مقدمه

سیستم آموزشی زیمبابوه تغییرات قابل توجهی را طی سال‌ها تجربه کرده است که تحت تأثیر تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی قرار دارد. این کشور با تاریخچه‌ای غنی در زمینه توسعه آموزش، در گذشته یکی از بالاترین نرخ‌های سواد را در آفریقا داشته است. سیستم آموزشی زیمبابوه شامل سطوح ابتدایی، متوسطه و عالی است و دولت سرمایه‌گذاری زیادی در آموزش به‌عنوان یکی از ارکان توسعه ملی انجام داده است. با این حال، سیستم آموزشی با چالش‌هایی مواجه است، از جمله کلاس‌های پرجمعیت، کمبود منابع و نابرابری‌های فزاینده میان آموزش در مناطق روستایی و شهری. مشکلات مالی که بسیاری از خانواده‌ها با آن روبه‌رو هستند، به‌ویژه در پی بحران‌های اقتصادی کشور، دسترسی به آموزش را برای برخی از اقشار جامعه دشوارتر کرده است. هر چند قانون اساسی زیمبابوه آموزش را به عنوان یک حق اساسی بشر به رسمیت شناخته و دولت متعهد است که تمام تلاش خود را برای حمایت از آموزش ابتدایی رایگان و اجباری برای کودکان و آموزش عالی و دانشگاهی انجام دهد.

جمعیت دانش‌آموزی زیمبابوه در بازه سنی 4 تا 18 سال برابر با 5,742,515 نفر است که 49.90 درصد آن مردان و 50.10 درصد آن را زنان تشکیل می دهند. از این تعداد، گروه سنی 4 تا 7 سال شامل 1,624,894 نفر است و بزرگترین گروه تحصیلی در بازه سنی 8 تا 12 سال و شامل 2,118,943 نفر است و کمترین جمعیت مربوط به گروه سنی 17 تا 18 سال (621,875 نفر) است.

سن تحصیلی دانش آموزان

گروه سنی ۳ تا ۱۸ سال در زیمبابوه، هدف آموزش ابتدایی و متوسطه محسوب می‌شود، در حالی که برای گروه سنی ۱۹ تا ۲۴ سال، انتظار می‌رود که دانش‌آموزان در حال تحصیل در آموزش عالی باشند. کودکان در گروه سنی ۳ تا ۴ سال باید در دوره آموزش پیش دبستانA  ثبت‌نام کنند، در حالی که کسانی که در گروه سنی ۴ تا ۵ سال هستند، باید در دوره پیش دبستان B  حضور داشته باشند. از سن ۶ تا ۱۲ سال، آموزش ابتدایی شروع می شود و از ۱۳ تا ۱۶ سالگی در چهار سال آموزش متوسطه عادی و در سن ۱۷ و ۱۸ سال در دوره‌ متوسطه پیشرفته، تحصیل کنند. آموزش عالی همانطور که قبلاً اشاره شد، برای افراد ۱۹ تا ۲۴ سال است. با این حال، دانش‌آموزان می‌توانند پس از اتمام آموزش ابتدایی یا متوسطه عادی، در مراکز آموزش عالی ثبت‌نام کنند.

برنامه آموزش توسعه کودکان پیش‌دبستانی (ECD)

این برنامه سال 2004 معرفی شد و قوانین بعدی برای تقویت آن تصویب گردید. آموزش ECD شامل ECD – A و ECD  – B است که همراه با پایه‌های اول و دوم، ماژول مدرسه ابتدایی را تشکیل می‌دهند. حدود 52.9% از معلمان ECD دارای صلاحیت آموزشی هستند. حدود 99.9% از مدارس ابتدایی اکنون برنامه‌های ECD دارند، زیرا این برنامه به موجب قوانین اجباری برای همه مدارس ابتدایی الزامی شده است.

برنامه درسی ECD بر روی سلامت، تغذیه و تحرک روانی-اجتماعی به عنوان راهی برای ترویج توسعه همه‌جانبه کودکان تأکید دارد. با این حال، معلمان ECD موظفند رشد دانش‌آموزان را پیگیری کنند با والدین و مقامات بهداشتی در زمینه شناسایی مشکلاتی مانند سوءتغذیه، کوتاه‌قامت بودن و مشکلات شناختی همکاری کنند و تدابیر لازم برای برخورد جامع با چالش‌های شناسایی‌شده را به‌طور مستمر اجرا کنند. معلمان و مدیران مدارس باید با والدین، سرپرستان و جامعه برای حل مسائل مرتبط با سوءتغذیه همکاری کنند و عنداللزوم ارجاع مشکلات به دیگر وزارت‌خانه‌های دولتی مانند رفاه اجتماعی، بهداشت و مراقبت از کودکان نیز توسط مدارس انجام می‌شود.

ECD A  بخشی از برنامه آموزش توسعه کودکان پیش‌دبستانی زیمبابوه برای کودکان 3 تا 4 ساله است. وزارت آموزش ابتدایی و متوسطه ملزم کرده است که هر مدرسه ابتدایی حداقل دو کلاس ECD ارائه دهد و ECD A و ECD B هر دو بخشی از چرخه آموزش ابتدایی هستند.

بنابراین، به منظور تسهیل ارجاعات و ارائه نظارت و پیشگیری الزامات بهداشتی اولیه، ECD A و ECD B در سیستم رسمی مدارس ادغام شده‌اند. علاوه بر این، این طرح همکاری بین وزارت آموزش ابندایی و دیگر وزارت‌خانه‌ها را در موضوعات مختلفی از جمله برنامه‌های بهداشت HIV و AIDS، تغذیه مدرسه، بهداشت و بهداشت فردی تسهیل می‌کند.

آموزش ابتدایی

پس از اتمام دوره ECD B، دانش‌آموزان دوره هفت‌ساله ابتدایی خود را آغاز می‌کنند. اگرچه دامنه سنی رسمی برای مدارس ابتدایی 6 تا 12 سال است، اما باید به یاد داشته باشیم که گاها دانش‌آموزان جوان‌تر و مسن‌تر نیز نیز ممکن است به لحاظ شرایط وارد این مدارس شوند. در پایه هفتم، یک آزمون نهایی برگزار می‌شود که پایان دوره آموزش ابتدایی را نشان می‌دهد. سیستم آموزش ابتدایی در زیمبابوه که دانش‌آموزان پایه‌های 1 تا 7 را تحت پوشش قرار می‌دهد، زمینه‌سازی برای موفقیت‌های آکادمیک آینده است. گزارش آموزشی Zimstats در سال 2017 نشان می‌دهد که توسعه مهارت‌های بنیادی در علوم، زبان‌شناسی و ریاضیات هدف اصلی این سطح از آموزش است. علاوه بر این، دانش‌آموزان در فعالیت‌های فوق‌برنامه شرکت می‌کنند که رشد همه‌جانبه آنان را ترویج می‌دهد. برنامه درسی در زیمبابوه بر خلاقیت، حل مسئله و تفکر انتقادی تأکید زیادی دارد. منابع آموزشی غیرمتمرکز در دسترس جمعیت‌های محروم قرار می‌گیرند که این امر فرصت‌های برابر را تضمین می‌کند.

آموزش متوسطه

دوره آموزش متوسطه یک برنامه شش‌ساله است که به دو سطح تقسیم می‌شود: متوسطه عادی و متوسطه بپیشرفته. متوسطه عادی دوره چهار ساله‌ای است که به دریافت گواهی سطح معمولی (Ordinary Level) منتهی می‌شود. سن رسمی برای ورود به متوسطه عادی (پایه اول) 13 سال است. پس از فارغ‌التحصیلی در این مقطع، دانش‌آموزان می‌توانند وارد دوره متوسطه پیشرفته شوند و پس از اتمام آن، گواهی سطح پیشرفته (Advanced Level) را دریافت خواهند کرد. دولت با افتتاح مدارس جدید در تمامی سطوح، دسترسی به آموزش متوسطه را پس از استقلال کشور گسترش داد.

آموزش متوسطه شامل پایه‌های 1 تا 6 است و شامل موضوعات تخصصی مانند فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی می‌شود. دانش‌آموزان دوره‌های اختیاری را متناسب با علاقه‌مندی‌ها و مهارت‌های خود انتخاب می‌کنند که این امر به آنان این امکان را می‌دهد تا در رشته‌های مختلف به جستجوی شغل پردازند. همچنین مدارس زیمبابوه به ترویج ورزش، هنر و فعالیت‌های فرهنگی پرداخته و این برنامه‌های همکاری، انضباط و نوآوری را تشویق می‌کنند. دانش‌آموزان همچنین در ابتکارات خدمات اجتماعی مشارکت دارند. این استراتژی جامع به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا برای شهروندی مسئولانه آماده شوند.

آموزش دانشگاهی

آموزش عالی در زیمبابوه شامل دانشگاه‌ها، کالج‌ها و مؤسسات آموزش فنی و حرفه‌ای است. دانش‌آموزان در رشته‌های مختلفی از جمله پزشکی، مهندسی و بازرگانی مدرک تحصیلی می‌گیرند. مؤسسات آموزشی زیمبابوه به تحقیق، نوآوری و کارآفرینی اولویت می‌دهند که این امر باعث رشد اقتصادی و پاسخگویی به اولویت‌های توسعه ملی می‌شود. آموزش دانشگاهی دانش‌آموزان را با مهارت‌های لازم برای ورود به حرفه‌های مختلف آماده می‌کند.

معیار پذیرش در دانشگاه‌ها گذراندن دوره متوسطه پیشرفته(A-level) یا دوره‌های حرفه‌ای دیگر در سطح گواهی دیپلم است که دسترسی فوری به حرفه‌های مربوطه و ادامه تحصیل را فراهم می‌آورد. این مؤسسات سطوح مختلفی از تعالی آموزشی را ارائه می‌دهند که شامل دیپلم، لیسانس، فوق‌لیسانس و دکترا است. زمان لازم برای اتمام هر برنامه بسته به نوع دوره متفاوت است. برخی از دانشگاه‌های برجسته زیمبابوه عبارتند از:

• دانشگاه زیمبابوه (UZ)
• دانشگاه ملی علم و فناوری (NUST)
• دانشگاه ایالتی میدلندز (MSU)
• دانشگاه علوم آموزشی بیندورا (BUSE)
• دانشگاه فناوری چینویی (CUT)
• دانشگاه بزرگ زیمبابوه (GZU)
• دانشگاه ایالتی لوپانه
• دانشگاه ایالتی گواندا
• دانشگاه آزاد زیمبابوه (ZOU)
• دانشگاه زنان در آفریقا (WUA)
• دانشگاه آفریقا (AU)
• دانشگاه کاتولیک
• دانشگاه سولوسی
• موسسه فناوری حراره (HIT)
• دانشگاه کلیسا
• دانشگاه زیمبابوه عزرائیل گوتی (ZEGU)
• دانشگاه ملی دفاع زیمبابوه
• دانشگاه ایالتی مانیکالند علوم کاربردی
• دانشگاه علوم کشاورزی و فناوری ماروندرا
• دانشگاه آروپه یسویی

آموزش فنی و حرفه‌ای

مؤسسات آموزش فنی و حرفه‌ای برنامه‌های تخصصی ارائه می‌دهند که بر مهارت‌های فنی تمرکز دارند. این برنامه‌ها برای دانش‌آموزانی طراحی شده‌اند که به آموزش عملی علاقه دارند. آموزش فنی و حرفه‌ای دانش‌آموزان را برای ورود فوری به بازار کار آماده می‌کند. این شامل همکاری با پیشگامان صنعت است. آموزش فنی و حرفه‌ای باعث کاهش نرخ بیکاری می‌شود و دانش‌آموزان مهارت‌های عملی کسب می‌کنند. این مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای معمولاً در شهرهای بزرگ مانند مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای حراره پلی‌تکنیک، کوئکوی، بولاوایو، موتاره، ماروندرا و بسیاری دیگر که با سال‌های پیشرفت و تأسیس این مراکز مرتبط هستند، وجود دارد.

چهارچوب برنامه درسی جدید (2015-2022)

ایده چهارچوب برنامه درسی جدید برای آموزش ابتدایی و متوسطه در زیمبابوه توسط رئیس‌جمهور پیشین جمهوری زیمبابوه، رابرت گابریل موگابه، بر اساس کتاب راهنمای پارلمان زیمبابوه تأسیس شد، که در سخنرانی ملی او در جلسه هشتم پارلمان بیان شد. در این سخنرانی، رئیس‌جمهور پیشین اهمیت تحول در سیستم آموزشی کشور به‌منظور تطابق با اهداف توسعه‌ای در حال تحول کشور را تأکید کرد. این تحول شامل اولویت‌بندی علم، فناوری، مهندسی، ریاضیات و کارآفرینی بود.

در سال 2015، وزارت آموزش ابتدایی و متوسطه مسئولیت بازنگری برنامه درسی مدارس ابتدایی و متوسطه را بر عهده گرفت و منجر به پذیرش برنامه درسی جدید و بروز شد که جایگزین برنامه درسی سنتی شد که از سال 1980 تحت رژیم استعماری رودزیا در زیمبابوه به کار گرفته شده بود. این رویکرد انقلابی به‌عنوان مجوز ملی برای تسریع در توسعه برنامه درسی جدید مدارس زیمبابوه تلقی شد. این برنامه درسی به‌منظور آموزش فارغ‌التحصیلان سیستم آموزشی با مهارت‌هایی همچون تفکر انتقادی، حل مسئله، رهبری، ارتباطات، تیم‌سازی و شایستگی‌های فنی و ... طراحی شد.

چهارچوب برنامه درسی به مناطق مختلف یادگیری در سطح ابتدایی اشاره دارد. به‌طور عادی، در سطح ابتدایی (PSIL)، این موارد عبارتند از:

1. زبان‌های بومی به‌عنوان وسیله آموزش
2. هنرهای بصری و نمایشی (هنرهای بیانی)
3. تربیت بدنی
4. نمایش‌های جمعی
5. ریاضیات و علوم
6. مطالعات اجتماعی (مطالعات خانواده و میراث)
7. فناوری اطلاعات و ارتباطات

در سطح ابتدایی junior (PSJL)، این موارد عبارتند از:

1. زبان‌ها
2. ریاضیات
3. مطالعات اجتماعی
4. علوم و فناوری
5. کشاورزی
6. فناوری اطلاعات و ارتباطات
7. هنرهای بصری و نمایشی
8. آموزش خانواده، دین و اخلاق
9. تربیت بدنی، ورزش و نمایش‌های جمعی

چهارچوب برنامه درسی به‌روز شده زیمبابوه در سال‌های 2015-2022 بر ارزیابی مستمر در تمام سطوح، از سطح ابتدایی junior (PSJL)  تا سطح پیشرفته مدارس متوسطه (SSAL)، تأکید دارد تا از ارزیابی تدریجی شایستگی‌ها و توانایی‌های قابل اندازه‌گیری تمامی دانش‌آموزان اطمینان حاصل شود. بنابراین، برنامه درسی جدید ابتدایی زیمبابوه تلاش می‌کند تا از نظر مبانی فلسفی، استانداردهای ارزیابی دانش‌آموزان و نتایج مورد انتظار دانش‌آموزان، از برنامه درسی قبلی پیشی بگیرد. با این حال، برنامه درسی جدید به‌گونه‌ای طراحی شده است که عملکرد آموزشی و تولید ملی را افزایش دهد. تأکید بر آموزش STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) و کارآفرینی دانش‌آموزان را برای ورود به نیروی کار امروزی آماده می‌کند. این برنامه تفکر انتقادی، مهارت‌های حل مسئله و خلاقیت را تشویق کرد و اصول و میراث فرهنگی آفریقایی را حفظ نمود. با این وجود، سیستم آموزشی زیمبابوه همچنان در حال تحول است و به چالش‌های نوظهور پاسخ می‌دهد.

نتیجه‌گیری

سیستم آموزشی زیمبابوه بر شمول، مرتبط بودن، احترام و تنوع تأکید دارد و هدف آن ترویج پیشرفت‌های اجتماعی-اقتصادی، فنی و سیاسی است. این سیستم شامل آموزش ابتدایی، متوسطه و پس از دبیرستان است و بر تأکید بر STEM، کارآفرینی و آموزش فنی و حرفه‌ای تأکید دارد. چهارچوب برنامه درسی جدید (2015-2022) بر تفکر انتقادی، حل مسئله و نوآوری تأکید دارد در حالی که اصول و میراث فرهنگی آفریقایی را حفظ می‌کند. ارزیابی و ارزیابی مستمر به هدایت فرایند تدوین سیاست‌ها کمک می‌کند و از مرتبط بودن و اثربخشی آن اطمینان حاصل می‌شود. برنامه‌های آینده شامل افزایش برنامه‌های آموزش فنی و حرفه‌ای، ادغام فناوری و تقویت همکاری با رهبران صنعت است. دولت همچنین به تأمین منابع، از جمله 8% از بودجه وزارت آموزش ابتدایی و متوسطه بین سال‌های 2024 تا 2030، متعهد شده است. در مجموع، سیستم آموزشی زیمبابوه هدف خود را بر ترویج توسعه همه‌جانبه، مسئولیت اجتماعی و پیشرفت اقتصادی متمرکز کرده است.

منابع:

Adoption of the New Primary School Curriculum in Zimbabwe: Implications for Staff Development and Quality Education https://sarpublication.com/media/articles/SARJHSS_24_224-231.pdf

G.Y. Kanyongo (2005)  Zimbabwe’s public education system reforms: Successes and challenges : https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ854955.pdf

Parliament of Zimbabwe Handbook. (2013). Presidential National Address in the 8th Session of the Parliament of Zimbabwe. Harare: Government Printers. https://www.veritaszim.net/sites/veritas_d/files/Bill%20Watch%2048-2013%20-%208th%20Parliament%20Started%20Work%20Last%20Week.doc

Zimbabwe’s Early Childhood Development (ECD) Education Programme-World Bank (2022) https://pubdocs.worldbank.org/en/680641539108140040/pdf/Oct-2-S3b-Zimbabwe.pdf

Zimstats Education Report (2017)  https://www.zimstat.co.zw/wp-content/uploads/publications/Social/Education/Education-Report-2017.pdf

ZimStats (2018-2020) https://www.zimstat.co.zw/wp-content/uploads/publications/Social/Education/Education_Report_2020.pdf

Zimbabwe Education Fact Sheets (2021)     https://data.unicef.org/wp-content/uploads/2021/12/Zimbabwe-MICS-EAGLE-Education-fact-sheets-2021.pdf

Zim- Curriculum Framework (2015-2022) https://www.scribd.com/document/705257903/Zim-Curriculum-Framework