جنگ در عصر آنلاین

در دورانی که تنش‌های جهانی نه از طریق جبهه‌های جنگ، بلکه از طریق هشتگ‌های ترند شده ردیابی می‌شوند، تشدید اخیر خصومت‌ها میان هند و پاکستان مسیر عجیبی را در پیش گرفته است. به‌جای آماده شدن برای نبرد، بسیاری از جوانان — به‌ویژه نسل زد — وارد شبکه‌های اجتماعی مانند اکس (توئیتر سابق)، اینستاگرام و تیک‌تاک شده‌اند تا شکل جدیدی از مقاومت را آغاز کنند: میم.

اگر زمانی تبلیغات جنگی از طریق روزنامه‌ها و رادیوها پخش می‌شد، امروز در قالب طنزهای خودتحقیرآمیز، ویدیوهای مضحک و شوخی‌های تاریک و خنده‌دار به مخاطب می‌رسد. و گرچه این واکنش ممکن است سیاستمداران سنت‌گرا را سردرگم کند، اما در واقع بازتابی‌ست از نوعی خودآگاهی جمعی و سازوکار دفاعی فرهنگی در میان جوانانی که به آینده چندان خوش‌بین نیستند.

جوک‌هایی از جنس "سند"

ماجرا از کجا شروع شد؟ از تهدید دوباره هند برای لغو "معاهده آب‌های سند" — توافقی حیاتی که حقوق آبی دو کشور را تنظیم می‌کند. در واکنش، پاکستانی‌ها کاری را کردند که در آن استادند: میم ساختند.

و این میم‌ها صرفاً حمله به هند نبود. اتفاقاً بیشتر آن‌ها رنگ و بوی طنز خودتحقیرآمیز داشتند: از بحران کم‌آبی، بی‌ثباتی اقتصادی، مالیات‌های عجیب PTA (اداره تنظیم مخابرات) گرفته تا ستارگان معروفی مثل آتیف اسلم و هانیا عامر که به شوخی "تشنگی" آن‌ها تصویر شده بود، اگر هند آب را ببندد.

جالب اینکه هدف این شوخی‌ها اغلب خودِ پاکستان بود، نه هند. اما این نه نشانه‌ای از یأس، بلکه استراتژی طنزآلودی است که دشمن را گیج می‌کند و ترس را با خنده خنثی می‌سازد.

از میدان نبرد تا میدان میم

این واکنش دیجیتالی بازتاب نوع جدیدی از آن چیزی‌ست که نظریه‌پردازان نظامی آن را "جنگ نسل پنجم" می‌نامند. دیگر نه به صورت حمله‌های سایبری یا اطلاعات جعلی، بلکه در قالب جنگ میم — نبردی نمادین بر سر ذهن‌ها، با استفاده از اسکرین‌شات، طعنه و طنز.

برخی نمونه‌های محبوب:

• بحث‌های خیالی درباره این‌که آیا در صورت شروع جنگ، یک فصل جدید به کتاب مطالعات پاکستان افزوده می‌شود یا نه.
• پست‌هایی درباره اینکه گوشی‌ها بعد از خروج از محدوده PTA ناگهان سالم می‌شوند.
• ویدیوهایی با ژنرال‌های خیالی هندی مانند «کاپیتان آجی دوگن» و «ژنرال هریتیک روشن» که حمله را رهبری می‌کنند.
• گربه‌هایی با چشمان اشک‌بار که از هند خواهش می‌کنند آب را باز کند — تا بتوانند روتین مراقبت پوستی خود را کامل کنند.

جالب‌تر آنکه برخی کاربران هندی هم وارد این فضا شده‌اند — بعضی با پیشنهاد ارسال بطری آب، و بعضی دیگر با تدارک تورهای خیالی غذاخوری در کراچی جنگ‌زده!

بازگشت به گذشته: خاطره آبینندن

این نخستین‌بار نیست که پاکستانی‌ها به بحران نظامی با طنز واکنش نشان می‌دهند. در سال ۲۰۱۹، زمانی که خلبان هندی «آبینندن ورتامان» دستگیر شد و به او یک فنجان چای "فوق‌العاده" داده شد، موجی از میم‌ها شکل گرفت که تا امروز نیز ادامه دارند.

اما لحن شوخی‌های سال ۲۰۲۵ متفاوت است. تاریک‌تر، بدبینانه‌تر. این طنزها تنها نشانه اعتماد به ارتش پاکستان نیست، بلکه بی‌اعتمادی به منطق جنگ در دنیایی‌ست که سلاح‌های هسته‌ای، بحران اقتصادی و فروپاشی زیرساخت‌ها هم‌زمان به جان مردم افتاده‌اند. جوانان نه دشمن را، بلکه کل ماجرای جنگ را به تمسخر می‌گیرند.

میم به‌عنوان مکانیسم بقا

این نوع طنز که آن را «طنز تلخ» یا «طنز گالی» نیز می‌نامند، به‌ویژه میان نسل زد به‌عنوان ابزاری برای بقا در برابر فشارهای روانی شناخته می‌شود. وقتی جوانی با بیکاری، فقر، قطعی مکرر برق، و اختلالات روانی مواجه است، میم ساختن نه برای فرار، بلکه برای دوام آوردن است.

این شوخی‌ها نه نشانه بی‌تفاوتی، بلکه نشانه‌ای از مواجهه با یک زندگی پراضطراب است. وقتی نهادها ناکارآمدند و سیاستمداران شعار می‌دهند، تنها ابزار باقی‌مانده برای جوانان یک پست اینستاگرامی یا یک ویدیوی خنده‌دار در تیک‌تاک است.

در این میان، ویدیوهایی از حرکات پارکور برای عبور از مانع‌های پلیسی یا جوک‌هایی درباره VPN به‌عنوان «دارایی ملی» پربیننده شده‌اند. به‌نظر می‌رسد حال‌وهوای عمومی نه در سخنرانی سیاستمداران، بلکه در میم‌ها منعکس می‌شود.

آیا این رویکرد سالم است؟

از منظر روانشناسی، طنز سلاحی دو لبه است. در عین حال که می‌تواند التیام‌بخش و جمع‌ساز باشد، ممکن است نشانه سرکوب اضطراب نیز باشد. پزشکان، خبرنگاران، سربازان و حالا حتی کاربران عادی در شرایط بحرانی، همگی از طنز برای مقابله با فشارهای طاقت‌فرسا استفاده می‌کنند.

در چنین شرایطی، مردم پاکستان — صرف‌نظر از حرفه‌شان — عملاً در یک فضای روانی پرتنش زندگی می‌کنند. میم ساختن، راهی نوین و مردمی برای مهار اضطراب جمعی است.

نتیجه‌گیری: مقاومت در لباس خنده

آنچه در نهایت چشمگیر است، امتناع نسل جوان پاکستان از افتادن در دام نفرت‌پراکنی است. در حالی که لحن جنگ‌طلبانه در آن‌سوی مرز شدت گرفته، واکنش دیجیتال نسل جدید نه با خشم، بلکه با تمسخر بوده است.

این میم‌ها تنها جوک نیستند — بیانیه‌هایی هستند از پایداری و طنز. نوعی طعنه‌ی ملی به وضعیتی که دیگر نمی‌توان با آن منطقی برخورد کرد. و در عین حال، شکلی از میهن‌دوستی هستند: با شوخی کردن با خود و حتی دشمن، انسانیت را بازمی‌گردانند و شاید چند لحظه صلح بیشتر به ارمغان می‌آورند.

در جهانی که روز به روز پوچ‌تر می‌شود، شاید طنز، معقول‌ترین واکنش باقی‌مانده باشد.

و اگر یک میم در روز، جنگ‌طلبان را از میدان به در کند — پس میم‌سازی را ادامه دهید.

https://www.dawn.com/news/1907557/india-pakistan-and-the-meme-ification-of-war