رامایانا

کهن ترین متن حماسی ادبی هند

نویسندگان:                وال میکی ، تُلسی داس

ترجمه کنندگان:          امر سنگهه، امرپر کاش

زبان اصلی :                سانسکریت

زبان برگردان:              فارسی

ناشر:                       موسسه فرهنگی هنری الست فردا

چاپ:                       سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

سال چاپ:                 ۱۳۷۸

قطعه:                      رقعه

هند، با نام رسمی جمهوری هند کشوری در جنوب آسیا است. این کشور کهن دارای دومین کشور جهان از نظر جمعیت، هفتمین کشور از نظر مساحت، و پر جمعیت‌ترین دموکراسی جهان است. پیشینه حضور انسان در شبه قاره هند به دویست تا چهارصد هزار سال می‌رسد. اما اولین تمدن به معنای واقعی در این سرزمین، تمدن دره سند با قدمت نزدیک به سه هزار سال قبل از میلاد است که با تمدن شهر سوخته در ایران هم‌زمان بوده و با آن مراودات نزدیک داشته‌است و تقریباً پس از ورود آریایی ها بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۱۸۰۰ پیش از میلاد هر دو از بین رفته‌اند. ورود آریایی‌ها به هند در فرهنگ، دین و ادبیات و نظام اجتماعی این سرزمین بسیار تأثیرگذار بوده‌است. از جمله می‌توان به شکل‌گیری زبان سانسکریت، تدوین متون مقدس هندو و پیدایش سیستم طبقاتی جامعه هند اشاره کرد.

اولین امپراتوری در هند با حکومت شاهنشاهی موریا بین سال‌های ۳۲۶ تا ۲۰۰ پیش از میلاد شکل گرفت. قدرتمندترین حاکم تاریخ هند تا قبل از گورکانیان، آشوکای بزرگ نام دارد که سومین شاه این سلسله‌است. وی در تمام جنبه‌های هنری و اجتماعی و سیستم اداری از هخامنشیان ایران الهام می‌گرفت. آثار بسیار مهم حجاری این دوره مانند پیکره چهار شیر (نماد ملی هند) بسیار تحت تأثیر حجاری تخت جمشید است.

بهر حال هند به عنوان یکی از پنج تمدن تاریخ بشر شناخته می شود و همگان می دانند که تمدن های بزرگ دارای فرهنگ های بزرگ و داستان های حماسی هستند.

رادها کریشنان در سیر تطور و تکامل اندیشه فلسفی در هند، تاریخ فلسفه هند را به چهار دوره بزرگ تقسیم کرده است. این دوره ها عبارت اند از دوره ودائی، دوره حماسی، دوره سوتراها و دوره مدرسی.  دوره حماسی در هند یکی از دوره های باشکوه تمدن هند به شمار می آید. دوره ودائی در حدود ۱۵۰۰ سال پیش میلادی آغاز می شود و در قرن ششم پیش از میلاد مسیح به پایان می رسد، پس از دوره ودائی ، دوره حماسی آغاز می گردد که تا هشتصد سال یعنی دویست سال پس از میلاد مسیح ادامه داشته است.

 در مهاجرت اقوام هند و اروپایی به شبه قاره هند، گروهی از آنان در مرکز هند یعنی نواحی دهلی ساکن شدند . گروهی دیگر به شرق و غرب هند رفتند و در آنجا استقرار یافتند.  در میان گروه اول، آیین برهمنی که خاص طبقه برهمنان بود ، رشد یافت. در دیگر نواحی به خصوص در میان طبقه «کشاتریا» پیامبران، متفکرین و حکمای بزرگی ظهور کردند که ادبیات سرشاری در زمینه های مختلف فلسفه و عرفان به ارمغان آوردند. سرودهای «وداها» ، «براهماناها» و «اوپانیشادها» که مقدس ترین آثار کیش برهمنی به حساب می آمدند، فقط در اختیار طبقه ممتاز برهمنان بود و طبقات دیگر از آن محروم بودند. به موازات آثار مقدس برهمنی، ادبیات دیگری به تدریج نشو و نما می کرد، سر انجام در قالب حماسه های بزرگ «مهابهاراتا» و «پورانا» و «رامایانا» در آمدند. این سه ادبیات حماسی هند را تشکیل می دهند.

«مهابهاراتا» که دایره المعارفی از کلیه عقاید آن دوران می باشد یکی از دو منظومة بزرگ حماسی هند است که بیش از صد هزار بیت در آن گنجانده شده است و هسته مرکزی این حماسه مبارزه ای است برای استیلا بر سرزمین «کور و کشترا» واقع در دهلی کنونی که در میان دو قبیله قدیمی رقیب ـ کورها و پانداواها ـ در قرن دهم قبل از میلاد صورت گرفته بود. شیوه نگارش این مجموعه یکدست نبوده و حکایت از آن دارد که در نظم و تحریر بر آن شاعران متعددی نقش داشته اند. این منظومه ، کتابی است که جامع که شامل همه شئون فلسفی و اساطیری و اخلاقی کیش هندو است.

منظومه حماسی دیگر ، «پوراناها» به همراه حماسه های بزرگ ، یعنی : رامایانا و مهابهاراتا در آمیزش فرهنگی نژادها و قبایل و طوایف مختلف شعائر دینی هند روزگار باستان و قرون وسطی و معنویت بخشیدن به طرز فکر تمام طبقات مردم هند نقش منحصر به فردی ایفا کرده اند.

حماسه ملی دیگر هندوها رامایانا است. این حماسه معیارهای کامل ویژگی ها و خصایل مردانگی و زنانگی را به دست می دهد که در نزد مردم هند نمونه و سرمشقی است برای یک انسان کامل و ایده آل شدن. رامایانا که سراینده اش «وال میکی» است، قدیمی ترین اثر جاودانه ایست که هرگز از یاد نسل های بشری نخواهد رفت.  منظومه رامایانا در طول تاریخ دستخوش تغییرات و دخل و تصرفات و نیز مسخ ها گشته است و آنچه از گذشته به دست ما رسیده است، به سه صورت متفاوت می باشد که هریک متعلق به هند غربی، بنگال و بمبئی می باشد. این سه روایت با یکدیگر تفاوت بسیار دارند، به طوری که نزدیک یک سوم از اشعار هرکدام در دوتای دیگر یافت نمی شود. این کتاب حماسی بنابر عقیده محققان، احتمالاً از قرن سوم قبل از میلاد و به نظر عده ای باید قبل از قرن پنجم تصنیف شده باشد. برخی دیگر آنرا از سروده های قرون ششم و یا هشتم قبل از میلاد مسیح دانسته اند. درباره سراینده رامایانا گفته اند که او یک راهزن بوده است و راه را بر روی کاروان ها می بسته و اموال آنها را به تاراج می برده اما در عین حال دلی مهربان داشته و از وضعیت بینوایان و فقرا ناراحت بوده است و هر آنچه به دست می آورده است به آنها می داده است. او در دشت ها ، کوهستان ها و بیشه زار ها با اسب خود به این سو و آنسو می رفت. روزی بر دامنه مرغزاری به کنار چشمه ساری آرمیده بود و بازی دو کبوتر دلداده را می دید که ناگهان پیکان صیادی چیره دست یکی از آن دو را به خاک و خون می غلطاند و دیگری تنها و بی کس از آن چمنزار دلفریب گریزان می شود. جوان راهزن از مرگ کبوتر آنچنان اندوهگین می شود که فریادی برکشید و سخنانی بر لب راند و زار بگریست. در آن دم سروش غریبی از آسمان او را خطاب کرد و گفت: «ای جوان! آنچه تو بر لب راندی، شعری بود موزون و خوش آهنگ ، شعری دلنواز و روح پرور! تو شاعری ، نه راهزن، این شیوه زندگی را رها کن و به دنبال شاعری برو! تو روزی بزرگترین شاعر زبان سانسکریت خواهی شد....!» . وال میکی یک لحظه به خود آمد. به اطراف نگریست و کسی را ندید، اما آن سخنان در گوش او همچنان طنین انداز بود «تو شاعری و شاعر بزرگی خواهی شد».   او این جملات را چند بار تکرار کرد . وی پس از این حادثه راهزنی را رها کرد و به دنبال سرودن شعر رفت. رامایانا مرکب از دو واژه «رام» و «اینه» یعنی: پناهگاه یا مامن رام است و مجازاً درباره وقایع و حوادث زندگی رام قهرمان اصلی داستان است. گفته اند که وال میکی هم دوره و معاصر رام بوده و داستان رامایانا را به پسران رام، لو و کش آموخته است و آن دو آنرا به بهترین وجه و آهنگی خوش خوانده اند.

با وجود آنکه متن اصلی رامایانا در طول تاریخ دستخوش تحریف ، تغییر ، مسخ و اضافه قرار گرفته، آنچه اکنون موجود است، منظومه ای است با بیش از بیست و چهار هزار بیت که به هفت بند یا «کاند» تقسیم شده است:

      بال کاند: دوران کودکی رام

      اجودهیا کاند: دوران تبعید رام

      بن کاند: دوران زندگی رام در جنگل

      کسکندها کاند: توقف رام در کسکندها

      سندر کاند: رفتن هنومان به لکنا و آتش زدن

       لنکاکند: جنگ و نبرد

      اوتر کاند: دورة زندگی آخر رام و تبعید سیتا و فرو رفتن او در زیر زمین و صعود رام به عالم بالا و تقسیم سلطنت میان پسران خود.

قسمت اول و آخر بنا به نظر برخی از محققین در زمان های بعدی به این مجموعه اضافه شده است. رامایانا سرگذشت پر شور دو شیدا و عاشق است. «راما» و همسرش «سیتا» که سمبل و نماد دو انسان برگزیده .و کامل که یکی نماد مرد مافوق و دیگری نماد زن مافوق هستند، در نزد مردم هند به عنوان دو رب النوع قابل تکریم و ستایش هستند.

این حماسه شور انگیز اساس بسیاری از آثار هنری و مذهبی مردم هند بوده است. از قرن پنجم قبل از میلاد که این منظومه سروده شده است تا به امروز، بارها داستان ها ، افسانه ها ، آهنگ ها ، ترانه ها  ، پیکرها و تصاویر و دیگر آثار ذوقی بر مبنای عشق و ایثار و پاکدامنی و شجاعت راما و سیتا پدید آمده است. منظومه رامایانا توسط اشخاص مختلف از زمان اکبر شاه از زبان سانسکریت به زبان فارسی ترجمه کرده اند. اول بار «عبدالقادر بدایونی» در سال ۹۹۲ هجری قمری به فرمان اکبر شاه این کتاب را در مدت چهار سال یعنی از سال ۹۹۲ تا اوایل سال ۹۷۷ هجری قمری به فارسی برگردانده است. ترجمه دیگر از کتاب رامایانا به دوره اکبر شاه منسوب است. عده ای از فهرست نویسان آن را از «بدایوانی» دانسته اند. این منظومه توسط اشخاص دیگر باز گردان شده است. اما این کتاب توسط امر سنگهه (امر سینگ) با همکاری امر پرکادش از روی نسخه ملا عبدالقادر بدایوانی تصحیح شده و برای اولین بار در شهر لکهنو به چاپ رسیده است ودر این مجموعه بر تعلیم و تربیت بسیار تاکید شده است و می توان مطالب بسیاری از این منظومه فرا گرفت.