آیا سازمان کشورهای ترک به وزنه‌ای برای نفوذ روسیه در آسیای مرکزی تبدیل خواهد شد؟ آیا گذار الفبای زبان قزاقی به لاتین گامی در جهت استعمارزدایی و نزدیک شدن به کشورهای ترک خواهد بود؟

برنامه بازگرداندن ببر تورانی، که ۷۰ سال پیش ناپدید شد، به استپ‌های قزاقستان چگونه راه‌اندازی می‌شود؟ رسانه‌های غربی در این هفته در این مورد و موارد دیگر نوشتند.

آسیای مرکزی اردوغان را تحسین می‌کند

روزنامه انگلیسی Economist در مورد نزدیکی ترکیه و آسیای مرکزی می‌نویسد و معتقد است که سازمان کشورهای ترک در حال تبدیل شدن به وزنه تعادل روسیه است که همچنان نفوذ خود را در منطقه حفظ کرده است.

این نشریه بازی‌های جهانی عشایر را که در این ماه در آستانه برگزار شد و نمایندگان ۸۹ کشور در آن شرکت کردند، یک پروژه ترکی نامید. این روزنامه یادآور می‌شود که جهان گسترده ترک ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان را در بر می‌گیرد و به روسیه و چین نفوذ می‌کند، زیرا مردمان ترک‌زبان در آنها نیز زندگی می‌کنند.

مسابقات کوک‌پار در بازی‌های جهانی عشایر در آستانه

اکونومیست می‌نویسد: ایده هویت مشترک ترکی که قبلاً شوروی و حالا روسیه و چین از آن می‌ترسند، در حال گسترش است و بازی‌های عشایری یکی از نشانه‌های آن است.

این روزنامه سازمان کشورهای ترک را نشانه دیگری از تقویت هویت ترکی می‌خواند که به ابزاری برای همکاری در زمینه‌های مختلف از آموزش گرفته تا سیاست خارجی تبدیل شده است. این نشریه انگلیسی خاطرنشان می‌کند که این اتحادیه به تعادل سایر سازمان‌ها در منطقه که تحت سلطه روسیه هستند، کمک می‌کند.

نرگیس کاسِنووا، استاد دانشگاه هاروارد، می‌گوید: کشورهای عضو سازمان کشورهای ترک تلاش می‌کنند موقعیت خود را تغییر دهند و روسیه را در فاصله‌ای نگه دارند.

ترکیه نیروی کلیدی در سازمان کشورهای ترک است. گردش مالی تجاری آنکارا با کشورهای عضو این سازمان از سال ۲۰۱۵ دو برابر شده و در سال گذشته به ۱۲.۶ میلیارد دلار رسیده است. این روزنامه می‌نویسد: تیم ترکیه در بازی‌های عشایری با استقبال گرم و سخنرانی بلال اردوغان، پسر رئیس‌جمهور ترکیه با تشویق ایستاده روبرو شد. این نشریه خاطرنشان می‌کند که رجب طیب اردوغان، رهبر ترکیه در غرب مورد انتقاد قرار می‌گیرد، در حالی که در آسیای مرکزی تحسین می‌شود.

سخنرانی بلال اردوغان، رئیس کنفدراسیون جهانی ورزش‌های اقوام و پسر رئیس‌جمهور ترکیه در افتتاحیه بازی‌های جهانی عشایر در آستانه

اکونومیست می‌نویسد: «از زمان حمله روسیه به اوکراین، اعتماد آسیای مرکزی به مسکو کاهش یافته است». کاسِنووا می‌گوید: «مقامات قزاقستان سعی می‌کنند علنا چیز بدی درباره همسایه شمالی خود نگویند، اما در گفتگوهای خصوصی می‌گویند که از آن بیزار شده‌اند. در وزارت دفاع و سازمان‌های اطلاعاتی، تفکر کاملاً تغییر کرده است».

منطقه به دنبال کاهش وابستگی خود به تسلیحات روسی است و ترکیه نیز از این موضوع استفاده می‌کند. اکونومیست یادآوری می‌کند که آذربایجان در سال ۲۰۲۰ از پهپادهای ترکی در نبردهای قره‌باغ استفاده کرد. پهپادهای ترکیه توسط ازبکستان، قرقیزستان و ترکمنستان خریداری شد و آستانه برای تولید پهپادهای ANKA در خاک خود با آنکارا به توافق رسیده است.

اما این روزنامه انگلیسی یادآور می‌شود که مسکو همچنان نفوذ خود را در منطقه حفظ می‌کند. ۸۰ درصد نفت قزاقستان از طریق روسیه صادر می‌شود و ۹۵ درصد از ترافیک اینترنت به این کشور از روسیه است. قزاقستان و قرقیزستان اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی هستند که مقر دبیرخانه آن در مسکو قرار دارد. نیروهای مسلح کشورهای منطقه عمدتاً تسلیحات روسی در زرادخانه خود دارند.

پس از اینکه قاسم ژومارت توقایف، رئیس‌جمهور قزاقستان در سال ۲۰۲۲ گفت که حاکمیت نهادهای جدایی‌طلب در دونباس را به رسمیت نمی‌شناسد، روسیه کار خط لوله خزر را که نفت قزاقستان را به بازار اروپا می‌رساند، به حالت تعلیق درآورد.

این نشریه می‌نویسد: مبلغان کرملین ادعاهای بی‌اساس درباره ظلم به روسی‌زبانان در قزاقستان منتشر می‌کنند. پیام این است که روسیه می‌تواند جرقه ناآرامی را در شمال کشور برانگیزد، درست همان طور که ۱۰ سال پیش در شرق اوکراین انجام داد.

این نشریه نتیجه می‌گیرد: منطقه هنوز نمی‌تواند به روسیه پشت کند. مقامات آستانه در مورد سیاست خارجی چندبردار صحبت می‌کنند. آنها خاطرنشان می‌کنند که همکاری بین کشورهای عضو سازمان دولت‌های ترک تکمیل همکاری با روسیه است، نه تعویض. اما با تسویه صفوف و ایجاد پل‌هایی با ترکیه، حداقل می‌توانند روسیه را متعادل کنند.

گذار به الفبای لاتین به عنوان بخشی از فرآیند استعمارزدایی؟

نشریه آمریکایی Diplomat بررسی کرد که گذار از الفبای سیریلیک به الفبای لاتین چه مزایایی برای قزاقستان دارد و این روند چه خطراتی را به همراه دارد.

موضوع تغییر الفبای زبان قزاقی در دهه ۱۹۹۰ مطرح شد، اما دولت، گذار را تنها در اواخر دهه ۲۰۱۰ آغاز کرد. به گفته عزیز بِردیقولوف نویسنده مقاله و محقق مرکز اروپایی مسائل اقلیت، گذار به الفبای لاتین هویت ملی را تقویت می‌کند و به نمادی از استعمارزدایی تبدیل می‌شود، اما تأثیر این روند بر اقلیت‌های قومی در کشور سؤالاتی را ایجاد می‌کند.

در سال ۲۰۱۷، نورسلطان نظربایف اولین رئیس‌جمهور قزاقستان در برنامه "قزاقستان-۲۰۵۰" گذار به الفبای لاتین را تا سال ۲۰۲۵ اعلام کرده بود. از آن زمان تاکنون، انواع مختلفی از الفبای لاتین به مردم ارائه شده است که همه آنها مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. اخرین الفبا در سال ۲۰۲۱ معرفی شد، اما هنوز به طور رسمی پذیرفته نشده است.

مقامات از تحریف آوایی زبان قزاقی هنگام استفاده از الفبای سیریلیک به عنوان توجیهی برای گذار یاد می‌کنند. نویسنده می‌نویسد که گذار به الفبای لاتین می‌تواند ادغام قزاقستان در اقتصاد جهانی را ساده و دسترسی بهتری به فناوری و نوآوری‌های علمی فراهم کند.

او همچنین خاطرنشان می‌کند که گذار به یک الفبای جدید بسیار گران خواهد بود. در سال ۲۰۱۸، آنها گفتند که این کار به ۶۶۴ میلیون دلار نیاز دارد. این مبلغ شامل هزینه‌های ابتکارات آموزشی و چاپ کتاب‌های درسی جدید است. ۳۳۲ میلیون دلار برای آموزش معلمان هزینه خواهد شد. به دلیل هزینه‌های قابل توجه، گذار به الفبای لاتین تا سال ۲۰۳۱ به تعویق افتاد.

بِردیکولوف به لزوم در نظر گرفتن پیامدهای گذار به الفبای لاتین برای اقلیت روسی‌زبان اشاره می‌کند. بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۱، سهم روس‌های بومی در این کشور ۱۵.۵٪ است. طبق سرشماری سال ۲۰۲۱، ۸۳.۷۵٪ از پاسخ‌دهندگان گفتند که به زبان روسی صحبت می‌کنند (بیش از ۸۰٪ به قزاق صحبت می‌کنند). این محقق می‌نویسد: «گذار زبان قزاقی به الفبای لاتین می‌تواند به طور بالقوه منجر به یک تغییر اجتماعی و فرهنگی شود که باعث به حاشیه راندن اقلیت‌های روسی‌زبان می‌شود، به ویژه با توجه به این واقعیت که الفبای سیریلیک ارتباط نزدیکی با زبان و هویت روسی دارد».

با توجه به اینکه الفبای سیریلیک با نفوذ و میراث روسیه در منطقه مرتبط است، تغییر به الفبای لاتین به عنوان تلاشی از سوی آستانه برای فاصله گرفتن از مسکو و همچنین گذشته شوروی خود و در عوض نزدیک شدن به غرب و سایر کشورهای ترک‌زبان تلقی می‌شود. تاکنون واکنش مسکو نسبت به این موضوع محدود بوده است. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه گفت که گذار به الفبای لاتین حقوق روسی‌زبانان را نقض نمی‌کند، اما بسیاری از کارشناسان و رسانه‌های روسی انتقاد بیشتری دارند.

نویسنده معتقد است که گذار به الفبای لاتین در محیط قزاقی به عنوان گامی به سوی رهایی از میراث شوروی و آغاز استعمارزدایی، تمایل به نزدیک شدن به کشورهای ترک‌زبان تلقی می‌شود. علاوه بر این، ابزاری برای فاصله گرفتن از روسیه و ادغام در اقتصاد جهانی است.

این نشریه می‌نویسد که بردیکولوف تأکید می‌کند که هنگام گذار به الفبای لاتین، دولت باید خطرات فرهنگی، آموزشی و ژئوپلیتیکی را در نظر بگیرد و یک سیاست زبانی تا حد امکان فراگیر را دنبال کند تا از شکاف در جامعه بر اساس مسائل اقتصادی و زبانی جلوگیری کند.

بازگشت ببر تورانی

سایت انگلیسی‌زبان Eurasianet در مورد راه‌اندازی برنامه‌ای برای بازگرداندن ببر خزر (تورانی) به قزاقستان می‌نویسد که جمعیت آن ۷۰ سال پیش ناپدید شده است. ۲۳ سپتامبر، دو ببر از هلند به این کشور تحویل داده شد و در سال ۲۰۲۵، قرار است چهار ببر آمور دیگر از روسیه آورده شود.

اِرلان نیسانبایِف وزیر محیط زیست قزاقستان خاطرنشان کرد که ببرهای آمور مانند ببرهای توران در برابر یخبندان‌های شدید بسیار مقاوم هستند. هر دو زیرگونه، آمور و تورانی، یک گونه در نظر گرفته می‌شوند. بنابراین ببرهای آورده شده به قزاقستان را می‌توان به عنوان تورانی (خزر) طبقه‌بندی کرد.

دولت ابتکار عمل برای بازگرداندن ببرها را در سال ۲۰۱۰ آغاز کرد. هشت سال بعد، با حمایت برنامه توسعه سازمان ملل، ذخیره‌گاه طبیعی دولتی «اِیل بالخاش» ایجاد شد. در آینده ببرها در این ذخیره‌گاه زندگی خواهند کرد که قلمرو آن هزاران هکتار است.   

ببری که از هلند به قزاقستان آورده شد

قبل از اینکه ببرها در مناطق بزرگ رها شوند، آنها در محفظه تحت شرایط جوی قرار می‌گیرند. در آینده برنامه‌ریزی شده است که این ذخیره‌گاه به خانه صدها ببر تبدیل شود.

پیش از این، ببرهای تورانی در بیشه‌ها و جنگل‌های نی در دشت سیلابی رودخانه‌های ایلی و سیر دریا در جنوب و جنوب شرقی قزاقستان زندگی می‌کردند. در زمان شوروی، ببرها به طور سیستماتیک دستگیر می‌شدند، زیرا به دام‌ها و گاهی اوقات به مردم حمله می‌کردند. آخرین ببر تورانی در سال ۱۹۴۸ کشته شد.

مقامات می‌گویند ذخیره‌گاه که ببرها در آن زندگی خواهند کرد، در یک مکان دور افتاده قرار دارد، بنابراین جمعیت جدید تهدیدی برای مردم یا مزارع نیست.

منبع:

https://rus.azattyk.org/a/۳۳۱۳۹۲۷۷.html