در آغاز نشست، عمربای بکماقانبتوف رئیس دانشکده تاریخ در سخنی کوتاه ضمن خیرمقدم به مهمانان، از حضور سفیر و رایزن فرهنگی کشورمان در این همایش علمی  قدردانی نمود و بر تقویت روابط ایران و قزاقستان تاکید نمود و برگزاری چنین نشست‌های مشترکی را که به ویژه در خصوص بزرگداشت شخصیت‌های برجسته تاریخی که مشترک میان دو کشور است، از مظاهر تقویت این روابط دانست و بر اجرای برنامه‌های مشترک بیشتر ابراز امیدواری نمود.

پس از ایشان علی اکبر جوکار سفیر کشورمان، ضمن تشکر از برگزاری این نشست، سخنان خود را با نگاه بر مشترکات فرهنگی و تاریخی متعدد میان دو کشور و دو ملت آغاز نمود. او شخصیت فارابی را شخصیتی کاملا جهانی خواند که نه متعلق به یک کشور یا ملت خاص بلکه به دلیل افکار و عقایدش متعلق به تمام جهان است. اما آنچه که او را برای ما ویژه کرده است زادگاه، آراء و شخصیت اوست که موجب پیوند عمیق دو کشور و ملت دوست و همسایه شده است. او اندیشه فارابی را از موضوعات اصلی بحث خود قرار داد و به این امر اشاره کرد که فارابی با آشنایی با آثار ارسطو و افلاطون فیلسوفان یونان باستان، از بنیانگذاران علم شرق شد و میراث علمی غنی خود را به جای گذاشت و به همین جهت او را پس از ارسطو معلم ثانی گویند. به باور ایشان شاید یکی از دلایل گذاردن عنوان معلم ثانی بر وی به دلیل طبقه‌بندی بود که او در علم انجام داد. این طبقه‌بندی که در کتاب احصاءالعلوم او آمده است شامل علوم زبان، منطق، ریاضی، طبیعی و مابعدالطبیعه، فقه و کلام است. او سپس با بیان این مطلب که فلسفه افلاطون رنگ و بوی سیاسی دارد و سیاست مدنی و شهری را مورد توجه قرار داده است، ترسیم مدینه فاضله و برشمردن اضداد آن از سوی افلاطون را مطرح نمود و گفت از نگاه افلاطون در مقابل مدینه فاضله که اشاره به یک نظام اجتماعی مطلوب و آرمانی‌ست، مدینه‌های متضادی از جمله مدینه جاهله که مردم در آن خیر را تنها لذت، کامرانی و سلامت تن می‌دانند، مدینه ضاله که مردم در آن معتقدند سعادت تنها پس از مرگ تحقق می‌پذیرد، مدینه جاهله که در آن مردم خیر را نمی‌شناسند و موارد بسیار دیگر قرار دارد. ایشان در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت این شخصیت بزرگ تاریخی در ایران و در میان ایرانیان اشاره کرد و سخن مقام معظم رهبری (مدظله العالی) مبنی بر قدمت بیش از هزار ساله مطالعات فارابی‌شناسی در ایران و برگزاری یکی از مهمترین جشنواره‌های ایران با عنوان جشنواره فارابی را که در حوزه مطالعات علوم انسانی است، گواه این مساله دانست. در همین خصوص ایشان به پانزدهمین دوره این جشنواره که قرار است به زودی در ایران برگزار گردد اشاره کرد و با آگاهی یافتن از شرکت چند تن از اندیشمندان قزاقی در این جشنواره، ابراز خرسندی نمود.

در ادامه نشست، علی اکبر طالبی متین رایزن فرهنگی کشورمان رشته سخن را به دست گرفت و در آغاز از ریاست دانشکده تاریخ برای دعوت به این نشست علمی تشکر نمود و گفت حضور در جمعی که به اندیشه و حکمت این فیلسوف بزرگ و تاثیرات فراوان او بر رشد و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی توجه دارد، برای من افتخاری است که ارزش آن را نمی‌توان با کلمات توصیف کرد. او بار دیگر و به منظور تاکید بر شخصیت بزرگ و ارزشمند فارابی، از لقب او به عنوان معلم ثانی یاد کرد و گفت فارابی  نه تنها در فلسفه، بلکه در علوم مختلف، نظیر منطق، موسیقی، سیاست و علوم طبیعی نیز دارای تبحر و دانش ویژه‌ای بود. او از نخستین متفکرانی بود که فلسفه یونان را با مفاهیم اسلامی پیوند زد و با ایجاد سازگاری میان این دو نظام فکری، زیربنای فلسفه اسلامی و حتی تمدن نوین اسلامی را بنا نهاد. در میان آثار گرانبهای او، به‌ویژه می‌توان به تلاش‌هایش در تبیین مفهوم جامعه و سعادت اشاره کرد که همچنان در تفکر اسلامی و حتی در مباحث معاصر ما جایگاهی والا دارند. طالبی متین با این باور که امروزه، اندیشه‌ها و آموزه‌های فارابی در مواجهه با چالش‌های اجتماعی و تمدنی اهمیت بیشتری یافته‌اند، گفت: در عصری که جهان اسلام با مشکلات و سوالات فراوانی مواجه است، بازگشت به حکمت و فلسفه فارابی می‌تواند به عنوان راهنمایی در جهت تقویت روح تمدنی و معنوی عمل کند. دیدگاه فارابی در خصوص وحدت، همزیستی، عدالت و سعادت اجتماعی، گنجینه‌ای است که برای ملت‌های مسلمان و تمام بشریت می‌تواند الگویی برای بهبود وضعیت حال حاضر باشد. به این ترتیب او به آثار فارابی اشاره می‌کند که وی در آنها از جامعه‌ای سخن به میان می‌آورد که در آن آحاد مردم با هماهنگی و تعاون، در راه سعادت و تکامل حرکت می‌کنند. این مفاهیم که در آثار او به شکلی روشن و دقیق بیان شده‌اند، همچنان الهام‌بخش نظام‌های فکری و حکومتی جهان اسلام هستند. از منظر او، سعادت فرد و جامعه از مسیر دانش و حکمت می‌گذرد و در این مسیر، تربیت و آموزش صحیح نقشی اساسی ایفا می‌کند. آموزه‌های فارابی برای ما پیامی دارد که در ساختن تمدن نوین اسلامی به توسعه انسانی و ارتقای فرهنگ و خردورزی بیش از هر چیز نیازمندیم. همچنین، او با اشاره به تاثیر شگرف فارابی در عرصه موسیقی به کتاب‌های او در این زمینه از جمله «الموسیقی الکبیر» اشاره کرد که هنوز هم یکی از منابع مهم در شناخت نظریات موسیقی قدیم اسلامی و نیز درک بهتر جایگاه موسیقی در تمدن نوین اسلامی محسوب می‌شود. او گفت: از منظر فارابی، موسیقی نه‌تنها به‌عنوان هنری برای لذت، بلکه به عنوان ابزاری در تربیت روح و ایجاد هماهنگی میان انسان و طبیعت مورد توجه قرار می‌گیرد. این دیدگاه فارابی، نشان‌دهنده عمق حکمت و بصیرت او در تمامی عرصه‌های زندگی است. او سخنان خود را اینگونه ادامه داد: امروز که ما گرد هم آمده‌ایم تا درباره تأثیرات فارابی بر تمدن نوین اسلامی گفتگو کنیم، باید بپذیریم که از حکمت او می‌توان برای مقابله با بسیاری از مسائل و چالش‌های معاصر بهره جست. گسترش علمی و فرهنگی در میان ملت‌های مسلمان و تعامل سازنده میان اندیشه‌ها و فرهنگ‌ها، از جمله راه‌هایی است که به یاری اندیشه فارابی می‌توانیم به سوی تحقق آن گام برداریم. در واقع، آموزه‌های او می‌توانند به‌عنوان پلی برای اتصال میان فرهنگ‌ها و تمدن‌ها عمل کنند و وحدت و همدلی میان ملت‌ها را تقویت کنند. رایزن فرهنگی کشورمان در بخش انتهایی سخنان خود بر اهمیت این نشست تاکید نمود و گفت: به عنوان رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران، بسیار خرسندم که روابط فرهنگی و علمی بین ایران و قزاقستان در حال توسعه است و در همین راستا نیز رایزنی فرهنگی ایران آماده همکاری در پژوهش‌های مرتبط با فارابی و دیگر متفکران اسلامی است. دانشکده تاریخ دانشگاه ملی اوراسیا، با توجه ویژه به این موضوعات، گام‌های ارزشمندی در راه تحقیق و پژوهش در حوزه فلسفه و حکمت اسلامی برداشته است و امیدواریم که با تقویت این روابط، بتوانیم دستاوردهای بزرگی را در عرصه علمی و فرهنگی به دست آوریم. ایشان در پایان، بار دیگر از همه حضار و برگزارکنندگان این نشست به ویژه رئیس دانشکده تاریخ و رئیس گروه تاریخ این دانشکده تشکر نموده و ابراز امیدواری کرد که این همایش بستر مناسبی برای تبادل اندیشه‌ها و تقویت پیوندهای فرهنگی میان ملت‌های ما باشد.

پس از ایشان ژالگاس ساندیبایف معاون مرکز حقوق اسلامی و قزاقی دانشگاه کازگیو و دارنده دکترای علوم فلسفی، سخنان خود را حول محور ”مفهوم «چهار فضیلت» در فلسفه فارابی“ ارائه کرد. او با تاکید بر سخنان فارابی که گفته است «دانش بدون تربیت، دشمن کل بشریت است»، به چهار فضیلت از جمله فضیلت نظری، فکری، ادبی و کاربردی اشاره کرد که جامعه را به سعادت می‌رساند و به تشریح هر یک از آنها پرداخت. وی همچنین با تاکید بر اینکه در قرون وسطی فیلسوف به معنی یک دانشمند مسلط بر علوم مختلف بود، به نقل از فارابی گفت که حاکم یک جامعه باید فیلسوف باشد تا بتواند جامعه را به سعادت برساند.

دکتر سامال تولبایوا، شرق‌شناس و از استادان برجسته و مجرب دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه ملی اوراسیا، با مروری بر مکتب فارابی‌شناسی در قزاقستان که با تلاش آقژان المشانی نخستین فارابی‌شناس قزاقستانی در سال‌های 1940-1970 شکل گرفت، گفت: در حالی که در شرایط کنونی به دلایل مختلف مراکز مطالعات فارابی‌شناسی در شهر آلماتی متمرکز است، اما در شهر آستانه مکتب فارابی‌شناسی نیز در حال شکل‌گیری است. وی همچنین اسامی فارابی‌شناسان فعال معاصر در آستانه را برشمرد. خانم تولبایوا در ادامه صحبت‌هایش از سفر خود همراه با بالژان کلام شریف رئیس گروه دین‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی به ایران به منظور شرکت در دوره تکمیلی دانش‌افزایی در زمینه فارابی‌شناسی اشاره کرد و گفت: هنگام سفر به شهر مقدس قم که یکی از مراکز دینی و معنوی ایران شناخته می‌شود،   متوجه شدیم که این شهر علی‌رغم کلیشه‌های رایج، شهری بسیار پیشرفته در زمینه علم و فلسفه است و دانشمندان این شهر با تکیه بر میراث فیلسوفان بزرگی نظیر فارابی بیشتر در زندگی و کار خود گرایش به عقلانیت دارند.

سپس آقای مقصد اولی، استاد و مدیر مرکز تحقیقات تاریخ و فرهنگ اوراسیا دانشگاه ملی اوراسیا و دارنده دکترای علوم تاریخی سخنان خود را با موضوع ”منشاء فارابی و مبانی نظری او در مورد ایده سرزمین جاودانه ترکان قرون وسطی“ ایراد نمود. او با اشاره به اقدام ایران در نامگذاری سی آبان (20 نوامبر) به عنوان روز فارابی، آن را یک حرکت بسیار عظیم دانسته و گفت قزاقستان نیز باید از ایران در این زمینه الگو بگیرد و به سخنان مشهور یوسف کپی اولی از دانشمندان بزرگ قزاقستان اشاره کرد که گفته بود برای احیای تاریخ خود لازم است به منابع داخلی و اصلی مراجعه کنیم. آقای مقصد اولی گفت چون ایران از زمان قدیم مهد علم و دانش محسوب می‌شود و زبان فارسی زبان به عنوان زبان علم به کار می‌رفت، مورخان قرون پیشین آثارشان را به زبان فارسی نوشته بودند و به ویژه مورخان ایرانی منابع زیادی مربوط به تاریخ سلسله‌های ترکان پس از خود به جا گذاشتند که به احیای تاریخ قزاقستان نیز کمک می‌کند. وی در ادامه منابع تاریخی مهم فارسی را مورد توجه قرار داد و با اشاره به اقدامات رایزنی فرهنگی ایران در قزاقستان در کمک به بازگرداندن تاریخ واقعی خود به ملت قزاق از طریق انتقال نسخ خطی مهم به این کشور و برگزاری دوره های آموزشی مرمت و نگهداری نسخ خطی، از رایزن فرهنگی ایران تقدیر و تشکر نمود.

در ادامه نشست، آقژیگیت علی بیک اولی، استاد گروه شرق‌شناسی دانشکده روابط بین‌الملل دانشگاه ملی اوراسیا و دارنده دکتری علوم زبان‌شناسی سخنان خود را با عنوان ”فارابی و معاصران او“ بیان نمود. او نیز در سخنان خود درباره معاصران فارابی، به اساتید وی در بغداد و ساده‌زیستی‌اش در دربار صیف‌الدوله اشاره کرد. آقای علی بیک اولی همچنین بر ضرورت تدریس زبان عربی و فارسی برای دانشجویان رشته تاریخ در طی هر چهار سال تحصیلی و نه فقط یک سال، اشاره کرد تا آنها بتوانند منابع تاریخی را به صورت اصلی و مرجع مطالعه کنند. وی همچنین از رایزنی فرهنگی ایران که به طور فعالانه تقویت همکاری ایران و قزاقستان در امور علمی و دانشگاهی  را دنبال می‌کند و ابتکارات بسیار مهمی را در زمینه مطالعات فارابی و منابع تاریخی مشترک مطرح می‌نماید، تقدیر و تشکر نمود.

سخنران پایانی همایش، الماس ایمانقالی‌یف، محقق و پژوهشگر دانشکده تاریخ دانشگاه ملی اوراسیا و استاد و متخصص دپارتمان علوم و نوآوری دانشگاه آی تی آستانه بود که صحبت‌های خود را با موضوع ”روش تحقیق میراث فارابی در آثار آقژان المشانی، نخستین دانشمند فارابی‌شناس قزاق“ برای حضار ارائه نمود. او در سخنرانی خود به تلاش‌های آقژان المشانی نخستین فارابی‌شناس برجسته قزاقی در معرفی آثار و میراث فارابی برای ملت قزاق و تدوین روش پژوهش میراث فارابی و اراوه آن به پژوهشگران بعدی ارائه نمود. سخن پایانی نشست، قدردانی رایزن فرهنگی کشورمان و رئیس گروه تاریخ دانشکده تاریخ از مشارکت استادان و پژوهشگران حوزه مطالعات فارابی‌شناسی بود. ضمن آن نیز طالبی متین به همایش بزرگ دیگری در ارتباط با فارابی که مقرر است در سال آینده و با مشارکت مرکز المصطفی العالمیه قم، دانشگاه ملی اوراسیا در آستانه و دانشگاه ملی فارابی در آلماتی برگزار گردد اشاره کرد و از تلاش‌های دکتر سامال تولبایوا در این رابطه قدردانی نمود. او همچنین از دکتر ژالگاس ساندیبایف جهت ارسال مقاله به پانزدهمین جشنواره فارابی تشکر نموده و برای ایشان برای پذیرش اثر و حضور در این گردهمایی بزرگ آرزوی موفقیت کردند.

در بخش اختتامیه این نشست لوح تقدیری به رسم یادبود با امضاء مشترک رایزن فرهنگی ایران و رئیس دانشگاه ملی اوراسیا به سخنرانان اهدا شد.

نکته:

تاکنون اقدامات خوبی از سوی رایزنی فرهنگی ایران در راستای شناخت و معرفی فارابی و آثار وی در قزاقستان صورت گرفته است. این اقدامات را که می‌توان در سه دسته ترجمه، برگزاری نشست‌های علمی و اعزام اساتید و پژوهشگران به ایران جهت شرکت در دوره‌های تکمیلی فارابی‌شناسی عنوان نمود، گام‌های مهمی در زمینه فارابی‌شناسی محسوب می‌شود. با توجه به اهمیت این شخصیت بزرگ جهان شرق برای هر دو کشور ایران و قزاقستان و مبادرت بیشتر هر دو کشور در معرفی و شناسایی هر چه شایسته‌تر این شخصیت برجسته تاریخ، می‌توان به آینده فعالیت‌های مشترک دو کشور در این زمینه نگاه امیدوارانه داشت. ابونصر فارابی نه تنها سرمایه مشترک قزاقستان و ایران بلکه تمامی کشورهای منطقه‌ای است که فارابی در آن زندگی می‌کرده است و نماینده تمامی زبان‌هایی که وی به‌کار می‌برده است می‌باشد. ایده‌های منسجم، علمی و حکیمانه فارابی نمایندگان فرهنگ‌ها و ملیت‌های مختلف را در اطراف خود متحد می‌کند و این می‌تواند زمینه خوبی برای همکاری‌های علمی، فرهنگی و سیاسی در منطقه باشد. هم چنان که رهبر گرانقدر انقلاب نیز با پیشنهاد حکیمانه خود به رئیس‌جمهور قزاقستان برای همکاری علمی و فرهنگی دو کشور با محوریت شخصیت فارابی، ابتکار ارزنده و لازمی را جهت پیشبرد مناسبات فرهنگی ایران با همسایگان و کشورهای منطقه آسیای میانه ارائه نمودند. معظم اله در ملاقات با رئیس‌جمهور قزاقستان و هیئت همراه در خردادماه 1401، گسترش همکاری‌های فرهنگی ایران و قزاقستان را مهم دانسته و بیان داشتند: فارابی به‌عنوان یک فیلسوف و دانشمند اسلامی که اصالت قزاقستانی دارد و در ایران هزار سال درباره آثار او تحقیق و مطالعه شده است، می‌تواند مبنای همکاری‌های فرهنگی و تشکیل یک کمیته مشترک علمی میان دو کشور شود.

آستانه قزاقستان