مستندساز حیدرآبادی، «پراناو پینگله ردی[1] »، در سال۲۰۲۰ مستندی پنج‌قسمتی به نام اشغال‌شده ساخت که اخیراً در بنگلور به نمایش درآمد. این مستند که پنج سال از تولید آن می‌گذرد، نمونه‌ای از سینمای مستند متعهد است که با بهره‌گیری از روایت‌های جایگزین، تلاش می‌کند تصویر غالب و تک‌بعدی رسانه‌های جریان اصلی درباره فلسطین را به چالش بکشد. پینگله ردی که بر فعالیت‌های هنری و فرهنگی هنرمندان فلسطینی تمرکز دارد، نشان می‌دهد که مقاومت تنها به اشکال نظامی محدود نیست، بلکه در ساحت‌های فرهنگی نیز تبلور یافته و از طریق موسیقی، هنرهای تجسمی، شعر و اجراهای خیابانی، هویت ملی فلسطینیان را تقویت می‌کند.

پراناو پینگله ردی در مصاحبه‌ای با با فرانت لاین درباره انگیزه‌های خود برای ساخت مستند «اشغال‌شده[2] »، مقاومت فلسطینیان و برنامه‌های آینده‌اش سخن گفته است. او همچنین به پیشینه خانوادگی خود اشاره می‌کند؛ جد بزرگ او، سرهنگ «دسرج اورس»، فرمانده لَنسِرهای میسور، در نبرد حیفا در سال ۱۹۱۷ نقشی کلیدی ایفا کرده است[3] . بااین‌حال، او معتقد است که نبردهای آن زمان با شرایط امروز کاملاً متفاوت بوده است. او می‌گوید: «سربازان هندی آن زمان در جنگ جهانی شرکت کردند، اما جنگ من، با دوربینم، برای نشان دادن حقیقت فلسطین است.»

ردی می‌گوید که چند سال پس از بازگشتم از انگلستان، جایی که در دانشگاه بریستول در رشته تولید فیلم و تلویزیون تحصیل کردم، متوجه تغییر قابل توجهی در فضای سیاسی هند، به ویژه در زادگاهم، حیدرآباد شدم. ردی که در کودکی تفاوتی میان هویت‌های مذهبی حس نمی‌کرد، مشاهده کرد که برخی از دوستان مسلمانش به‌دلیل هویتشان احساس ناراحتی می‌کنند. این تغییرات او را بر آن داشت که در برابر روایت‌های غالب بایستد و تصویری انسانی از فلسطینیان ارائه دهد.

ردی می‌پرسد: «چرا فلسطینیان همیشه به‌عنوان بمب‌گذاران انتحاری یا تروریست‌ها معرفی می‌شوند؟ چرا رسانه‌ها آن‌ها را وحشی و خطرناک نشان می‌دهند؟ چرا تصویری از هنرمندان، خوانندگان و فلسطینیان عادی وجود ندارد؟»

او تصمیم گرفت مستندی بسازد که هنر را به‌عنوان ابزاری برای نمایش انسانیت مردم فلسطین به کار گیرد.  

در این مستند، ردی، تصویری متفاوت از فلسطین ارائه می‌دهد که با روایت‌های غالب رسانه‌ای تفاوت دارد. درحالی‌که رسانه‌های جریان اصلی معمولاً فلسطینیان را از دریچه خشونت و درگیری به نمایش می‌گذارند، این مستند به چهره‌ای انسانی از مردم فلسطین می‌پردازد که زندگی، هنر، امید و مقاومت را در هم آمیخته‌اند.

فیلم، هنرمندانی را معرفی می‌کند که از موسیقی، شعر، هنرهای تجسمی و اجراهای خیابانی به‌عنوان ابزاری برای مقاومت در برابر اشغالگری استفاده می‌کنند. این شکل از «مقاومت فرهنگی»، نشان‌دهنده بُعدی عمیق‌تر از مبارزات فلسطینیان است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

در میان این هنرمندان، نام‌هایی چون شادی زقطان(ترانه‌سرا) [4] ، حمزه ابوعیاش (هنرمند دیواری‌نگار) [5] ، نبیل برهم (شاعر) [6] ، گروه رپ سَعالیک[7] ، علا هیلو (هنرمند بازیافتی) [8] ، بها هیلو(راهنمای تور سیاسی) [9] و رند زیاد(رقصنده باله) [10] به چشم می‌خورند. این فیلم تاکنون در جشنواره‌های معتبر متعددی نمایش داده شده و در پلتفرم MUBI در دسترس است.

یکی از انگیزه‌های اصلی ردی برای ساخت این فیلم، تغییر نگرش در بازنمایی فلسطینیان در رسانه‌های جهانی است. او در مصاحبه‌ای اشاره می‌کند که تصویر فلسطینیان در رسانه‌های بین‌المللی اغلب به‌صورت «خشونت گرا»، «دیگری‌سازی‌شده» و «تهدیدآمیز» ارائه می‌شود. این موضوع به‌خوبی با نظریه‌ «شرق‌شناسی» ادوارد سعید قابل تحلیل است؛ به این معنا که فلسطینیان، به‌عنوان بخشی از جهان عرب، در گفتمان رسانه‌ای غرب به‌گونه‌ای تصویر می‌شوند که خشونت و افراط‌گرایی را به ذات فرهنگی آن‌ها نسبت می‌دهد.

بااین‌حال، مستند اشغال‌شده تلاش می‌کند این کلیشه‌ها را کنار بزند و به جای تصویر فلسطینی به‌عنوان یک «قربانی منفعل» یا «مهاجم خشونت‌طلب»، چهره‌ای چندبعدی و انسانی از آن‌ها ارائه دهد. فلسطینیانی که در این فیلم به تصویر کشیده می‌شوند، افرادی هستند که باوجود تمام سختی‌ها، به آفرینش هنری، بیان دغدغه‌های اجتماعی و زنده نگه داشتن امید ادامه می‌دهند.

او معتقد است که تغییرات سیاسی اخیر در هند باعث شده است که همدردی عمومی با فلسطین کاهش یابد و از طرفی، اسلام‌هراسی در حال افزایش است. او تأکید می‌کند که حاضر است هزینه‌های اجتماعی و مالی ایستادگی بر اصولش را بپردازد: «ممکن است پول از دست بدهم، اما نمی‌خواهم پولی داشته باشم که از ظلم و خون‌ریزی به دست آمده باشد.»

ردی قصد دارد فیلمی جدیدی با عنوان «جاده‌ای به رفح» بسازد که بر کار امدادگران مصری تمرکز دارد. او قصد دارد داستان یک راننده کامیون مصری را روایت کند که باوجود مشکلات مالی، برای کمک به پناهجویان فلسطینی راهی مرز مصر و اسرائیل می‌شود. ردی در سال گذشته با هلال احمر در مصر همکاری داشت و در اردوگاه‌های امدادی کار می‌کرد. او از تجربیات دردناکش در شنیدن روایت‌های امدادگران می‌گوید: «سربازان اسرائیلی در مخازن آب ادرار می‌کردند، غذا و دارو را متوقف می‌کردند و اجازه ورود داروهای حیاتی برای کودکان را نمی‌دادند.» او این اقدامات را غیرانسانی و نشانه‌ای از نسل‌کشی می‌داند.

نتیجه

با این‌که فیلم‌برداری مستند «اشغال‌شده» ۳۵ روز طول کشید و شش سال زمان برد تا پروژه تکمیل شود، اما، مورد تحسین فراوان مردمی قرار گرفت، بسیاری از پخش‌کنندگان از ترس واکنش‌های سیاسی از نمایش آن امتناع کردند. بااین‌حال، بازخوردهای مردمی نشان داد که این مستند تصویر متفاوتی از فلسطینیان ارائه کرده است؛ تصویری که پیش از آن کمتر دیده شده بود.

این مستند، نه‌تنها اهمیت هنر و مقاومت فرهنگی فلسطینیان را نشان می‌دهد، بلکه در سطحی وسیع‌تر، مسئله‌ تغییر نگرش‌های سیاسی و رسانه‌ای نسبت به فلسطین را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.

یکی از نکات کلیدی مستند «اشغال‌شده»، «هنر به‌عنوان ابزار مقاومت» است. به عبارتی، هنر می‌تواند شکلی از مقاومت باشد که نه‌تنها به حفظ هویت فلسطینیان کمک می‌کند، بلکه تصویری متفاوت از آنان ارائه می‌دهد. رسانه‌های غربی و طرفداران صهیونیسم، فلسطینیان را عمدتاً در قالب تصاویر جنگ و خشونت نشان می‌دهند، اما ردی، هنرمندانی را معرفی می‌کند که با نقاشی، موسیقی، شعر و اجرای خیابانی در برابر اشغالگری مقاومت می‌کنند. این موضوع به مخاطبان نشان می‌دهد که فلسطینیان نه‌تنها قربانی نیستند، بلکه انسان‌هایی با فرهنگ، احساسات، امیدها و آرزوهایی هستند که برای حفظ هویت خود تلاش می‌کنند.

یکی از بخش‌های مهم دیگر، بررسی تغییر نگرش عمومی و سیاسی در هند نسبت به مسئله فلسطین است. هند، به‌عنوان کشوری که زمانی از پیشگامان حمایت از آرمان فلسطین محسوب می‌شد، در دهه‌های اخیر رویکرد متفاوتی در پیش گرفته است. این تغییر رویکرد، هم در سطح سیاست‌های دولتی و هم در سطح افکار عمومی قابل مشاهده است. در این خصوص به چند نکته می توان اشاره داشت:

از همبستگی تاریخی تا ائتلاف استراتژیک

در گذشته، هند به‌عنوان یکی از حامیان بزرگ فلسطین شناخته می‌شد. در دوران نخست‌وزیری جواهر لعل نهرو و بعدها در دوران ایندیرا گاندی، دولت هند روابط نزدیکی با سازمان آزادی‌بخش فلسطین (PLO) داشت و از حقوق فلسطینیان در برابر اشغالگری اسرائیل دفاع می‌کرد.

هند یکی از نخستین کشورهایی بود که دولت فلسطین را به رسمیت شناخت و در سازمان ملل، به نفع فلسطینیان رأی می‌داد. اما از دهه ۱۹۹۰ به بعد، به‌ویژه پس از بهبود روابط دیپلماتیک میان هند و اسرائیل در سال ۱۹۹۲، سیاست خارجی هند به‌تدریج به سمت همکاری با اسرائیل متمایل شد. این روند در دوران نخست‌وزیری نارندرا مودی شدت گرفت. در سال‌های اخیر، هند و اسرائیل در حوزه‌های مختلفی همچون فناوری، کشاورزی، امنیت و تجارت همکاری نزدیکی داشته‌اند. این همکاری‌ها باعث شده است که دولت هند موضع خنثی‌تری نسبت به درگیری‌های فلسطین اتخاذ کند و در مواردی حتی از محکوم کردن جنایات اسرائیل خودداری نماید.

تأثیر اسلام‌هراسی و ناسیونالیسم هندو

رشد ناسیونالیسم هندو و افزایش اسلام‌هراسی، بر دیدگاه عمومی نسبت به فلسطین تأثیر گذاشته است. به‌ویژه در سال‌های اخیر، حزب حاکم بهاراتیا جاناتا(BJP)  و برخی گروه‌های افراطی هندو، اسرائیل را به‌عنوان نمونه‌ای موفق از یک «دولت قومی» می‌بینند که در برابر مسلمانان ایستادگی کرده است. این نگاه، باعث شده است که بخشی از افکار عمومی در هند، به‌طور ناخودآگاه نسبت به رنج فلسطینیان بی‌تفاوت شود و حتی برخی از خشونت‌های اسرائیل را توجیه کنند.

محدودیت‌های اعتراض و سانسور صداهای مخالف

یکی دیگر از نشانه‌های تغییر نگرش در هند، سرکوب اعتراضات حامیان فلسطین است. این مستند نشان می‌دهد که تغییر سیاست خارجی هند، به‌طور مستقیم بر میزان آزادی بیان و امکان نقد سیاست‌های اسرائیل تأثیر گذاشته است. سرکوب تظاهرات‌های همبستگی با فلسطین، امتناع رسانه‌های رسمی از پوشش گسترده‌ جنایات اسرائیل و همچنین فشار بر هنرمندان و روشنفکرانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، همگی نشان‌دهنده‌ فضای محدودیت‌آمیزی است که برای نقد اسرائیل در هند ایجاد شده است.

پس از حمله اسرائیل به غزه در اکتبر ۲۰۲۳، بسیاری از تظاهرات‌های ضدصهیونیستی در شهرهای هند با محدودیت مواجه شد و حتی در برخی موارد، مجوز برگزاری تجمعات صادر نشد. این مسئله نشان می‌دهد که فضای سیاسی هند نسبت به گذشته تغییر کرده و حمایت از فلسطین دیگر مانند قبل، قابل تحمل نیست.

پینگله ردی نیز با این فضای محدودکننده مواجه شده است. او اشاره می‌کند که برای نمایش مستندش در بنگلور، برگزارکنندگان مجبور شدند مجوز ویژه‌ای از پلیس دریافت کنند و حتی مأموران پلیس در محل حضور داشتند تا از هرگونه اعتراضی جلوگیری کنند. این نشانه‌ای از حساسیت بالای مقامات هندی نسبت به هرگونه انتقاد از اسرائیل است.

اهمیت بازنمایی فلسطین

در چنین فضایی، نمایش فیلم‌هایی مانند «اشغال‌شده» از اهمیت بالایی برخوردار است. این فیلم‌ها نه‌تنها چهره واقعی فلسطین را به تصویر می‌کشند، بلکه روایت‌های رسمی و یک‌جانبه‌ای را که در رسانه‌های غربی ارائه می‌شود، به چالش می‌کشند. با رشد اسلام‌هراسی و نزدیکی هند به اسرائیل، دیدگاه عمومی نسبت به فلسطینیان بیش‌ازپیش مخدوش می شود. در چنین شرایطی، ارائه روایتی انسانی از فلسطینیان و تأکید بر مقاومت فرهنگی آن‌ها می‌تواند تأثیر زیادی در تغییر نگرش‌ها داشته باشد. بنابراین، این شکل از مقاومت، مفهومی را که جیمز اسکات در نظریه‌ «اسلحه‌ ضعیفان» مطرح می‌کند، به ذهن متبادر می‌سازد؛ یعنی نوعی از مقاومت که نه از طریق تقابل مستقیم، بلکه از راه‌های نمادین و فرهنگی به چالش کشیدن سلطه می‌پردازد. بنابراین، هنر در فلسطین نه‌تنها ابزاری برای بازنمایی درد و رنج ناشی از اشغال است، بلکه وسیله‌ای برای بازآفرینی امید، هویت و استمرار تاریخی ملت فلسطین محسوب می‌شود.

در مستند اشغال‌شده، هنرمندان فلسطینی از طریق آثار خود در برابر استعمار و ستم ساختاری مقاومت می‌کنند و درعین‌حال، به بازتعریف هویت جمعی خود می‌پردازند. این امر نشان‌دهنده‌ نقش کلیدی فرهنگ در فرآیند مقاومت است، به‌ویژه در شرایطی که اشغال، فراتر از تصرف سرزمینی، تلاش می‌کند حافظه‌ تاریخی، فرهنگ و هویت فلسطینیان را نیز نابود کند.

پینگله ردی به این نکته اشاره می‌کند که برای او، مسئله فلسطین تنها یک موضوع سیاسی نیست، بلکه یک مسئله انسانی است. او معتقد است که فارغ از وابستگی‌های ملی و مذهبی، انسان‌ها باید در برابر ظلم بایستند و اجازه ندهند که یک ملت به‌طور سیستماتیک سرکوب و نابود شود. این دیدگاه، برخلاف جریان غالب در هند امروز است، اما نشان‌دهنده وجدان انسانی افرادی است که هنوز به عدالت و حقیقت پایبندند.

باوجود تمام فشارها و تغییرات سیاسی، جنبش‌های مردمی و هنری همچنان تلاش می‌کنند تا صدای مردم فلسطین را به گوش جهانیان برسانند. شاید تغییر مواضع دولتی و رسانه‌ای در هند نتواند این صداها را خاموش کند، بلکه باعث می‌شود که هنرمندان و فیلم‌سازان مستقل، بیش‌ازپیش برای ارائه حقیقت تلاش کنند.

تغییر سیاست خارجی هند، به‌طور مستقیم بر میزان آزادی بیان و امکان نقد سیاست‌های اسرائیل تأثیر گذاشته است. سرکوب تظاهرات‌های همبستگی با فلسطین، امتناع رسانه‌های رسمی از پوشش گسترده‌ جنایات اسرائیل و همچنین فشار بر هنرمندان و روشنفکرانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، همگی نشان‌دهنده‌ فضای محدودیت‌آمیزی است که برای نقد اسرائیل در هند ایجاد شده است.

در شرایطی که همسویی سیاسی هند با اسرائیل، بر محدودیت آزادی بیان و سرکوب صداهای منتقد افزوده است، فیلم‌هایی مانند اشغال‌شده می‌توانند نقش مهمی در آگاه‌سازی افکار عمومی ایفا کنند. این مستند و داستان پشت پرده آن، نشان‌دهنده مقاومت بی‌نظیر فلسطینیان و همچنین تعهد یک فیلم‌ساز مستقل به حقیقت و عدالت است. همان‌طور که ردی اشاره می‌کند، مسئله فلسطین مسئله‌ای است که در تاریخ ثبت خواهد شد و مهم‌ترین سؤال این است: کدام طرف تاریخ خواهیم ایستاد؟

حسنعلی ذکریایی