بعد از اتمام جنگ قره باغ و امضای بیانیه بین روسای جمهور آذربایجان و روسیه و نخست وزیر ارمنستان در مسکو ، هنوز برخی از مسائل سیاسی بین آذربایجان و ارمنستان در هاله ای از ابهام قرار دارد و بصورت لاینحل باقی مانده است . از جمله این موضوعات وضعیت حقوقی خانکندی به عنوان مرکزیت قره باغ است . هسته مرکزی قره باغ که به عنوان یک جمهوری خودخوانده باقی مانده است بصورت قطعی مشخص نشده است که آیا این منطقه صددرصد متعلق به آذربایجان است یا ارمنستان ؟ آیا از سیستم حقوقی ارمنستان باید تبعیت بکند یا سیستم حقوقی آذربایجان ؟ یا اینکه آیا می تواند بصورت یک جمهوری مستقلی شناخته شود ؟
این موضوع در طول یکسال گذشته همواره مورد توجه سیاستمداران دو کشور قرار گرفته و هر کدام از آنها قره باغ را متعلق به خود می دانند ولی نه در داخل بیانیه صادر شده و نه در یک توافق دیگری به یک جمع بندی نرسیده اند و همین امر موجب اختلافات اساسی بین دو کشور شده است . البته یک جریان سومی هم وجود دارد که از حاکمیت مستقل قره باغ سخن می گوید که ارتباطی به هیچ کشوری نداشته باشد و رئیس جمهور خودخوانده قره باغ هم از همین ایده پیروی می کند .
این منطقه هم اینک توسط صلح بانان روسی محافظت می شود و امنیت آنجا را برقرار می کنند و نیروهای آذربایجان هم نمی توانند حاکمیت خود را برای آنجا تسری بدهند ولی در تلاشند تا از طریق سازمانهای بین المللی و مذاکرات سیاسی حاکمیت آذربایجان را تثبیت نماید و گاهی هم با اعتراض یه رفت و آمدهای سیاسی به قره باغ را پیش می گیرند تا به نوعی ثابت بکنند که قره باغ متعلق به آذربایجان است . نمونه بارز این اعتراضها ، اعتراض آذربایجان به رفت و آمد کامیونهای ایرانی به قره باغ بود که متاسفانه مفسده زیادی را در روابط سیاسی دو کشور ایجاد کرد .نمونه دیگر آن اعتراض دولت آذربایجان به رفت و آمد هیاتهای سیاسی فرانسه ( کاندیدای ریاست جمهوری) به قره باغ بودن اجازه آذربایجان بوده است .
دولت آذربایجان در تلاش است تا با رصد تحولات آن منطقه حتی به رفت و آمد وزرا و شخصیتهای سیاسی ارمنستان به قره باغ اعتراض خود را نشان دهد تا بدینوسیله حاکمیت خود را تثبیت نماید ولی واقعیت این است که هنوز وضعیت حقوقی اینجا در هاله ای از ابهام قرار دارد و طرفین به دنبال حل موضوع با در نظر گرفتن منافع ملی خود هستند .
برای حل این موضوع اظهار نظرهای آقای پاشینیان گاهی متفاوت است و هر گونه اظهار نظر وی موجب اعتراض چه در داخل و چه در خارج از مرزهای خود می شود . در آخرین اظهار نظر نخست وزیر ارمنستان در باره وضعیت حقوقی قراه باغ گفته شد که " وضعیت حقوقی قره باغ کوهستانی باید بر اساس قانون اساسی جمهوری آذربایجان تعیین شود" همه سیاسیون را شوکه کرد و تحلیلگران سیاسی با نگاه بدبینی آنرا مورد بررسی قرار دادند .واکنش های جمهوری آذربایجان به سخنان بی سابقه نخست وزیر ارمنستان درباره ارمنی نبودن کامل قراباغ کوهستانی؛ زیاد بوده است .
رسانه های جمهوری آذربایجان درپی انعکاس سخنان بی سابقه نیکول پاشینیان ، نخست وزیر ارمنستان مبنی بر اینکه "قراباغ هیچ گاه به عنوان واحدی صرفا ارمنی تلقی نشده است"، از برگزاری نشست مشورتی فرماندهان نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان برای بررسی اوضاع خانکندی خبر دادند.
در جلسه مشورتی فرماندهای نظامی این کشور به ریاست وزیر دفاع ، معاونان وزیر دفاع، فرماندهان نیروهای مسلح، روسای ادارات و سازمان های این وزارتخانه حضور داشتند. فرماندهان یگان های نظامی مستقر در مناطق آزاد شده و سایر افسران مسئول نیز از طریق لینک ویدیویی به جلسه پیوستند. همچنین وزیر دفاع دستورات آقای الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان، فرمانده عالی قوای مسلح را در جریان سفر به شهرک هادروت به ارتش آذربایجان صادر کرد، به شرکت کنندگان ابلاغ کرد و وضعیت موجود در مناطق محل استقرار موقت نیروهای صلح بان روسیه نیز تحلیل شد.
برخی از رسانه ها و فعالان سیاسی جمهوری آذربایجان تضاد کاملا آشکار میان سخنان اخیر نیکول پاشینیان مبنی بر "قراباغ هیچ گاه به عنوان واحدی صرفا ارمنی تلقی نشده است" با عکس گرفتن وی در مقابل شعار "قراباغ ارمنستان است" در باشگاه آرارات ارامنه در تهران را مورد توجه قرار می دهند و هدف سخنان اخیر پاشینیان را فریب دادن جمهوری آذربایجان تحلیل می کنند.
بعد از این اتفاق و اظهار نظر نخست وزیر ارمنستان ، بیانیه رییس جمهوری خودخوانده قراباغ کوهستانی در مخالفت با تمایل حکومت نیکول پاشینیان مبنی بر اذعان به تعلق قراباغ به جمهوری آذربایجان را شاهد هستیم . آراییک هاروطونیان، رییس جمهوری دولت خودخوانده قراباغ کوهستانی در آستانه نشست اضطراری مجلس قراباغ برای بررسی فرایندهای سیاسی مرتبط با آینده قراباغ کوهستانی، بیانیه ای را در مخالفت با رویکرد و تمایل حکومت نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان مبنی بر اذعان به تعلق قراباغ کوهستانی به جمهوری آذربایجان صادر کرد. در این بیانیه آمده است :
«هموطنان عزیز!
درباره نگرانی ها درباره اظهارات اخیر نیکول پاشینیان، نخست وزیر جمهوری ارمنستان در مورد مناقشه آذربایجان و قراباغ و بخصوص با استناد به نگرانی های ارامنه آرتساخ، می خواهم برخی از نکات کلیدی که در بیانیه ها و بیانیه های مختلف اشاره کرده ام، برشمارم.
۱. به رسمیت شناختن کامل حق ارامنه آرتساخ در تعیین سرنوشت خود، مشروط به هیچ قید و شرط و گذشتی نیست، صاحب انحصاری این موضوع ارامنه آرتساخ هستند. بنابراین، تنها دولت جمهوری آرتساخ حق دارد به نمایندگی از مردم آرتساخ سخن بگوید.
۲. هدف به رسمیت شناختن بین المللی استقلال جمهوری آرتساخ، جهت گیری اصلی ما است، هیچ دولتی نمی تواند از این جهت گیری خارج شود. بنابراین، مردم و دولت آرتساخ هرگز و به هیچ وجه تا زمانی که به هدف خود دست یابیم، هیچ وضعیت حقوقی را در ترکیب جمهوری آذربایجان نخواهند پذیرفت.
۳. نه تنها از نظر وضعیت حقوقی، بلکه از نظر جمعیتی نیز بازگشتی وجود ندارد. اگر آذربایجان همچنان جامعه خود را با ارمنی ستیزی تغذیه می کند و برای اخراج ارامنه از آرتساخ آماده می شود و نه برای صلح، این چگونه همزیستی است؟ البته ما از حل و فصل مسالمت آمیز مناقشه حمایت می کنیم، آماده ایم در این راستا تلاش کنیم، اما حقوق حیاتی، منافع و مطالبات مردم ما قابل بحث نیست.
۴. تمامیت ارضی جمهوری آرتساخ باید حداقل در سرزمین هایی که جمهوری آرتساخ در سال ۱۹۹۱ اعلام شد، احیا شود. بنابراین، سرزمین های اشغالی ما باید از اشغال آزاد شود. ساکنان آنها باید بتوانند به خانه های خود بازگردند.
۵. در مورد امنیت آرتساخ، ما به تلاش های خود برای تقویت توانمندی های ارتش دفاعی آرتساخ ادامه خواهیم داد و نیروهای حافظ صلح روسی باید تا زمان حل و فصل نهایی و عادلانه مناقشه و تامین امنیت بین المللی بیشتر، به طور دائم و نامحدود در آرتساخ بمانند.
۶. صرف نظر از جزئیات روند مذاکرات در گذشته، باید توجه داشت که شرایط کنونی بیش از هر زمان دیگری مسئولیت آور و تعیین کننده شده است. بنابراین ما حق اشتباه نداریم وگرنه این اشتباهات می تواند برای آرتساخ و ارمنستان که نقش مادر را دارد، کشنده باشد.
۷. اگر هر ارمنی بخواهد از آرتساخ حمایت کند، باید اراده و اهداف ارمنی های آرتساخ را در نظر بگیرد، در غیر این صورت آنها نباید در این موضوع دخالت کنند.
۸. همه دولت ها موقتی هستند، اما اهداف و مواضع ما باید قاطعانه رعایت شود. مهم است که حول ارزش ها و اهداف ملی خود متحد شویم و همانطور که گفتم اراده و اهداف ارامنه آرتساخ، باید خط هدایت کننده هر فرد ارمنی و هر دولتی در حل مناقشه آذربایجان و قراباغ باشد.
آرتساخ برای هزاران سال ارمنی بوده و خواهد ماند و ارامنه آرتساخ اراده و صبر استراتژیک کافی برای ادامه این مبارزه را دارند. صرف نظر از اراده و نظر هر کسی، من مطمئن هستم که ارامنه آرتساخ به مبارزه عادلانه خود برای به رسمیت شناختن بین المللی استقلال آرتساخ و دفاع از میهن ادامه خواهند داد.[۱]»
در مقابل این جریانات ، برخی از تحلیلگران و فعالان رسانه ای جمهوری آذربایجان ضمن استقبال از سخنان نیکول پاشینیان درباره قراباغ و محکوم کردن بیانیه آراییک هاروطونیان، رییس جمهوری خودخوانده قراباغ در رد سخنان جدید نخست وزیر ارمنستان درباره قراباغ، درباره اهداف نیکول پاشینیان ابراز تردید می کنند و سخنان نخست وزیر ارمنستان را حیله گرانه و ارامنه را غیرقابل اعتماد معرفی می کنند[۲].
در این زمینه تحلیل آقای "الخان شاهین اوغلو" کارشناس سیاسی آذربایجانی و رییس مرکز مطالعاتی "اطلس" در خصوص اظهارات "نیکول پاشینیان" نخست وزیر ارمنستان مبنی بر اینکه آخرین وضعیت حقوقی قره باغ کوهستانی باید بر اساس قانون اساسی جمهوری آذربایجان تعیین شود، قابل توجه است . وی معتقد است "نیکول پاشینیان" نخست وزیر ارمنستان پس از اینکه اعلام کرد که قره باغ متعلق به آذربایجان است، نیروهای مختلفی را در مقابل خود دید و از این به بعد نیز خواهد دید. به عنوان مثال، می توان مخالفان رادیکال این کشور، طایفه قره باغ، جدایی طلبان قره باغ و لابی ارمنی در کشورهای مختلف را نشان داد. این نیروها علیه "پاشینیان" متحد خواهند شد. "پاشینیان" امیدوار است که با گشایش خطوط ارتباطی با آذربایجان و ترکیه و با امضای توافقنامه هایی در راستای ترمیم روابط ایروان با این دو کشور، ارمنستان را از شرایط سخت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کنونی نجات دهد. به عبارت دیگر، "پاشینیان" امید خود را به باکو و آنکارا بسته است. یعنی طناب ها در دست ماست. اگر "پاشینیان" در بیانیه و عمل خود به همین سیاست ادامه دهد، ما مجبور خواهیم شد برای محافظت از وی در برابر نیروهای رادیکال اقدامات مناسبی انجام دهیم. "ابراهیم کالین" سخنگوی نهاد ریاست جمهوری ترکیه که در کنفرانسی در آمریکا شرکت می کند، در باره وضعیت متفاوتی که در منطقه قفقاز جنوبی ایجاد شده است، اعلام کرد: «تلاش های لابی ارمنی بی نتیجه ماند. به عبارت دیگر، تقابل بین ترکیه ـ ارمنستان در قفقاز جنوبی رو به پایان است. امروز ترکیه و ارمنستان در حال برداشتن گام های متقابل برای عادی سازی روابط خود هستند. ارمنستان که دسترسی به دریا ندارد، از نظر اقتصادی ضعیف است و تحت تاثیر روسیه قرار دارد، از عادی سازی روابط خود با ترکیه هم سود سیاسی و هم سود اقتصادی خواهد داشت»[۳].
واقعیت این است که آقای پاشینیان اهداف مختلفی را از اینگونه اظهار نظرها دنبال می کند تا بتواند در طول مذاکرات کشور خودش را در مقابل اخذ امتیازات و یا اعطای برخی امتیازات به ثبات برساند .
پورمرجان – ۸/۱۰/۱۴۰۰
نظر شما