مقدمه

کشور ایتالیا از حیث کمیت برخورداری از فضاهای فرهنگی و هنری؛ و کیفیت آن ها، جایگاه مطلوبی در میان دیگر کشورها دارد؛ و از حیث پیاده سازی طرح های نوآورانه توسعه فضاهای فرهنگی و هنری نیز کشوری پیشرو است.

 این جایگاه، به طرح های توسعه فضاهای فرهنگی و شهری در تجارت فرهنگ کشور ایتالیا، جایگاه ویژه ای بخشیده؛ و سیاستگذاران فرهنگی این کشور در جریان اجرای این طرح ها، به تجارب؛ و به فراخور، تعاریف نوینی از مفاهیم توسعه؛ فضای فرهنگی و هنری؛ و ابعاد این توسعه؛ و استاندارهای آن نایل گردیده اند.

از میان چنین طرح هایی، در این جستار، به عنوان نمونه، دو بررسی موردی، در خصوص دو طرح "از مشهد تا تا ماترا"؛ و "فرهنگ برای همه، فرهنگ همه" انجام خواهد یافت؛ که رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران  در جریان مجموعه برنامه های فرهنگی انتخاب شهر "ماترا" به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا در سال ۲۰۱۹ م. در طرح نخست مشارکت داشته؛ و طرح دوم بی مشارکت رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در ایتالیا،  در جریان مجموعه برنامه های فرهنگی انتخاب شهر "پارما" به عنوان پایتخت فرهنگی ایتالیا در سال ۲۰۲۱- ۲۰۲۰ م. ارایه و اجراء گردیده است.

۱- معرفی طرح "از مشهد تا ماترا"

شهر "ماترا" (Matera) با حدود ۳۸۷ کیلومتر مربع مساحت؛ و بیش از ۶۰ هزار نفر جمعیت، در استان "بازیلیکاتا" (Basilicata) در جنوب ایتالیا واقع است. این شهر که به واسطه معماری خاص بناهای خود، که غالبا در دل صخره‌ها کنده شده؛ شهرت یافته؛ و در فهرست میراث جهانی "یونسکو" وارد گردیده؛ در سال ۲۰۱۹ م. به عنوان یکی از دو پایتخت فرهنگی اروپا، برگزیده شد.

رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در ایتالیا در روند بهره‌گیری از ظرفیت‌های محیطی در راستای پیشبرد اهداف دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران در ایتالیا، پس از انتخاب شهر "ماتِرا" به عنوان یکی از دو پایتخت فرهنگی اروپا در سال ۲۰۱۹ م.؛ رایزنی‌هایی را جهت برنامه ریزی و اجرای رخدادهایی با محتوای معرفی فرهنگ و تمدن ایران اسلامی؛ در جریان این میزبانی؛ آغاز؛ و پس از توافق با شهردار "ماترا"؛ در پس زمینه انتخاب مشابه مشهد مقدس، به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۲۰۱۷ م.؛ در خصوص برپایی نمایشگاه عکسی از تصاویر تاریخی و معاصر حرم مطهر امام رضا(ع) و دیگر اماکن مقدسه و متبرکه این شهر؛ و شماری از دیگر رخدادهای فرهنگی مرتبط در حاشیه آن؛ به میزبانی پایتخت فرهنگی اروپا در سال ۲۰۱۹ م.، با طرف ایتالیایی به توافق رسید؛ و در نهایت؛ توافق نهایی در خصوص خواهر خواندگی شهرهای توس و "ماترا"؛ نامگذاری متقابل خیابان‌هایی در این دو شهر به نام دیگری؛ و نصب سردیس فردوسی در خیایان خراسان شهر "ماترا" حاصل گردید.

جمعه ۱۹ مهرماه ۱۳۹۸ نشست مطبوعاتی خواهرخواندگی شهرهای توس و "ماترا" در محل سالن اجتماعات شهرداری "ماترا" برگزار؛ و پلاک خیابان "خراسان" در شهر "ماترا" نصب گردید؛ و نمایشگاه عکس‌های قدیم و جدید مشهد مقدس؛ با عنوان “از مشهد تا ماترا” مشتمل بر ۳۰ عکس جدید بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) از آثار آقای محمد خوشرو؛ و ۱۰ عکس قدیمی دوره قاجار این شهر از آقای "آنتونیو جانوتزی" از اهالی شهر "ماترا" افتتاح گردید.

در خصوص محتوای این نمایشگاه، شایان ذکر است: آقای"آنتونیو جانوتزی"؛ یک نظامی از اهالی "ماترا"، در پی منازعات داخلی سال ۱۸۴۸ م.؛ از ایتالیا خارج؛ و با گذر از یونان و قلمرو امپراتوری عثمانی؛ وارد ایران گردیده؛ با ناصرالدین شاه قاجار ملاقات نموده؛ در دربار قاجار به نقشه برداری نظامی اشتغال یافته؛ و تا سال ۱۸۷۶ م. که در تهران درگذشته؛ تصاویری را؛ به ویژه از حرم مطهر؛ خواجه ربیع؛ گنبد سبز؛ پیر پالاندوز؛ و هارونیه در مشهد مقدس به ثبت رسانیده؛ که به عنوان تصویری از یک مکان مقدس با قدمت حدود ۱۶۰ سال؛ یکی از قدیمی ترین تصاویر در نوع خود محسوب گردیده؛ و نسخه‌هایی از آن در موزه‌هایی نظیر تاریخ ملی کاخ گلستان تهران؛ "لوور" پاریس؛ و "متروپولیتن" نیویورک نگهداری؛ و پس از سفر سال‌های ۱۳۹۵ و ۹۶ آقای"پاسکواله دوریا"؛ محقق اهل "ماترا" به ج.ا.ایران؛ و همکاری با مرکز اسناد کتابخانه ملی؛ بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی(ره)؛ و... کتابی نیز در خصوص آن تألیف گردیده؛ و در نهایت، خانم نسرین ترابی نیز، در حال تهیه فیلم مستندی در این خصوص می باشد.

این نمایشگاه در یکی از کهن ترین دست کندهای شهر "ماترا" واقع در میدان "سن فرانچسکو" این شهر افتتاح گردید. در واقع شهرت شهر "ماترا" به واسطه همین دست کند ها است؛ که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده؛ و به عنوان صحنه فیلمبرداری بالغ بر ۴۰ اثر سینمایی عمدتا تاریخی هم مورد استفاده قرار گرفته؛ و پس از تصویربرداری یگی از این فیلم ها؛ یعنی فیلم "آخرین مصایب مسیح" ساخته "مِل گیبسِن" در سال ۲۰۰۴ م.؛ چشم اندازها و فضاهای این شهر، شهرت جهانی یافته؛ که متعاقب آن، هر ساله شمار قابل توجهی از گردشگران داخلی و بین المللی را میزبانی می نماید.

در روند توسعه فضاهای فرهنگی و هنری این شهر،  نخست دست کندها به اقامتگاه؛ رستوران؛ و نمایشگاه تغییر کاربری داده شده؛  و سپس، سبکی محلی در تزیینات داخلی این دست کند ها شکل گرفته؛ که با کاربست خلاقانه عنصر تضاد، فضای باستانی دست کندها را با مبلمان و نورپردازی مدرن تزیین می نماید.

 قابلیت برجسته سازی  این عنصر تضاد همچنین؛  در برگزاری نمایشگاه های هنرهای تجسمی؛ یا طراحی مد و لباس مدرن، در فضاهای باستانی این دست کندها مورد بهره برداری قرار می گیرد.

آموزه: معرفی پایتخت های فرهنگی؛ روزهای بزرگداشت تقویمی؛ و دیگر رخدادهای شهری؛ و بهره گیری از ظرفیت تبلیغات؛ حمایت ها؛ و هم افزایی ها در جریان آن؛ فراسوی کلیشه ها، در الگوهای پیشرو، فرصتی برای معرفی فضاهای فرهنگی و هنری؛  و به اشتراک گذاری تحقیقات و هم اندیشی در خصوص توسعه فضاهای فرهنگی و هنری یک شهر؛  و ارایه طرح ها و عملیاتی سازی آن ها است؛ که در خصوص شهر "ماترا"؛ انتخاب انحاء کاربری؛ و رسانه معرفی ظرفیت ها در تجارت فرهنگ(سینما)؛ به همراه نوآوری های تالی در بهره گیری از عنصر تضاد در کاربری های نوین، در خور توجه است.

۲- معرفی طرح " فرهنگ برای همه، فرهنگ همه "

شهر " پارما " (Parma) با بیش از ۲۶۰ کیلومتر مربع مساحت؛ و جمعیتی بالغ بر ۱۹۷ هزار نفر؛ در استان شمالی "اِمیلیا رومانیا" ایتالیا واقع است؛ و به واسطه جاذبه های طبیعی؛ و معماری شهری زیبای خود، شهرت جهانی دارد. این شهر، پایتخت فرهنگی ایتالیا در سال ۲۰۲۰ م. است؛ عنوانی که پس از همه گیری ویروس کرونا، برای سال ۲۰۲۱ م. نیز تمدید شد.

 به همین مناسبj،  در قالب رخداد پارما ۲۰۲۱ - ۲۰۲۰ م.،  مجموعه برنامه های فرهنگی ای به میزبانی این شهر برگزار گردید؛ و سند راه این شهر برای سال ۲۰۳۰ م.؛ با تمرکز ویژه بر آموزش خلاقانه فرهنگ و زیبایی های شهری؛ محیط زیست و حومه ها؛ و توسعه پایدار شهر تدوین؛ و در نخستین گام اجرایی نمودن این سند، از تاریخ ۲۲ ژوئن ۲۰۲۰ م. اردوگاه کودکان ۶ تا ۱۴ سال شهر "پارما"، با شعار "شهر به مثابه مربی" آغاز به فعالیت نمود.

بر مبنای این سند چشم انداز، یکی از مهم ترین بخش های رخداد پارما ۲۰۲۱ – ۲۰۲۰ م.، طرحی رقابتی با عنوان"فرهنگ برای همه، فرهنگ همه"،  با هدف معرفی ظرفیت های فرهنگی؛ اقتصادی؛ و... شهر؛ به نحوی است؛ که به جذب مخاطب؛ به ویزه گردشگر انجامیده؛ و به توسعه شهر یاری رساند.

۱۸ می ۲۰۲۰ م.؛  هم زمان با روز جهانی موزه، که امسال با شعار "موزه در خدمت برابری: تنوع و شمول" گرامی داشته شد؛  دبیرخانه طرح رقابتی "فرهنگ برای همه، فرهنگ همه"؛ متشکل از معاونت فرهنگی شهرداری "پارما"؛ مؤسسه میراث هنری، فرهنگی؛ طبیعی استان"امیلیا رومانیا"؛ گروه هماهنگی طرح های فرهنگی و راهبردی "پارما ۲۰۲۱-۲۰۲۰"؛ و  بخش فرهنگ جوانان و توسعه راهبردی شهرداری "پارما"؛  از میان ۵۰ طرح ارایه شده به دبیرخانه؛  ۵ طرح برگزیده را معرفی نمود.

رتبه نخست، به طرح "موزِئو این بُلو" (MuseoinBlu) با موضوع بهبود قابلیت دسترسی افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) در شبکه موزه های منطقه "امیلیا-رومانیا" اختصاص یافت. این طرح مسیرهای بازدید با نشانگرهای ویژه؛ محتوا؛ فضاهای خروجی در صورت بروز حملات عصبی برای بازدید کنندگان "اوتیست"؛ فراهم سازی نسخه رقومی این بازدید؛ و یک کارافزار برای بازدید شخصی را پیش بینی نموده است. این طرح همچنین، از حیث پیشنهاد برچسب (MuseoinBlu)؛  به عنوان نشانگر برخورداری یک موزه از استانداردهای امکان بازدید ویژه افرادی با نا توانایی های دهنی و حرکتی، نوآورانه می باشد.

 طرح برگزیده دوم با عنوان "همراه هم در موزه"، به بازدید های برنامه ریزی شده افراد با ناتوانایی شناختی و همراهان شان در موزه میدان کلیسای جامع؛ و موزه هنرهای چینی و قوم شناسی "پارما" اختصاص دارد؛ و طرح برگزیده چهارم، ۱۲ طرح جانبی برای بازدید کودکان؛ و افراد با ناتوانی های مختلف از موزه "رِناتو بروتزی دی تراوِرسِتولو" (Renato Brozzi di Traversetolo) این شهر ارایه می نماید؛ و  در نهایت، واپسین طرح با عنوان "حق من برای زیبایی" هم،  بر ارتقاء دانش زیبایی شناختی شهروندان و اجتماع پذیری بر مبنای آن، در فضاهای شهری "پارما" متمرکز است.

آموزه:

معرفی پایتخت های فرهنگی؛ روزهای بزرگداشت تقویمی؛ و دیگر رخدادهای شهری؛ و بهره گیری از ظرفیت تبلیغات؛ حمایت ها؛ و هم افزایی ها در جریان آن؛ فراسوی کلیشه ها، در الگوهای پیشرو، فرصتی برای معرفی فضاهای فرهنگی شهری؛ به اشتراک گذاری تحقیقات و هم اندیشی در این خصوص؛  و ارایه طرح های توسعه، و عملیاتی سازی آن ها است؛ که در خصوص شهر "پارما"؛ تنظیم یک سند چشم انداز توسعه فضاهای فرهنگی و هنری شهر با شعار "شهر به مثابه مربی"؛ و "فرهنگ برای همه، فرهنگ همه" را به همراه داشته، که علاوه بر معرفی ظرفیت های فرهنگی؛ اقتصادی؛ و... شهر؛ به نحوی که به جذب مخاطب؛ به ویژه گردشگر منجر گردد؛ و به توسعه شهر یاری رساند؛ این توسعه را فراسوی توسعه فیزیکی؛ با تعریف کاربری های نوین فضاهای از پیش موجود؛ در خدمت توسعه مخاطبین؛ به ویژه مخاطبین از گروه های به حاشیه رانده شده در الگوهای کاربری پیشین؛ نظیر افراد کم توان ذهنی و حرکتی قرار داده است.