معرفی مراکز:

انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه

در پایان قرن هفدهم، نیاز به دانستن زبان‌ها و آداب و رسوم کشورهای شرقی همسایه، نیاز به یک پایگاه مادی برای آموزش کسانی که مستقیماً در زمینه روابط روسیه با کشورهای شرقی کار می‌کردند را بوجود آورد. جمع‌آوری کتاب‌ها به زبان‌های شرقی، اشیاء مربوط به عبادت و زندگی روزمره کشورهای شرقی آغاز شد. کتاب‌ها توسط دیپلمات‌ها و بازرگانان خریداری و آورده می‌شدند، کتاب‌ها توسط سفیران کشورهای شرقی به دربار سلطنتی هدیه می‌شد و با آغاز قرن هجدهم، نیاز به تشکیل یک کتابخانه ویژه از کتاب‌ها به زبان‌های شرقی برای نیازها و علایق متخصصان و دولت تشخیص داده شد.

اولین مؤسسه دولتی که به جمع‌آوری کتاب، از جمله دست‌نویس‌ها و چاپ‌های اولیه (زیلوگراف‌ها و لیتوگراف‌ها) به زبان‌های شرقی پرداخت، کونست‌کامرای پتر کبیر در سال ۱۷۱۴ بود. (کونست‌کامرا اولین موزه علوم طبیعی دولتی روسیه است که توسط پتر کبیر در سال ۱۷۱۴ در سن پترزبورگ تأسیس شد. نام «کونست‌کامرا» (Kunstkammer) از آلمانی به عنوان «اتاق اشیاء عجیب» یا «اتاق هنر» ترجمه شده است.)

همانطور که آکادمیسین دورن صد سال بعد نوشت، آغاز جمع‌آوری تخصصی نسخه‌های خطی شرقی به ربع اول قرن گذشته برمی‌گردد، زمانی که پتر آکادمی را تأسیس کرد و توجه خود را به مطالعه شرق معطوف نمود. در طول سلطنت او، جمع‌آوری آثار چینی، مغولی و تبتی همچنین نسخه‌های خطی اسلامی آغاز گردید. در طول قرن ۱۸، بارها و بارها دربار به دیپلمات‌ها، نمایندگان تجاری و مأمورین روسی در خارج از کشور دستور داد تا کتاب‌هایی به زبان‌های شرقی خریداری کنند. در سال ۱۷۲۴، هنگامی که کتابخانه کونست‌کامرا با کتابخانه آکادمی علوم ادغام شد، کتاب‌هایی که «به زبان‌های شرقی نوشته شده بودند» بخشی از مجموعه کتابخانه دانشگاهی را تشکیل دادند.

انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه در نوامبر ۱۸۱۸ با تأسیس موزه آسیایی در درون آکادمی تأسیس شد. آکادمی علوم قصد داشت مجموعه‌ای از نسخ خطی مسلمانان را از کنسول فرانسه در حلب و طرابلس و از بستگان ژان ژاک روسو معروف، خریداری کند. این کار در دو مرحله در سال‌های ۱۸۱۹ و ۱۸۲۵ انجام شد. ۷۰۰ کتاب خطی به قیمت ۵۱ هزار فرانک خریداری گردید. رئیس آکادمی علوم، کنت سرگئی اوواروف، که پیش از این «پروژه آکادمی شرقی» را توسعه داده بود، در نوامبر 1818، در انتظار این خریدها، با نامه‌هایی در مورد تشکیل اتاق شرقی در آکادمی، خطاب به کمیته هیئت مدیره آکادمی نوشت: «تاکنون، موزه آکادمی علوم امپراتوری حاوی تعداد زیادی کتاب و نسخه خطی شرقی بوده و با مجموعه‌ای که اکنون از مارسی انتظار می‌رود برسد، به طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت... به همین مناسبت، من به وزیر امور دینی و آموزش عمومی در مورد لزوم ایجاد بخش ویژه‌ای برای مدال‌ها، نسخه‌های خطی و کتاب‌های شرقی در آکادمی توضیحاتی ارائه دادم.» اتاقی برای نگهداری ویژه نسخه‌های خطی و کتاب‌های شرقی اختصاص داده و بازسازی شد. بخش جدید آکادمی، موزه آسیایی نامیده شد. این بخش «بدون هیچ تشریفاتی برای همه بازدیدکنندگان برای مطالعات علمی باز بود.»

یک سال بعد، در نوامبر ۱۸۱۹، اولین مدیر موزه آسیا، آکادمیسین اچ. دی. فرن، گزارش سالانه‌ای از کار موزه آسیا را در روزنامه «سنکت-پتربورسکیه ودوموستی» منتشر کرد.

در سال ۱۸۴۹، مجله موزه آسیا با عنوان «یادداشت‌های آسیایی» به زبان فرانسوی منتشر شد. موزه آسیا به یک مرکز دولتی واحد برای نگهداری و مطالعه نسخه‌های خطی شرقی تبدیل شد و حفظ و استفاده از آنها را برای اهداف علمی و عملی تضمین کرد. این موزه در کنار دانشگاه قازان، به دومین مرکز مطالعات شرقی در روسیه تبدیل شد. این وضعیت تا زمان افتتاح دانشکده زبان‌های شرقی در دانشگاه سنت‌پترزبورگ در سال ۱۸۵۵ ادامه داشت. موزه آسیا به عنوان یک موسسه تخصصی به علوم روسی و خارجی خدمات ارائه می‌کرد. نسخه‌های خطی نه تنها توسط محققان و شرق‌شناسان شاغل سنت‌پترزبورگ استفاده می‌شدند، بلکه طبق روالی که در آن زمان وجود داشت، برای کارهای علمی به محققان استان‌های داخلی روسیه و همچنین خارج از کشور فرستاده می‌شد. بنابراین، موزه وظیفه ابدی اوراسیایی روسیه را که پلی بین شرق و غرب باشد، به انجام رساند. پس از آغاز کنگره‌های بین‌المللی شرق‌شناسان (اولین کنگره در سال ۱۸۷۳ در پاریس و دومین کنگره در سال ۱۸۷۴ در لندن)، سومین کنگره در سال ۱۸۷۶ با مشارکت موزه آسیا در سنت‌پترزبورگ برگزار شد.

مجموعه‌های موزه آسیا دائماً در حال تکمیل بود و تا سال ۱۹۱۷ به یکی از بزرگترین مجموعه‌های تخصصی نسخه‌های خطی و کتاب‌های چاپی اولیه از کشورهای شرق و گنجینه‌ای واقعی از فرهنگ‌های مردمان شرق در سواحل نِوا تبدیل شده بود.

پس از انقلاب اکتبر، در دهه بیست میلادی، همانطور که در گزارش هیئت بازرسی دستگاه آکادمی علوم از اوت ۱۹۲۹ آمده است، «موزه آسیا در واقع و همچنان در عمل تنها مرکز مطالعات شرقی آکادمی علوم بود.» تجربه وزارت امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی، نیاز به وجود مطالعات شرقی دانشگاهی و آکادمیک را نشان داد. تحقیقات بنیادی، دستور زبان و فرهنگ لغت زبان‌های شرقی مورد نیاز بود. در همان سال ۱۹۲۹، «اعلامیه وظایف مطالعات شرقی» تصویب شد که بر لزوم «مطالعه جامع و عمیق کشورهای شرق» تأکید می‌کرد. برای این منظور، پیشنهاد شد که یک مؤسسه تحقیقاتی مطالعات شرقی ایجاد شود که در آن کارمندان «از فرصت کامل برای چنین مخزن غنی از مواد مستند معتبر، که همان موزه آسیایی فعلی است، برخوردار شوند.»

پس از فروپاشی اتحاد شوروی، با مصوبه هیئت رئیسه آکادمی علوم روسیه مورخ ۱۹ ژوئن ۲۰۰۷ (شماره ۱۴۳)، تصمیمی مبنی بر سازماندهی مجدد انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه و ایجاد انستیتو نسخ خطی شرقی شعبه سنت‌پترزبورگ انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه گرفته شد.

انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه، مشخصات علمی و پرسنل علمی شعبه سنت‌پترزبورگ انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه را حفظ کرد. اکثر کارکنان آن دکترا و کاندیدای علوم و بسیاری از آنان، عضو آکادمی‌ها و انجمن‌های علمی خارجی هستند.

مجموعه نسخ خطی انستیتو نسخ خطی شرق‌ی آکادمی علوم روسیه شامل بیش از ۱۰۰ هزار نسخه خطی و کتاب‌های چاپی اولیه است. آرشیوی از شرق‌شناسان با اسناد ارزشمندی در مورد تاریخ علم روسیه در این مرکز علمی نگهداری می‌شود.

مجموعه نسخ خطی انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه بزرگترین مجموعه در روسیه و یکی از مجموعه‌های بزرگ و ارزشمند نسخ خطی شرقی در جهان است. این مجموعه شامل گنجینه‌هایی به ۶۵ زبان زنده و مرده است که بزرگترین آنها عبارتند از: حبشی (اتیوپی)؛ نسخ خطی عربی؛ نسخ خطی ارمنی؛ نسخ خطی گرجی؛ نسخ خطی یهودی؛ نسخ خطی هندی؛ نسخ خطی و زیلوگرافات چینی؛ نسخ خطی و زیلوگرافات کره‌ای؛ نسخ خطی کردی؛ نسخ خطی و زیلوگرافات مانچو؛ نسخ خطی و زیلوگرافات مغولی؛ نسخ خطی فارسی و تاجیکی؛ نسخ خطی سانسکریت و سغدی، نسخ خطی به زبان‌های سکا و تخاری؛ نسخ خطی ترکی؛ نسخ خطی و زیلوگرافات تانگوت؛ نسخ خطی و زیلوگرافات تبتی؛ نسخ خطی اویغوری؛ نسخ خطی و زیلوگرافات ژاپنی؛ کتاب‌هایی از هند، ایران و خاورنزدیک که با استفاده از روش چاپ سنگی قدیمی منتشر شده‌اند. علاوه بر مجموعه نسخ خطی، این مجموعه فرهنگی شرق، دارای یک کتابخانه تخصصی در زمینه مطالعات شرق‌شناسی‌ست که شامل بیش از ۸۰۰ هزار جلد کتاب است. کتاب‌هایی به زبان‌های مردم اتحاد جماهیر شوروی، به ویژه کتاب‌های مربوط به دهه ۱۹۳۰، از ارزش بالایی برخوردارند.

امروزه این انستیتو به عنوان یکی از مراکز مهم حفاظت از میراث شرق دارای بخش‌های متعدد در زمینه نسخه‌های خطی کشورهای خاورنزدیک، خاور دور، آسیای میانه و مرکزی همچنین یک آزمایشگاه تخصصی است. آثار فاخر موجود در آن؛ از جمله مرقعات میرعماد دارای ثبت جهانی یونسکو همچنین سه هزار نسخه خطی فارسی در این مرکز علمی فرهنگی محافظت می‌شود. مرکز «میراث مکتوب ایران و اسلام» این انستیتو نیز در جریان سفر رئیس وقت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران به سنت‌پترزبورگ، شهریور 1395 افتتاح شد. 

رئیس انستیتو:

ایرینا فدوروونا پاپوا متولد 28 سپتامبر 1961 در پرشوتروانوویه، مورخ، استاد علوم تاریخ و رئیس انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه در سنت‌پترزبورگ از 10 آوریل 2003 است.

منبع:

https://www.orientalstudies.ru/