آلفرد بوستانوف پژوهشگر جوان روسی در سخنرانی با عنوان «زبان روسی اسلام» در دانشگاه اروپایی سنت پترزبورگ درباره ویژگی‌های شکل‌گیری جامعه اسلامی روسیه گفت اسلام در حال تبدیل شدن به بخشی از فرهنگ روسیه است.

در طول ربع قرن گذشته، مسلمانان به زبان روسی صحبت کرده‌اند، نوشته‌اند و تفکر کرده‌اند. آیا این به معنای مرگ سنت­های کلامی در زبان­های ملی است؟ چه اتفاقی برای اسلام می­افتد زمانی که اصطلاحات آن با زبان پوشکین و لرمونتوف بیان می­شود؟ چه اتفاقی برای زبان روسی می­افتد زمانی که مسلمانان از آن در موقعیت­های خاص اسلامی استفاده می­کنند؟

گویش­های معاصر روسی - اسلامی تنوع زیادی در مباحث اسلامی دارد. گویشوران این اجتماع نه تنها ساکنان روسیه، بلکه دانشجویان خارجی، ساکنان جمهوری­های همسود و همچنین مهاجران از روسیه به کشورهای دیگر هستند. در ابتدا در زبان روسی، برخلاف عربی و فارسی، پیشینه زیادی در مورد مباحث اسلامی وجود نداشت. اما اکنون برای بسیاری از ملیت­ها، زبان روسی ابزار اصلی ارتباط است. از زبان­های به اصطلاح اقلیتی نیز استفاده می­شود، اما در حجم بسیار کم و اغلب در ملاحظات خاص سیاسی یا ادبی. در چارچوب توسعه این گویش اجتماعی سه استراتژی ثابت وجود دارد.

اولین آنها روسی­سازی است یعنی برداشت از اسلام به واسطه زبان روسی اصیل صورت می­پذیرد. به عنوان مثال، شمیل علیا الدینوف، امام جماعت مسجد پاکلونایا گارا، در متون خود از مفاهیمی مانند «آگاهی آنلاین خالق» و «تصمیمات قانونی» استفاده می­کند (به‌جای احکام شرعی). کلمه «قانونی» به دلیل قابل درک بودن آن در چارچوب زبان روسی می­تواند مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، علیا الدینوف به جای نام «الله» اغلب از کلمه روسی «خداوند» استفاده می­کند.

استراتژی دوم آکادمیسم نام دارد یعنی استفاده از ارجاع‌ها، توصیفات و سبک علمی که نوعی زبان اجتماعی شده اسلام است. بنابراین، نویسندگان این متون سعی می­کنند مخاطبان روشنفکر را به خود جلب کنند. نمونه­هایی از آکادمیسم­ها را می­توان در نوشته­های مسلمان روسی خانم «فاطیما یژوا» مشاهده کرد. 

استراتژی سوم عربی­سازی است، یعنی استفاده از اصطلاحات عربی – اسلامی و ساختارهایی که در زبان روسی قابل درک نیستند.

توجه به این نکته مهم است که تشکیل گویش روسی - اسلامی عمدتاً از آثار شرق شناسان روسی و دانشمندان اسلامی آورده شده است. ترجمه قرآن و فرهنگ­های عربی-روسی که توسط عرب­شناسان شوروی انجام شده است، در محافل مسلمانان هنوز بسیار رایج است. در دهه ۹۰، ترجمه قرآن که توسط کراچکوفسکی انجام شده بود، حتی در معابر زیرزمینی فروخته می­شد. فرهنگ لغت بارانوا اکنون در قالب یک برنامه محبوب استفاده می­شود.

سنت­های علوم انسانی روسی بر ایجاد این گویش اجتماعی تأثیر گذاشت. جهادیسم پس از شوروی در اساس خود از آثار لف نیکولاویچ گومیلیوف و دیگر اندیشمندان روسی استفاده کرده است. هیچ کس از نقل قول­هایی از لرمانتوف و بردیایف که در منبرهای مساجد گفته می­شود، تعجب نمی­کند. در این زمینه زبان اسلاوی کلیسا و سنت­های الهیاتی ملی از اهمیت زیادی برخوردار هستند. به عنوان مثال، در ساختن ترکیبات «عبادت کردن» و «رحمت برگرفته از قبر مقدس». عباراتی مانند «روزه گرفتن» یا «طهارت گرفتن» در جریان ترجمه تحت اللفظی از زبان‌های ملی به وجود آمدند. تأثیر اصطلاحات کوچه بازاری دهه ۹۰ نیز مشخص است. همچنین در این سال­ها بسیاری از روس­ها به اسلام گرویدند و بسته به تحصیلات و دانش اندوخته خود، دیدگاه جدیدی از مباحث مذهبی را به ارمغان آوردند.

به نظر آلفرد بوستانوف بیشتر مسلمانان در فضای پس از شوروی احساس می­کنند نوپا هستند و باید زبان بحث اسلامی را دوباره کشف کنند. هنگام استفاده از جامعه روسی-اسلامی، می توان تغییر رمز را در درک اجتماعی-زبانی ردیابی کرد: ۱) از سبک به سبک، ۲) از زبان به زبان، ۳) بین ژانرها.

در جهان اسلام، بسترهای گفتمانی وجود دارد که به دلیل شفافیت تثبیت شده و درک شده موضوعات بحث، به عاملی وحدت بخش تبدیل می‌شود. بعضی اوقات متون اسلامی از عربی به روسی و سپس به زبان­های ملی ترجمه می­شوند. برخی از کلمات از توصیفات اداری کارمندان به گویش اجتماعی اسلامی نفوذ می­کنند.

همه این مثال­ها نشان می­دهد که گسترش و بکارگیری گویش اجتماعی اسلامی از استراتژی­های خلاقانه و غیرمعمول نشأت می­گیرد.