و اگر بخواهیم صادق باشیم، باید اذعان کرد که هر یک از طرفین مقصر این وضعیت است.
میرزاخلیل‌اف: ۱۱ فوریه شورای علما استعفای آقای مقصدبک توقتوموش‌یف مفتی را پذیرفت و اکنون انتخاب رئیس جدید اداره معنوی مسلمانان قرقیزستان برای ۵ آوریل برنامه‌ریزی شده است. پس از این حادثه مفتیات به چه اصلاحاتی نیاز دارد؟
تیمور کازوقل‌اف
کازوقل‌اف: ارزیابی اوضاع مفتیات تنها از منظر حادثه اخیر اشتباه است. این مشکلات ساختاری است که برای هر کسی که آنجا می‌بد اتفاق می‌افتاد و فرقی هم نمی‌کند از کدام نیروها نمایندگی می‌کرد. توقع داشتن از اینکه با انتصاب این یا آن روحانی به عنوان مفتی می‌توان مفتیات را اصلاح کرد، درست نیست. انتخاب مفتی جدید و برگزاری قورولتای مسلمانان یک سیستم باقی‌مانده از دوران شوروی است. لذا ما به یک سیستم جدیدی نیاز داریم که شامل نظریه حل منازعه و علوم سیاسی باشد. سیستم قدیمی معتبر نیست.
میرزاخلیل‌اف: در چه جهتی باید این تغییرات و اصلاحات سیستمی انجام شود؟
کازوقل‌اف: مفهومی وجود دارد که مفتی رئیس مسلمانان قرقیزستان است که ۸۵٪ جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. این مفهوم را باید تغییر داد. مفتی باید تنها به عنوان رئیس مقامی که خدمات مذهبی به مردم و جامعه ارائه می‌دهد، شناخته شود. ثانیاً، در نظریه حل منازعه مفهومی هست به نام حمایت و یا پشتیبانی. تا امروز مفتی و یا کاندیدای این پست تحت حمایتی عمل می‌کرد و همیشه گفته می‌شد که "این فرد فلانی است و می‌تواند واسطه و یا مفتی باشد". چه کسی و چگونه مفتی شده بود به همه معلوم است ولی اکنون باید این روش حمایتی را برطرف کرد. ما یک دولت سکولار هستیم و بنابرین دولت باید مسائل دین را تنظیم کند. دولت باید بر اساس قوانین تعیین کند که مفتی چه وظایفی را انجام می‌دهد و چه اختیاراتی دارد.
میرزاخلیل‌اف: اوضاع فعلی مفتیات چه تاثیری می‌تواند بر جهان اسلام داشته باشد؟
آموراکون‌اف: جامعه جهانی می‌فهمد که چنین اتفاقاتی در جامعه مسلمانان قرقیزستان رخ می‌دهد و این امر عواقبی را به دنبال خواهد داشت. شاید بی‌اعتمادیی پیدا شود. اکنون وقت حل مسئله کمیسیون دولتی امور ادیان و مقامات مربوطه باید صریحاً درباره آنچه اتفاق افتاده توضیح دهند.
میرزاخلیل‌اف: در تمام کشورهای سابق شوروی هنوز سیستم اداره معنوی مسلمانان فعال است که از دوران شوروی باقی مانده است. در این حالت اگر معیارهای جدید مشخص شود، آنگاه مفتی و رئیس شورای علما چگونه انتخاب خواهند شد؟
کازوقل‌اف: شما در کمیته دولتی امور ادیان کار می‌کردید. اگر مفتی از طریق قورولتای مسلمانان قرقیزستان انتخاب شود، آنگاه سوالی پیش می‌آید: قورولتای چگونه برگزار می‌شود؟ نمایندگان اعزامی چگونه و توسط چه کسانی انتخاب می‌شوند؟ نهادهای دولتی در این روند دخالت می‌کردند، درست است؟ اینکه سر مخفی نیست، این طور بود. اکنون باید جلوی چنین موارد گرفته شود. برای استخدام کارمندان دولت یک سری شرایطی وجود دارد که آنها باید واجد آن باشند، از جمله سواد کافی. لذا هنگام انتخاب مفتی نیز ما باید بر تحصیلات و تجربیات وی تمرکز کنیم تا بدانیم آیا او سواد کافی برای انتصاب به این مقام والا دارد یا نه؟ این گونه باید انتخاب کرد.
اسن آموراکون‌اف
میرزاخلیل‌اف: آیا شخصیتی در قرقیزستان وجود دارد که بتواند همه جماعات اسلامی را متحد کند و از چنین ویژگی های رهبری برخوردار باشد؟
آموراکون‌اف: اصلا مفتیات به عنوان یک ساختار همه جماعات اسلامی را شامل و از نظر حقوقی دارای وضعیتی مثل همه بنیادهای خصوصی است. اما به دلیل وجود روابط ویژه با دولت همه مسلمانان کشور را متحد و راهنمایی می‌کند. و اما یافتن شخصیتی که شما فرمودید به نظرم سخت نیست. نکته اصلی این است که او با همه جماعات اسلامی رفتار یکسان داشته باشد و دولت باید به او کمک کند.
میرزاخلیل‌اف: به طور کلی، چه شخصی بهتر است در رأس مفتیات و یا شورای علما باشد؟ چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟
کازوقل‌اف: مسئله اصلی همین است. جامعه ما سیمای چند نفری را که شایسته عالم بودن هستند، ایجاد و مردم را وادار می‌کند تا باور کنند که "تنها آنها شایسته‌اند و می‌توانند اوضاع را اصلاح کنند و بقیه قابل قبول نیستند". در نتیجه ما در چنین شرایطی قرار می‌گیریم. در قرقیزستان افرادی که می‌توانند در مسیر مذهبی کار کنند خیلی زیادند. این واقعیت را نمی‌توان انکار کرد و گفت کسی نیست. وقتی من می‌گویم که حدود ۵۰۰ فارغ التحصیل دانشکده الهیات داریم، برخی‌ها اعتراض می‌کنند که روحانیون باید از اصلاح خود شروع کنند. من می‌دانم. شاید میان کاندیداهای پست مفتی و یا رئیس شورای علما کسی دارای مدرک مناسب نباشد ولی کسانی نیز هستند که دانشگاه اسلامی قرقیزستان را ختم کرده‌اند. مشکل ما محض در ایجاد سیمای یک شخص ایدآل است. من نمی‌گویم که این کاندیداها مناسب نیستند. این یک مشکل کلی جامعه و جهان‌بینی آن است.
میرزاخلیل‌اف: مفتی منتخب بعدی کار را از چه باید شروع کند؟
آموراکون‌اف: مفتی بعدی باید سعی کند جماعات را متحد سازد. او باید تلاش کند با دولت بر اساس صداقت و صراحت همکاری داشته باشد. اما اصلاح اوضاع توسط تنها یک طرف امکان ندارد. اتفاقات و مشکلات مفتیات یکی از مشکلات دولت است. حتی می‌توان آن را بازتاب فرآیندهای موجود دانست.
کازوقل‌اف: کسی نمی‌تواند تضمین کند که مفتی جدید به نفع یک گروه و یا جماعت کار نخواهد کرد. مفتی باید کاری را انجام دهد که موجب تقویت دولت شود. مفتی باید شخصی باشد که بتواند به این سوال پاسخ دهد که مسائل دین و امنیت چه اهمیتی برای دولت دارد و آن را حل کند. مفتی باید کسی باشد که آن را تجزیه و تحلیل کند. حالا حرف‌ها و نوشته‌های مختلفی جا دارد. شایعاتی منتشر می‌شود و برخی‌ها را سیاه و برخی‌ها را سفید می‌کنند. مثلاً اینکه این شخص فرد فلانی است و او را می‌خواهند به عنوان مفتی منصوب کنند. مشکل این نیست. مسئله اصلی انتخاب راه‌حل این مشکل است.
درهم آمیختن دین و سیاست یک تجربه بد است.
میرزاخلیل‌اف: ما از کار مفتیات در زمینه اصلاح فضای مذهبی خبر داریم، اما باید اعتراف کرد که حوادث اخیر به اعتبار مفتیات لطمه زده است. با توجه به این چه جهاتی در تنظیم سیستم مفتیات باید در اولویت باشد؟
آموراکون‌اف: مسائل مربوط به پرسنل مفتیات باید به دقت بررسی شود. باید یک شخص بی‌طرف به عنوان مفتی انتخاب شود و صلاحیت قضات استان‌ها مورد بررسی قرار گیرد. تا چه اندازه آنها مناسب سمت خود هستند؟ امام خطیبان بخش‌های کشور واجد شرایط این سمت نخواهند بود. ولی حالا فرصتی فراهم شده است تا اشخاص نیرومند و باسواد که هم از قوانین کشور و هم از احکام شریعت آگاه‌اند، به عنوان سران قاضیات استان‌ها منصوب شوند. در قرقیزستان بچه‌های باهوش و باسوادی کار می‌کنند که در خارج از کشور تحصیل کرده‌اند. باید از میان آنها افرادی را انتخاب و تغییرات ساختاری را آغاز کرد. سایر مسائل حقوقی باید با کمک وکلا حل شود. به نظر من، باید شفافیت فعالیت مفتیات را تأمین کرد، باید گام‌هایی برداشته شود تا پول در دست یک نفر یا گروه نباشد و برای اهداف مختلف هزینه نشود و تنظیم امور حجاج باید به حوزه خصوصی اختصاص داده شود.
میرزاخلیل‌اف: تجربه کدام کشور برای تأمین کار موثر مفتیات قرقیزستان مناسب‌تر است؟
کازوقل‌اف: تجربه یک یا چند کشور دیگر را نمی‌توان برای خود الگو قرار داد. باید منازعه‌شناسان، سیاست‌شناسان و کارمندان مقامات دولتی ما را جمع کرد و تجربه همه کشورها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد، یک سیستم جدید ایجاد و بر اساس آن یک برنامه جدید تهیه کرد.
منبع:
نظر شما