نقش تعیین کننده خوانندگان روستایی قزاقستان: نشریات قزاقی در برابر نشریات روسی

امروز روز اشتراک روزنامه  در قزاقستان گرامی داشته می‌شود و شرکت «کازپُچتا» (پست قزاقستان) کمپین اشتراک نشریات چاپی دوره‌ای برای سال ۲۰۲۶ را آغاز کرده است.

همه ساله، تیم رانندگان و نامه‌رسانان، مطبوعات را به هر گوشه‌ای از کشور، بدون توجه به دوری مسافت، می‌رسانند. روزانه ده‌ها هزار نسخه از محصولات چاپی از دستان کارمندان شرکت «کازپُچتا» عبور می‌کند. تحویل نشریات در شش هزار منطقه مسکونی تضمین شده است و تعداد کل خوانندگان به حدود ۷.۵ میلیون نفر می‌رسد.

بغلان اورازبای، مدیر عامل خدمات پستی و خدمات دولتی شرکت «کازپُچتا» گفت: «روز اشتراک، دیداری است میان دوستان و همفکرانی که به زحمات روزنامه‌نگاران احترام می‌گذارند و برای کلام چاپی ارزش قائل هستند. برای شرکت «کازپُچتا»، توزیع نشریات چاپی یک مأموریت اجتماعی مهم است. در این شرکت برای هر مشتری ارزش زیادی قائل هستیم و هر مشترک برای ما بسیار ارزشمند است. از همه می‌خواهم تا حداکثر تلاش خود را برای حمایت از نشریات چاپی به کار گیرند - مشترک روزنامه‌ها و مجلات مورد علاقه خود شوید و به همکاری تجاری با هیئت‌های تحریریه ادامه دهید.»

کمپین اشتراک برای سال ۲۰۲۶ تا ۲۵ دسامبر ادامه خواهد داشت. به گفته سرویس ملی پست، اهمیت اشتراک روزنامه‌ها و مجلات همچنان پابرجاست. ۶۵ درصد مشترکین ساکنان مناطق روستایی هستند، جایی که کلام چاپی به ویژه مورد تقاضا است.

لذت کناکبایوا متخصص ارشد اداره پست آستانه شرکت «کازپُچتا» گفت: «شاید اهمیت [نشریات چاپی] در میان جوانان در حال کاهش باشد. اما افراد نسل قدیم هنوز نسخه‌های چاپی را می‌خوانند، مشترکین زیادی داریم. میانگین سنی از ۴۵ سال به بالا است. عمدتاً روزنامه‌های به زبان قزاقی را می‌خوانند و مشترک مجلات کودکان می‌شوند. در کاتالوگ ما بیش از ۳ هزار عنوان وجود دارد.»

شرکت «کازپُچتا» از ۲۰ اکتبر یک پروژه اجتماعی را راه‌اندازی می‌کند تا همه کودکان قزاقستانی دسترسی آزاد به نشریات دوره‌ای داشته باشند. افراد علاقه‌مند می‌توانند برای کودکان اقشار آسیب‌پذیر جامعه اشتراک روزنامه و مجله خریداری کنند.

بوتاگوز آبیکانوا مدیر دپارتمان مدیریت نشریات دوره‌ای شرکت «کازپُچتا» گفت: «این پروژه اجتماعی برای افرادی است که می‌خواهند به کودکانی که در شرایط سخت زندگی قرار گرفته‌اند، کمک کنند. اینها کودکانی هستند که می‌خواهند روزنامه و مجله بخوانند، اما امکانش را ندارند. ما مجلات آموزشی و شناختی زیادی برای کودکان به زبان‌های قزاقی و روسی بدون محدودیت داریم. اینها نشریات داخلی هستند.»

ژانا اویشیبایوا، سردبیر روزنامه «لیتر»، در مورد تعامل با خوانندگان صحبت کرد. علی‌رغم سلطه اینترنت، این نشریه مشترکین وفادار خود را دارد.

ژانا اویشیبایوا، سردبیر روزنامه «لیتر» گفت: «ما گروه خوانندگان خود را داریم که دائماً با ما در ارتباط هستند. اکنون صحبت در مورد سلطه اینترنت و وب‌سایت‌های خبری رایج است. اما روزنامه‌های قزاقستان توانسته‌اند جایگاه خود را حفظ کنند. ما به دنبال جنجال نیستیم، ما تحلیل آماده می‌کنیم، با کارشناسان تماس می‌گیریم و چندین دیدگاه را به خواننده ارائه می‌دهیم. روزنامه‌ها به مردم کمک می‌کنند تا فکر کردن را بیاموزند. البته ما دیگر آن تیراژهای میلیونی که قبل از توسعه اینترنت داشتیم را نداریم. اما ما مخاطبان خود را حفظ کرده‌ایم، که در وهله اول افراد نسل قدیم هستند.»

این تحلیل داده‌های کلیدی را در مورد کمپین اشتراک «Kazpost» (پست قزاقستان) برای سال ۲۰۲۶ نشان می‌دهد. نکات اصلی تحلیل این است که ۶۰ تا ۶۵ درصد از مشترکین نشریات چاپی در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و میانگین سنی آنها ۴۵ سال و بالاتر است.

برای تحلیل عمیق‌تر این موضوع، ابتدا باید این آمار را با داده‌های کلان ملی مقایسه کنیم.

داده‌های کلان

برای درک اهمیت ارقام ارائه شده در گزارش، به دو آمار کلیدی از منابع خارجی (مانند دفتر آمار ملی قزاقستان و گزارش‌های تحلیل دیجیتال) نیاز داریم:

تقسیم‌بندی جمعیتی (شهری در برابر روستایی):

بر اساس آمارهای رسمی سال ۲۰۲۴، جمعیت قزاقستان به شدت به نفع مناطق شهری است. تقریباً ۶۲.۵٪ از جمعیت در مناطق شهری و تنها حدود ۳۷.۵٪ در مناطق روستایی زندگی می‌کنند.

ضریب نفوذ اینترنت:

قزاقستان دارای ضریب نفوذ اینترنت بسیار بالایی است. تا ابتدای سال ۲۰۲۴، بیش از ۹۲٪ از جمعیت به اینترنت دسترسی دارند و استفاده از رسانه‌های اجتماعی (بیش از ۷۱٪) و سواد دیجیتال (بیش از ۹۲٪) بسیار گسترده است.

تحلیل رفتار خوانندگان قزاق

تضاد بین داده‌های تحلیل و اطلاعات تکمیلی، تصویری واضح از رفتار خوانندگان نشریات چاپی در قزاقستان ارائه می‌دهد:

۱. شکاف آشکار دیجیتال و زیرساخت

نکته کلیدی: در حالی که تنها ۳۷.۵٪ از جمعیت قزاقستان روستایی هستند، آنها بیش از ۶۰-۶۵٪ از مشترکین روزنامه‌ها را تشکیل می‌دهند.

تحلیل: این آمار نشان می‌دهد که خواندن نشریات چاپی یک رفتار «غالب» در مناطق روستایی است، نه به این دلیل که مردم شهر مطالعه نمی‌کنند، بلکه به این دلیل که مردم شهر اطلاعات خود را از منابع دیجیتال دریافت می‌کنند.

رفتار: در ۶۰۰۰ شهرک و روستایی که «Kazpost» به آنها خدمات‌رسانی می‌کند، زیرساخت پستی (پیک و نامه‌رسان) اغلب قابل اعتمادتر از اینترنت پرسرعت ثابت است. در این مناطق، روزنامه فیزیکی هنوز یک کالای اطلاعاتی ضروری است، در حالی که در شهرهای بزرگی مانند آستانه و آلماتی، یک انتخاب سنتی محسوب می‌شود.

۲. هرم جمعیتی، عادت و اعتماد

گزارش به درستی اشاره می‌کند که میانگین سنی مخاطبان ۴۵ سال به بالاست و جوانان علاقه کمتری دارند.

تحلیل: این یک شکاف نسلی را نشان می‌دهد. نسل ۴۵+ با عادت مطالعه روزنامه‌های چاپی بزرگ شده‌اند. همانطور که سردبیر روزنامه «لیتر» اشاره می‌کند، این مخاطبان به دنبال «جنجال» (که در اینترنت فراوان است) نیستند، بلکه به دنبال «تحلیل»، «نظرات کارشناسی» و «چندین دیدگاه» هستند.

رفتار: این گروه از خوانندگان به رسانه‌های چاپی اعتماد بیشتری دارند. آنها رسانه چاپی را به عنوان منبعی معتبر و ویرایش‌شده می‌بینند، در حالی که ممکن است اینترنت را فضایی پر هرج و مرج و مملو از اطلاعات نادرست بدانند. آنها برای «یادگیری فکر کردن» (همانطور که در گزارش ذکر شد) مطالعه می‌کنند، نه برای سرگرمی لحظه‌ای.

۳. اهمیت زبان و هویت فرهنگی

گزارش تأکید می‌کند که تقاضای اصلی برای «روزنامه‌های قزاقی‌زبان» و «مجلات کودک» است.

تحلیل: این با روند رو به رشد ملی برای محتوای قزاقی‌زبان (که در پلتفرم‌های دیجیتال مانند TikTok و فیسبوک نیز مشاهده می‌شود) همسو است. نشریات چاپی نقش مهمی در تقویت زبان ملی در مناطقی ایفا می‌کنند که ممکن است دسترسی به محتوای دیجیتال قزاقی‌زبان به آن گستردگی نباشد.

رفتار: خواننده روستایی قزاق نه تنها به دنبال اخبار است، بلکه به دنبال محتوایی است که با هویت زبانی و فرهنگی او همخوانی داشته باشد. خرید مجلات کودک نیز نشان می‌دهد که خانواده‌ها هنوز به رسانه‌های چاپی به عنوان ابزاری آموزشی و امن برای فرزندان خود نگاه می‌کنند.

۴. تعریف «مخاطب خاص» (Niche Audience)

سردبیر «لیتر» می‌گوید که روزنامه‌ها توانسته‌اند «جایگاه» (Niche) خود را حفظ کنند. داده‌ها کمک می‌کنند تا این جایگاه را دقیقاً تعریف کنیم:

مخاطب خاص نشریات چاپی قزاقستان: فردی است مسن‌تر (۴۵+)، عمدتاً روستایی، قزاقی‌زبان، که به دنبال تحلیل عمیق است و به زیرساخت پستی (Kazpost) برای دریافت اطلاعات خود اتکا می‌کند.

نشریات قزاقی در برابر نشریات روسی

دریافت آمار تیراژ دقیق و به‌روز برای همه روزنامه‌ها دشوار است، زیرا بازار چاپ به سرعت در حال کوچک شدن است و بسیاری از ارقام شفاف نیستند. با این حال، با تمرکز بر روزنامه‌های اصلی و دولتی، یک روند بسیار واضح آشکار می‌شود.

مقایسه مستقیم تیراژ: «Egemen Qazaqstan» در برابر «Kazakhstanskaya Pravda»

واضح‌ترین مقایسه بین دو روزنامه اصلی دولتی قزاقستان است: یکی به زبان قزاقی و دیگری به زبان روسی.

«Egemen Qazaqstan» (به زبان قزاقی): بر اساس گزارش‌های معتبر (مانند IREX و OSCE)، تیراژ روزانه این روزنامه به طور مداوم حدود +۲۰۰,۰۰۰ نسخه یا بیشتر گزارش شده است.

«Kazakhstanskaya Pravda» (به زبان روسی): تیراژ روزانه این روزنامه به طور قابل توجهی کمتر و حدود +۱۰۰,۰۰۰ نسخه گزارش شده است.

تحلیل و تفسیر یافته‌ها

این آمار (تقریباً دو برابر بودن تیراژ روزنامه قزاقی‌زبان دولتی نسبت به همتای روسی‌زبان خود) نتایج گزارش را کاملاً تأیید می‌کند و دلایل آن به شرح زیر است:

۱. نقش حیاتی «اشتراک دولتی» (Госзаказ)

این تیراژ بالا برای «Egemen Qazaqstan» تنها ناشی از تقاضای ارگانیک نیست. این به شدت توسط یک سیستم اشتراک اجباری یا حمایتی دولتی هدایت می‌شود. دولت از طریق نهادهایی مانند «Kazpost» (همانطور که در بالا ذکر شد)، ادارات دولتی، مدارس، بیمارستان‌ها و به‌ویژه ادارات محلی در مناطق روستایی (آکیمات‌ها) را ملزم به اشتراک در روزنامه دولتی قزاقی‌زبان می‌کند. این یک سیاست فعال برای ترویج زبان دولتی است.

۲. همسویی کامل با آمار جمعیتی گزارش

داده‌های گزارش اولیه (۶۰ تا ۶۵ درصد خوانندگان روستایی و ۴۵+ سال) اکنون معنای کامل خود را پیدا می‌کنند. این مخاطبان روستایی و مسن، که عمدتاً قزاقی‌زبان هستند، مخاطب هدف اصلی «Egemen Qazaqstan» و روزنامه‌های منطقه‌ای قزاقی‌زبان هستند که از طریق همین سیستم اشتراک پستی توزیع می‌شوند.

۳. سقوط بخش خصوصی روسی‌زبان

در گذشته، روزنامه‌های تجاری و خصوصی روسی‌زبان (مانند «Karavan») تیراژ بسیار بالایی داشتند (گاهی تا ۵۰۰,۰۰۰ نسخه هفتگی). با این حال، مخاطبان آنها (عمدتاً شهری و روسی‌زبان) اولین گروهی بودند که به طور کامل به پلتفرم‌های دیجیتال (مانند Tengrinews, Zakon.kz, Vlast.kz) مهاجرت کردند.

مثال گویا: روزنامه تجاری «Kursiv» (که عمدتاً روسی‌زبان است) امروزه تیراژ چاپی ماهانه حدود ۸,۰۰۰ نسخه دارد، در حالی که وب‌سایت آن بیش از ۲.۳ میلیون بازدید ماهانه دارد. این نشان‌دهنده مرگ کامل مدل چاپی برای مخاطبان شهری و تجاری روسی‌زبان است.

نتیجه‌گیری

گزارش تحلیلی نشان می‌دهد که بازار نشریات چاپی در قزاقستان نمرده است، بلکه به شدت متمرکز شده است. این بازار دیگر نماینده عموم مردم قزاقستان (که عمدتاً شهری و دیجیتال هستند) نیست.

در عوض، این بازار به یک مخاطب وفادار، مسن‌تر و روستایی خدمت می‌کند. به همین دلیل، نقش «Kazpost» از یک تجارت صرف فراتر رفته و به یک «مأموریت اجتماعی» حیاتی تبدیل شده است: این شرکت شکاف اطلاعاتی را برای نسلی پر می‌کند که نه تنها به «کلام چاپی» وفادار مانده، بلکه ممکن است توسط انقلاب دیجیتال عقب مانده باشد.

از سوی دیگر؛ بازار نشریات چاپی قزاقی‌زبان به دلیل ترکیبی از سیاست حمایت دولتی (اشتراک اجباری) و مخاطب وفادار روستایی (که توسط Kazpost خدمات‌رسانی می‌شود) زنده مانده و تیراژ بالایی را حفظ کرده است.

در مقابل، بازار نشریات چاپی روسی‌زبان به شدت کوچک شده است، زیرا مخاطبان اصلی آن (شهری و جوان‌تر) به طور کامل به رسانه‌های دیجیتال روی آورده‌اند و حمایت دولتی کمتری (در بخش چاپ) دریافت می‌کنند.

آلماتی قزاقستان

منابع:

https://www.inform.kz/ru/60-protsentov-chitateley-gazet-i-zhurnalov-v-kazahstane-zhivut-v-selskoy-mestnosti-69cb83

https://mediabase.kz/ru/images/rubric/society/60-procentov-citatelei-gazet-i-zurnalov-v-kazaxstane-zivut-v-selskoi-mestnosti__1468

https://mediabase.kz/ru/tags/jsc-kazpost