مقدمه
«شم النسیم» (به عربی: شم النسیم) یکی از کهن‌ترین و محبوب‌ترین جشن‌های مردمی در مصر است که با آغاز فصل بهار همراه است. این جشن، ریشه در تمدن باستانی مصر دارد و با وجود گذر زمان، همچنان جایگاه خاصی در زندگی مصری‌ها دارد و در سراسر کشور با شور و اشتیاق برگزار می‌شود.
ریشه تاریخی جشن
شم النسیم به بیش از ۴۵۰۰ سال پیش و به دوران فراعنه بازمی‌گردد. در آن زمان، مصریان باستان آغاز بهار را جشن می‌گرفتند و آن را «شمو» (Shemu) می‌نامیدند، که به معنای «باروری» و «زندگی» بود. این جشن در تقویم خورشیدی مصری همزمان با اعتدال بهاری (تقریباً در ۲۱ مارس) برگزار می‌شد، اما بعدها در تقویم قبطی با عید پاک همزمان شد.
زمان برگزاری
شم النسیم در روز دوشنبه‌ای که پس از عید پاک قبطی (عید قیامت مسیحیان ارتدوکس مصر) می‌آید، جشن گرفته می‌شود. به همین دلیل، تاریخ آن در هر سال متفاوت است و مطابق با تقویم کلیسای قبطی تعیین می‌شود.
مراسم و آیین‌ها
جشن شم النسیم با مراسمی ساده، شاد و خانوادگی برگزار می‌شود. مهم‌ترین ویژگی‌های این جشن عبارت‌اند از:
1. پیک‌نیک و حضور در طبیعت
خانواده‌ها صبح زود از خانه بیرون می‌زنند و در پارک‌ها، باغ‌ها، کنار رود نیل یا سواحل دریای مدیترانه و دریای سرخ تجمع می‌کنند. فضای جشن با موسیقی، خنده، بازی‌های کودکانه و غذاهای خاص همراه است.
2. غذاهای سنتی
غذا نقش کلیدی در شم النسیم دارد. مهم‌ترین خوراکی‌های ویژه این روز عبارت‌اند از:
فسیخ: ماهی نمک‌سود و تخمیرشده که طعمی تند دارد و از میراث مصر باستان است.
رنجه: نوعی ماهی دودی‌شده.
تخم‌مرغ رنگی: کودکان تخم‌مرغ‌ها را رنگ‌آمیزی می‌کنند، رسمی که به باور برخی، نماد تولد و نوزایی طبیعت است.
پیاز سبز و کاهو: خوردن این سبزیجات در شم النسیم ریشه‌ای باستانی دارد و به باور مصریان باستان، خاصیت محافظت در برابر بیماری‌ها داشته‌اند.
3. آیین‌های اجتماعی و خانوادگی
مردم در این روز به دید و بازدید می‌پردازند، به سالمندان سر می‌زنند و به کودکان هدیه می‌دهند. مدارس و اداره‌ها تعطیل‌اند و فضایی شاد و صمیمی در کشور حکم‌فرماست.
نمادهای فرهنگی
شم النسیم فراتر از یک جشن بهاری، نمادی از پیوند عمیق مصری‌ها با طبیعت و سنت‌های کهن‌شان است. این جشن توانسته است در گذر قرون، از فرهنگ باستانی به فرهنگ قبطی و سپس به فرهنگ عمومی و ملی مصر منتقل شود، بی‌آنکه رنگ و بوی خود را از دست بدهد.
چالش‌ها و مسائل امروزی
با وجود محبوبیت گسترده شم النسیم، گاهی مسائل بهداشتی ناشی از مصرف نادرست فسیخ و رنجه در رسانه‌ها مطرح می‌شود و دولت مصر به طور رسمی هشدارهایی در این خصوص صادر می‌کند. با این حال، این جشن همچنان با استقبال گرم مردم همراه است.
مقایسه «شم النسیم» در مصر با «نوروز» در ایران
جشن «شم النسیم» در مصر و «نوروز» در ایران هر دو ریشه در تمدن‌های باستانی دارند و از نظر معنا و فلسفه، اشتراکات قابل‌توجهی دارند، هرچند در ظاهر و جزئیات متفاوت‌اند.
۱. ریشه‌های تاریخی
شم النسیم به دوران فراعنه و جشن‌های زراعی مصری بازمی‌گردد، که نشان‌دهنده آغاز زندگی دوباره طبیعت است.
نوروز نیز ریشه در ایران باستان و آیین‌های زرتشتی دارد و نماد پیروزی نور بر تاریکی و آغاز سال نو است.
۲. زمان برگزاری
شم النسیم بر اساس تقویم قبطی و پس از عید پاک مسیحیان ارتدوکس جشن گرفته می‌شود و تاریخ آن متغیر است.
نوروز در لحظه تحویل سال خورشیدی، یعنی اول فروردین، جشن گرفته می‌شود و تقویم آن دقیق و ثابت است.
۳. پیوند با طبیعت
در شم النسیم، مردم به پارک‌ها، سواحل و فضاهای سبز می‌روند؛ این پیوند با طبیعت بخش مهمی از مراسم است.
در نوروز نیز «خانه‌تکانی»، «سفر به طبیعت در روز سیزده‌به‌در» و «سبز کردن سبزه» همگی نشانه‌ای از تجدید ارتباط با طبیعت‌اند.
۴. غذاها و آیین‌ها
در شم النسیم، مصرف غذاهای خاص مانند فسیخ، رنجه، کاهو و پیاز سبز مرسوم است.
در نوروز، «هفت‌سین» با نمادهای مختلف از جمله سیر، سیب، سمنو، سبزه و ماهی قرمز چیده می‌شود. همچنین خوراک‌هایی مانند سبزی‌پلو با ماهی و شیرینی‌های سنتی تهیه می‌شود.
۵. مضمون فرهنگی و اجتماعی
شم النسیم جشن زندگی، تولد دوباره و همبستگی اجتماعی در مصر است که از قومیت یا دین فراتر می‌رود.
نوروز نیز نمادی از نو شدن، آشتی، دید و بازدید خانوادگی و بخشایش است و در بسیاری از کشورهای منطقه (ایران، افغانستان، تاجیکستان، کردستان و...) گرامی داشته می‌شود.
۶. اشتراکات کلیدی
هر دو جشن، جشن‌های ملی-فرهنگی‌اند که دین خاصی بر آن‌ها حاکم نیست، ولی در دل سنت‌های دینی جذب شده‌اند.
هر دو نماد امید، زندگی دوباره، پاکی و آغاز تازه‌اند.
حضور خانواده، دید و بازدید، شادی عمومی و توجه به طبیعت از ویژگی‌های مشترک آن‌هاست.
جمع‌بندی تحلیلی:
شم النسیم و نوروز را می‌توان دو روی یک سکه دانست؛ سکه‌ای که فرهنگ‌های کهن بشری با آن به استقبال زندگی می‌رفته‌اند. در جهانی که تکنولوژی و فردگرایی در حال رشد است، این جشن‌ها یادآور ارزش‌های اصیلی چون پیوند با طبیعت، خانواده و آغاز دوباره‌اند.
نظر شما