چهارشنبه آتش
نوروز، یکی از جشن‌های کهن مردم آذربایجان، با چهار چهارشنبه خاص پیش از آن نوید داده می‌شود. چهارشنبه باد، سومین چهارشنبه از این دوره، نمادی از نفس بهار و بیداری طبیعت است. این چهارشنبه در میان مردم به نام "چهارشنبه باد" یا "چهارشنبه بادی" نیز شناخته می‌شود.
بر اساس باورهای عامیانه، در این روز آب‌های زیرزمینی به حرکت درمی‌آیند، هوا رو به گرمی می‌رود و باد به زمین جان تازه‌ای می‌بخشد. گفته می‌شود که باد، آب‌های بیدارشده را به جریان می‌اندازد، باعث شکوفه دادن درختان و تولد دوباره طبیعت می‌شود. نیاکان آذربایجان باد را یکی از قدرتمندترین عناصر طبیعت می‌دانستند و برای آن احترام خاصی قائل بودند.
در فولکلور آذربایجان، باد به‌عنوان یک شخصیت اسطوره‌ای تجسم می‌شود. روایت است که "بابا باد" کوه‌ها، رودها و دشت‌ها را درمی‌نوردد، به زمین حیات می‌بخشد و به رشد جوانه‌های گیاهان کمک می‌کند.
آداب، سنت‌ها و باورها
در ارتباط با چهارشنبه باد، در میان مردم باورها و رسوم جالبی وجود دارد. در این روز، مردم با توجه به جهت وزش باد، سعی می‌کنند وضعیت آب‌وهوا را پیش‌بینی کنند. اگر باد گرم بوزد، نشانه آمدن زودهنگام بهار است، اما اگر باد سرد باشد، هوا همچنان برای مدتی سرد باقی خواهد ماند. مردم به فضای باز می‌روند و آرزوهای خود را در گوش باد نجوا می‌کنند، با این باور که باد، خواسته‌های آن‌ها را به دوردست‌ها برده و به خدا خواهد رساند.
به گفته محققان فولکلور، در باورهای باستانی آمده است که چهار نوع باد که در اعماق زمین، در جایی به نام "رود سیاه" به خواب رفته‌اند، در این روز بیدار شده و به شکل‌های مختلف در جهان ظاهر می‌شوند. در اساطیر آذربایجان، باد سفید با لباس سفید، باد سیاه با لباس سیاه، خَزَری با لباس آبی و گیلاوار (بادی که از جنوب می‌وزد) با لباس قرمز توصیف شده‌اند. در چهارشنبه باد، این چهار باد با هم متحد شده و سراسر جهان را درمی‌نوردند، آب‌های بیدارشده و آتش‌ها را به حرکت درمی‌آورند و از فرا رسیدن بهار خبر می‌دهند.
در اندیشه اسطوره‌ای آذربایجان، باد نه‌تنها نماد حیات‌بخشی، بلکه راهنما و هدایتگر نیز هست. "بابا باد" که معمولاً به‌صورت پیرمردی فرسوده ظاهر می‌شود، در جنگل‌های انبوه به یاری کسانی می‌آید که گم شده و مسیر خود را نمی‌یابند. او به آن‌ها یک کلاف نخ می‌دهد و از آن‌ها می‌خواهد که کلاف را روی زمین بغلتانند. با دمیدن بابا باد، کلاف باز شده و افراد گمشده را به مقصدشان می‌رساند. این باور بعدها به افسانه‌ای درباره "نخ فاطمه ننه" تبدیل شد که در داستان‌های عامیانه به چشم می‌خورد.
طبق کهن‌ترین باورهای مردم آذربایجان، پیش از آنکه بابا باد به خرمن برسد، کسی اجازه ندارد از آن گندم بردارد، زیرا گفته می‌شود که اگر کسی پیش از وزش باد محصولی از خرمن بردارد، فرزندش خواهد مرد. اما نخستین کسی که پس از چهارشنبه باد از خرمن گندم بردارد، صاحب پسری خواهد شد. بزرگان می‌گویند: "به بادی که می‌وزد ناسزا نگو! " زیرا در پس آن قدرت الهی نهفته است. همچنین، اگر کسی به باد تُف کند، این تُف به خود او بازخواهد گشت.
از دیگر باورهای مردم این است که "کوه باد" را زیارت می‌کنند. افراد با نیتی در دل، به این کوه می‌روند، نذر و نیاز کرده و قربانی می‌دهند. اگر بابا باد نذر یا قربانی کسی را بپذیرد، آن شخص به مراد دلش خواهد رسید. طبق یک باور دیگر، در شب ورود چهارشنبه باد، اگر کسی زیر درخت بید برود و حاجتی از خدا بخواهد و بابا باد صدای او را بشنود و شاخه‌های درخت را به زمین برساند، آن حاجت برآورده خواهد شد.
چهارشنبه باد در مناطق مختلف چگونه برگزار می‌شود؟
در روز چهارشنبه باد، آتش‌های بزرگ افروخته می‌شود و در خانه‌ها پلو شیری یا آش بلغور پخته می‌شود. سفره‌ها با انواع میوه‌های خشک و آجیل‌های تهیه‌شده از دانه‌های خوراکی آراسته می‌شود.
زنان برای آخرین چهارشنبه آماده می‌شوند؛ وسایل خانه را تمیز می‌کنند، فرش‌ها را می‌تکانند، پتو و لحاف‌ها را برای هواخوری بیرون می‌برند. مادران برای کودکان لباس‌های جدید می‌دوزند و دختران و زنان جوان گرد هم آمده، گردو و فندق را می‌شکنند تا برای پخت شیرینی آماده شوند. در این روز، به سبزه‌ای که یک وجب رشد کرده، روبانی قرمز بسته می‌شود.
در مناطق مختلف آذربایجان، چهارشنبه باد با آیین‌های خاصی برگزار می‌شود. در روستاها و شهرستان‌ها، مردم با اشتیاق به استقبال بهار می‌روند و سنت‌های قدیمی را زنده نگه می‌دارند.
شمال آذربایجان:
در این منطقه، جهت وزش باد اهمیت خاصی دارد. بزرگان می‌گویند که اگر باد گرم بوزد، بهار زودتر می‌آید، اما اگر باد سرد باشد، زمستان ادامه خواهد یافت.
غرب آذربایجان:
مردم این منطقه باور دارند که اگر در شب چهارشنبه باد، باد به در خانه‌ها بکوبد، نشانگر آمدن مهمان است. همچنین، کودکان آرزوهای خود را با باد در میان می‌گذارند، به این امید که خواسته‌هایشان برآورده شود.
منطقه نخجوان:
در شب چهارشنبه باد، در روستاهای نخجوان، کودکان رسم "گوش دادن به درها" را اجرا می‌کنند. آن‌ها پشت در خانه‌ها می‌ایستند و به اولین کلماتی که می‌شنوند توجه می‌کنند. اگر سخنان نیکو بشنوند، سالی پربرکت خواهند داشت، اما اگر سخنان ناخوشایند بشنوند، باید محتاط باشند. در این منطقه، از دیرباز باد را عنصری قدرتمند می‌دانستند و مردم به صدای باد گوش می‌دادند.
جنوب آذربایجان:
در این منطقه، چهارشنبه باد نشانه‌ای از برکت و روزی است. مردم در باغ‌ها و مزارع، صدای باد را می‌شنوند و بر اساس آن درباره کشاورزی سال آینده پیش‌بینی می‌کنند. همچنین، در این منطقه دعای مخصوص برای باد خوانده می‌شود و مقداری غلات بر باد می‌پاشند، زیرا باور دارند که این کار سبب افزایش محصول سال آینده خواهد شد.
چهارشنبه باد یکی از کهن‌ترین سنت‌های آذربایجان است که در آن مردم بیداری طبیعت را جشن گرفته و به امید روزهای پربرکت، آیین‌های نیاکان خود را زنده نگه می‌دارند. امید است که بادهای این چهارشنبه برای همه، رزق و روزی، خوشبختی و خبرهای خوش به ارمغان بیاورند.
نظر شما