مقدمه:

هفتاد سال سرکوب شدید فعالیت های دینی و تضعیف هویت دینی مسلمانان در دوران شوروی سبب ضعف بنیه مذهبی جوامع مسلمان در این کشور شد. پس از فروپاشی شوروی جوامع مسلمان روسیه که در حدود  ۹۰ در صد انها را جوامع اهل سنت تشکیل می دهند، برای فراگیری معارف و علوم اسلامی و تقویت بنیه مذهبی خود به کشورهای اسلامی همچون عربستان، مصر و ترکیه روی آوردند.

در طی ربع قرن عزیمت جوانان و علمای مسلمان روسیه به خارج از کشور و حضور گسترده تبلیغی- آموزشی  کشورهای اسلامی یاد شده در جوامع مسلمان روسیه، منجر به ورود و گسترش قرائت های خاصی از اسلام که مقوم تفکرات و جریان های افراطی است و با اسلام بومی و سنتی روسیه سازگاری ندارد، شده است. این وضعیت باعث بروز ناهنجاری های مختلف از جمله گسترش جریان های جدایی طلب درمناطقی چون چچن، گرایش جوانان به جریان های افراطی و تروریستی در داخل و خارج این کشور، بروز اختلافات مذهبی میان مسلمانان و بروز پدیده شیعه هراسی و فراهم شدن زمینه ناسازگاری جوامع مسلمان با  جوامع غیر مسلمان و حاکمیت در روسیه شده است. این موارد نه تنها ثبات و امنیت روسیه و مناطق مسلمان نشین، بلکه وحدت و انسجام میان مسلمانان و هم زیستی مسالمت آمیز میان مسلمانان و پیروان سایر ادیان بویژه مسیحیت را  مورد تهدید قرار داده است.

در طی سال های اخیر حاکمیت روسیه و بخش قالب علمای مسلمان این کشور با درک این آسیب جدی و شناخت علل و ریشه های آن چاره کار را در احیای سنتی روسیه دانسته اند و برای این منظور و پیش گیری از ورود قرائت های ناسازگار و افراطی، راهبردهای مهمی را مورد توجه قرار داده اند که بازسازی و تقویت زیرساخت ها و نظام آموزش اسلام در روسیه و احیای میراث معنوی و فرهنگی مسلمانان روسیه را می توان دو راهبرد کلان و کلیدی در این زمینه دانست. در جهت باز سازی و تقویت نظام آموزش اسلام در روسیه یکی از کلان پروژه های ملی روسیه، استاندارد سازی آموزش اسلام در این کشور است. در این حرکت کلان تأسیس آکادمی اسلامی بلغار به عنوان مهمترین کانون علوم و معارف اسلامی روسیه یک طرح اساسی در ارتقاء سطح، استاندارد سازی و انسجام آموزش اسلام در روسیه محسوب می شود. از این منظر شناخت به موقع آکادمی مذکور و توسعه همکاری میان این آکادمی و مراکز علمی – دانشگاهی ایران در حوزه علوم و معارف اسلامی حائز اهمیت می باشد. رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران با توجه به این ضرورت، پیش از افتتاح آکادمی اسلامی بلغار ضمن برقراری ارتباط و همکاری با آن و شرکت در مراسم افتتاح این آکادمی زمینه مناسبی را برای توسعه همکاری آکادمی مذکور با همتایان ایرانی فراهم نموده است. بدیهی است شناخت این آکادمی پیش نیاز ارتباط  و همکاری با آن می باشد، آنچه در پی می آید در چهار بخش شامل معرفی شهر بلغار، معرفی اکادمی اسلامی بلغار، مراسم افتتاح اکادمی و ملاحظات و پیشنهادات در خصوص این اکادمی است که امید است مفید فایده باشد.

بخش اول . معرفی بلغار :

شهر بلغار

شهر بلغار در جمهوری تاتارستان، با قدمتی طولانی در حاشیه سمت چپ رود ولگا واقع شده است.[۱] شهر قازان پایتخت جمهوری تاتارستان در فاصله ۷۹۷ کیلومتری (در جهت شرق) شهر مسکو قرار دارد، و شهر بلغار در فاصله تقریبا ۲۰۰ کیلومتری از قازان واقع شده است. [۲] این شهرستان، مرکز ناحیه اسپاسکی تاتارستان است و دارای۸۵۷۰ نفر جمعیت ( در سال ۲۰۱۶) می باشد که ۸۵% جمعیت ان را روس های غیر مسلمان تشکیل می دهند. شهر دارای مراکز اسلامی و آثار تاریخی و طبیعی ارزشمندی می باشد. از آنجایی که این شهر آثار تاریخی و پتانسیل گردشگری بالایی دارد و از یک بندر مناسب تجاری برخوردار است و در همسایگی شهر قازان نیز می باشد، به این ترتیب از جمله مناطق با اهمیت تاتارستان به حساب می آید. 

در تصاویر زیر موقعیت جقرافیای این شهر مشخص می گردد. در تصویر اول موقعیت جمهوری تاتارستان نسبت به شهر مسکو و در تصویر دوم موقعیت شهر بلغار از قازان (در قسمت جنوبی شهر قازان) نشان داده شده است.   

                                                                           

◄ اسلام در بلغار

در ۱۲ می سال  ۹۲۲ میلادی (۱۲ محرم ۳۱۰ هـ) با ورود احمد بن فضلان فرستاده مقتدر بالله خلیفه عباسی به بلغار مردم این سرزمین به دین اسلام گرویدند و به گسترش این دین در میان تاتارها و سایر اقوام منطقه پاوولژ (حوزه ولگا و مناطق اطراف) پرداختند و قرن ها بعد در سال ۱۳۱۳ میلادی اسلام به عنوان دین رسمی اردوی زرین شناخته شد. هر ساله مردم منطقه بلغار به مناسبت پذیرش اسلام در این منطقه جشن باشکوهی ترتیب می دهند. در سال ۲۰۱۷ به مناسبت  ۱۱۲۸ مین سال پذیرش اسلام در این منطقه جشنی بزرگ با حضور ۵۰۰۰۰ نفر برگزار گردید.  [۳]

شایان ذکر است پیش از بلغار، در سال ۶۵۴ میلادی اسلام زمانی که اعراب به سرزمین داغستان کنونی رسیدند و شهر دربند را در اختیار گرفتند، به سرزمینی که در گذشته در قلمرو ایران بوده و درحال حاضر به عنوان خاک فدراسیون روسیه به حساب می آید، وارد شده است. 

◄ مسجد سفید:

بیلایا مچت (مسجد سفید) بزرگترین مسجد بخش جنوب غربی تاتارستان می باشد. ساخت این بنا به پیشنهاد مینتیمر شایمی یف(رئیس جمهور سابق تاتارستان) در سال ۲۰۱۰ آغاز شد و افتتاح رسمی آن در تاریخ دهم ماه می سال ۲۰۱۲ برگزار گردید. ساختمان مسجد از سه گنبد و دو مناره تشکیل شده است. بنایی مجهز به شکل مسجد قل شریف در شهر قازان( از نظر مساحت فیزیکی کوچک تر است) و البته مناره های آن به سبک مسجد النبی در شهر مدینه می باشد. مسجد مربعی شکل می باشد  و در بخش میانی آن مصلی به مساحت ۱۵۰۰ متر مربع تعبیه شده است. مساحت سالن اصلی مسجد ۱۸۰ متر مربع می باشد. [۴] این مسجد در نزدیکی آکادمی اسلامی بلغار واقع شده است و وحدت علم و معنویت را تجلی می کند. در عکس ذیل منطقه عملیات ساختمانی اکادمی بلغار در نزدیکی مسجد نیز دیده می شود.

بخش دوم . معرفی آکادمی اسلامی بلغار

◄ طرح تاسیس آکادمی اسلامی بلغار

سه سازمان بزرگ و متمرکز مذهبی اسلامی روسیه، اداره دینی مسلمانان جمهوری تاتارستان، اداره دینی مسلمانان فدراسیون روسیه و اداره دینی مرکزی مسلمانان روسیه طرح توسعه بلغار به عنوان مرکز مذهبی اسلامی مسلمانان تاتار، پاوولژ، سیبری و اورال را مطرح نمودند. تلاش فعالان مذهبی تاتارستان در جهت تشکیل زمینه و عرصه متمرکز اسلامی در جهت پیشبرد اهداف ملی و توسعه سطح آموزش اسلامی ثمر بخش واقع گردید.

 توسعه آکادمی اسلامی در سطح فدرال در شهر بلغار مرتبط است با دستور ولادیمیر پوتین مبنی بر فراهم نمودن شرایط توسعه نظام آموزش اسلامی در سه سطح، که در جلسه شورای توسعه روابط بین ملیتی ریاست جمهوری فدراسیون روسیه، در تاریخ ۲۲ ماه اکتبر سال ۲۰۱۳ در شهر اوفا مطرح شد. [۵]

در سال ۲۰۱۵ ولادیمیر پوتین- رئیس جمهور روسیه به حمایت و پیگیری از طرح ساخت آکادمی اسلامی بلغار پرداخت. چهارم ماه اکتبر سال ۲۰۱۵ رستم مینیخانوف رئیس جمهور تاتارستان دستور ساخت آکادمی اسلامی بلغار را صادر نمود.

آکادمی اسلامی بلغار به عنوان یک مرکز علمی، آموزشی و مذهبی تحت مدیریت مراکز مهم اسلامی روسیه فعالیت خواهد کرد. در چارچوب فعالیت این آکادمی تحقیق و پژوهش های علمی و مذهبی، برگزاری دوره های آموزشی برای مسلمانان و فعالان مذهبی در نظر گرفته شده است.

ماه اگوست سال جاری میلادی آکادمی اسلامی بلغار موفق به دریافت گواهی خدمات آموزشی در زمینه تحقق برنامه های آموزشی از نظر آموزش، سطح آموزش، تخصص، حرفه، گرایش آماده سازی، و دوره های تکمیلی(دانش افزایی)، گردید. [۶]

◄ هیئت موسس آکادمی اسلامی بلغار به ریاست کامل شمیل اویچ، عبارتند از:[۷]

•اداره دینی مسلمانان فدراسیون روسیه به ریاست راویل عین الدین

•اداره مرکزی دینی مسلمانان روسیه به ریاست طلعت تاج الدین

•اداره دینی مسلمانان جمهوری تاتارستان به ریاست کامل اسکندروویچ سمیعولین

•شورای آموزش اسلامی به ریاست رفیق محمدشین

◄ شورای مفتیات آکادمی اسلامی بلغار

در حال حاضر هر منطقه مفتی خاص خود را دارد و فتوای هر مفتی مخصوص آن منطقه می باشد. ویژگی مفتیات (شورای علما) آکادمی اسلامی بلغار این است که این شورا مشتکل از نمایندگان ادارات دینی و مراکز اسلامی مختلف روسیه است و بنابراین مفتیات سراسری روسیه محسوب می شود و نظر آنان مرتبط با کل روسیه می باشد، که در شرایط کنونی که مشکلات عدیده ای بر سر راه جامعه اسلامی از جمله افراطی گری افزایش یافته است این امر گامی در جهت صلح و رفع این مسئله می باشد. از جمله مناطقی که موافقت خود را برای فرستادن نمایندگان مذهبی خود در این شورا اعلام نموده اند، جمهوری چچن و داغستان هستند.

بر اساس بیانات رستم مینیخانوف رئیس جمهور تاتارستان « جهان مسلمانان امروزه با مشکلات جدی بسیاری روبرو است، از جمله ترویج افراطی گری و تفرقه توسط دشمنان داخلی و خارجی، که اسلام را به سمت اهداف سیاسی سوق می دهد. لزوم اتحاد مسلمانان و روش ها و عملکردهای واحد در مقابل این مشکلات احساس می شود. ایجاد شورای علما سراسری در آکادمی اسلامی بلغار یکی از راه های تامین تحقق این امر می باشد».[۸]

◄ مدیریت آکادمی اسلامی

در زمینه انتخاب کادر مدیریت آکادمی اسلامی تحقیقات بسیاری انجام شد. ماه ژولای سال جاری مفتی طلعت تاج الدین رییس اداره ی مرکزی دینی مسلمانان در مصاحبه با پورتال "تاتار-اینفورم" اظهار داشت که برای رییس آینده ی آکادمی اسلامی بلغار دانستن زبان روسی یا تاتاری الزامی نیست. ایشان شیخ عبد الرزاق السعیدی که در حال حاضر به مدت شش ماه است که در شهر های بلغار و قازان تدریس می کند (ایشان در دانشگاه بغداد تدریس نموده اند، در مالزی، در شهر کوالالامپور ایشان دانشگاه بین المللی اسلامی راه اندازی کردند که به واسطه ی آن به یک چهره ی جهانی تبدیل گشته اند. مدت چهار سال در اردن در شهر عمان حضور داشتند) را به عنوان کاندید و گزینه ی ریاست آکادمی اسلامی بلغار معرفی نمودند. [۹]

در نهایت در ماه اگوست شورای مؤسسین ترکیب مدیریت آن را تعیین کردند و مطابق آن "رفیق محمدشین" به عنوان مدیر آکادمی اسلامی بلغار و "کامل اسحاق‌اف" به عنوان رئیس(پرزیدنت) این آکادمی منصوب شدند. طبق اساسنامه این آکادمی، تامین مالی و بودجه مرکز آموزشی، مسائل فعالیت بین‌المللی، تهیه و بررسی استراتژی و طرح توسعه آکادمی، امور مربوط به مدیریت و اداره‌ی این مرکز از جمله وظایف رئیس و مدیرآکادمی می‌باشند. رئیس آکادمی همچنین مسئول فعالیت‌های آموزشی و علمی نیز می‌باشد.

"روشن عباس‌اف" معاون اول اداره دینی مسلمانان فدراسیون روسیه، "دمیر شهابییف" معاون علمی آکادمی اسلامی بلغار، "رینات رایف" رئیس اداره  دینی منطقه‌ای مسلمانان چلیابینسک و کورگانسک و "رمیل آدیگانف" مدیر گروه اصول ادیان دانشگاه اسلامی قازان، از جمله اعضای شورای علمی این اکادمی می باشند. در ترکیب این شورا نمایندگان همه‌ی موسسات حضور دارند. [۱۰]

◄ ساختار فعالیتی آکادمی اسلامی

از جمله بخش های ساختاری آکادمی اسلامی بلغار میتوان از موارد زیر نام برد:[۱۱]

•شورای علما بلغار

•مرکز علمی- آموزشی

•مرکز تحقیق و آموزش علوم مذهبی و الهیات تاتار

•مرکز گفت و گوی بین مذاهب

•کتابخانه اسلامی سراسری روسیه

ساختار آکادمی اسلامی بلغار متشکل از پنج گروه است: اقتصاد و سرمایه گذاری اسلامی، مطالعه قرآن و سنت، زبان عربی، زبان و ادبیات تاتاری، مدیریت و روابط دولتی- بین مذهبی. هرکدام از این گروه ها فضای فیزیکی مختص خود را دارا می باشد، در مجموع تعداد ۱۳ سالن برای جلسات در نظر گرفته شده است. ظرفیت حدود ۱۵۰ دانشجو پیش بینی شده است که از این تعداد، ۵۰ نفر ورودی جدید و ترم اولی خواهند بود.

دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری در اتاق های یک تخته مناسب ساکن خواهند شد و برای افراد دارای معلولیت جسمی شرایط ویژه تدارک دیده شده است. علاوه بر این اتاق استراحت اساتید نیز تعبیه شده است.

 مرکز علمی- آموزشی آکادمی اسلامی بلغار[۱۲]

فعالیت مرکز علمی- آموزشی آکادمی اسلامی بر محور دو گرایش اصلی زیر خواهد بود:

•آموزشی عالی تخصصی

• دوره های تکمیلی(دوره های دانش افزایی)

آموزش عالی تخصصی ( حضوری و غیر حضوری) شامل آموزش در مقطع کارشناسی ارشد و دوره دکتری می باشد. دوره کارشناسی ارشد سه سال و دکتری دو سال به طول خواهد انجامید. کلاس ها به دو زبان عربی و روسی خواهد بود.

گروه های مورد نیاز برای تحقق اهداف مرتبط با دوره های آموزش عالی تخصصی به شرح زیر می باشد:

•گروه اقتصاد اسلامی و حقوق

•گروه قرآن، سنت و اصول اعتقادی

•گروه مدیریت و روابط دولتی- بین مذهبی

•گروه زبان و ادبیات عرب

•گروه زبان و ادبیات تاتار

دوره های تکمیلی(دوره های دانش افزایی) بر اساس گروه های فوق الذکر محقق می شود و شامل شاخه های زیر می باشد:

•دوره های عالی اداری مخصوص رجل مذهبی مسلمان

هدف از ایجاد دوره های عالی اداری مخصوص رجل مذهبی مسلمان تامین و ایجاد سطح عالی تخصصی اداری در فضای اسلامی بر اساس توسعه تجربه آنان در حوزه مدیریت سازمان های اسلامی است. مدت زمان این دوره های از ده روز تا یک ماه می باشد.

•دوره های دانش افزایی مخصوص رجل مذهبی مسلمان

جامعه هدف دوره های دانش افزایی مخصوص رجل مذهبی مسلمان، کارکنان فعلی سازمان های مذهبی اسلامی، اساتید مراکز آموزش متوسط و عالی اسلامی می باشند، که از دانش کافی در  حوزه اصول اسلامی، حقوق اسلامی و زبان تاتاری برخوردار هستند. مدت برگزاری این دوره ها از یک تا شش ماه می باشد.

•دوره های آموزش زبان عربی

این دوره برای آن دسته از روحانیون و ائمه جمعه و فارغ التحصیلان مراکز آموزشی اسلامی که تمایل دارند دانش خود در حوزه زبان عربی و علم بیان و سخنرانی را افزایش دهند، در نظر گرفته شده است. از اساتید و گویشوران زبان عربی برای تدریس در این دوره های استفاده خواهد شد. مدت زمان این دوره ها از یک تا نه ماه می باشد.

 مرکز تحقیق و آموزش علوم مذهبی و الهیات تاتار[۱۳]

مرکز تحقیق و آموزش علوم مذهبی و الهیات تاتار با محوریت گرایش های زیر فعالیت خواهد نمود:

•تفکر و مبانی دینی تاتار، تاثیر و دستاورد آن در تفکر و اندیشه الهیات عموی اسلامی

•مبانی آموزشی دینی تاتار (قدیم و جدید)

•اسلام تاتاری و ارتباط متقابل آن با اهل کتاب (یهودیت و مسیحیت)

•میراث موسیقی ماندگار مذهبی تاتاری

•مکتب قرائت قرآن به سبک تاتار

•نظام مذهبی- محلی تاتاری (ماهاله) به عنوان نمونه جامعه شهری

 مرکز گفت و گوی بین مذهبی

مرکز برگزاری گفت و گوی بین مذهبی بلغار به پشتوانه عواملی از قبیل موارد زیر فعالیت خواهد نمود:

•پتانسیل تاریخی ملت تاتار در حوزه روابط بین مذهبی( فرقه ای)

•تجربه گفت و گوی داخلی بین مذهبی

•تجربه برگزاری گفت و گوی بین مذهبی در سطح وسیع بین المللی

 ترکیب اساتید و مدرسین آکادمی اسلامی

کامل اسحاق اف ابراز داشت که در لیست ترکیب و کادر اعضای مدرسین آکادمی اسلامی بلغار تعداد افراد خارجی کم نیست، اما باید دانست که بدون اساتید خارجی نتیجه ی مطلوب حاصل نمی شود. اجازه بدهیم بیایند و به ما آموزش بدهند. از آنجا که ما تحت حکومت آتئیست بوده ایم، از نظر دانش مذهبی پیشرفتی نداشته ایم، پس فرصت خوبی است که اساتید خارجی با دانش خود به اینجا بیایند و دانش خود را در اختیار مرکز قرار دهند. ایشان افزودند که ما با دریافت علم و دانش این اساتید خارجی مسیر پیشرفت را در پیش خواهیم گرفت. ما در نظر داریم که هم از اساتید داخلی و هم از اساتید خارجی استفاده کنیم که به نتیجه ی مطلوب دست پیدا کنیم.[۱۵]

کادر علمی این دانشگاه شامل اساتید داخلی و خارجی است. از جمله اساتید خارجی میتوان به پروفسور اسمائیل بولبول استاد علوم اسلامی دانشگاه بین المللی اسلامی " الازهر" اشاره کرد.[۱۶]

در مجموع حدود ۳۰ استاد به امر آموزش خواهند پرداخت. بخش اعظم این تعداد را اساتید خارجی تشکیل می دهند. شماری از این اساتید به صورت ثابت و دائم و تعدادی از آنان به صورت موقت و برای ارائه سخنرانی و سمینار تخصصی در این مرکز مشغول فعالیت خواهند بود.

رفیق محمدشین در مصاحبه با " تاتار- اینفورم" اظهار داشت که در حال حاضر در روسیه اساتیدی که قادر به تدریس در سطوح کارشناسی ارشد و دکتری در حوزه علوم اسلامی باشند وجود ندارد. یکی از اهداف تاسیس آکادمی نیز تامین و تربیت کادر تخصصی داخلی است. در ابتدا از اساتید خارجی استفاده خواهد شد اما به مرور با تربیت متخصصین این حوزه در همین مرکز، فارغ التحصیلان آکادمی امر آموزش را بر عهده خواهند گرفت.

دانشجویان متقاضی ورود به این آکادمی می بایست در امتحانات ورودی نمره قبولی دریافت نمایند. امتحانات ورودی سال جاری در ماه اگوست برگزار گردید. امتحانات ورودی شامل علوم اسلامی و زبان عربی می باشد. شمار متقاضیان سال جاری ۹۴ نفر بود است که از این میان ، شمار ۳۶ نفر پذیرفته شدند. از جمله اعضای هیات ممتحن ورودی می توان به افراد زیر اشاره نمود:  کامل اسحاق اف ، الکسی پتروف رئیس بخش آموزش، دمیر شقوی یف معاون علوم، سیخ عبد الرزاق السعدی ( زبان عربی).[۱۷]

 کتابخانه سراسری آکادمی اسلامی بلغارروسیه:

تامین کتب کتابخانه آکادمی اسلامی شروع شده است. کتابخانه این آکادمی می بایست به یکی از بزرگترین کتابخانه های روسیه تبدیل شود. به گزارش مسئولین کتابخانه تاکید اصلی بر تامین کتب الکترونیکی است:  « کتابخانه به تمام سیستم های جهانی کتابخانه ای متصل خواهد شد. مسئولین کتابخانه از کتابخانه های یلتسین، و کتابخانه های سن پترزبورگ و هلسینکی نیز یازدید کردند- هم با روند و نحوه کار با سیستم الکترونیکی آشنا بشوند و از تجربیات آنان استفاده کنند و هم اینکه بتوانند به تامین کتب از  طریق آنان بپردازند. چرا که تا انقلاب هر ناشری پس از چاپ هر نوع کتابی آن را به شهرهای مسکو، هلسینکی و سن پترزبورگ ارسال می کرد»[۱۸]

کتابخانه جدید آکادمی حاوی نود هزار کتاب خواهد بود. ظرفیت کتابخانه به طور مداوم تکامل می شود و کتب جدید و بیشتری به شمار آن افزوده می شود. محور اصلی این کتب موضوع ادبیات و تاریخ اسلامی است. کتابخانه ملی لاباچایفسکی ۱۹۲ عنوان کتاب، انستیتو شهاب الدین- ۱۰۰، دفتر ریاست جمهوری تاتارستان- ۲۵ کتاب به این کتابخانه اهدا نمودند، علاوه بر این از مراکز دیگر نیز در جهت تکامل کتب این مرکز تلاش نمودند.

تاسیس آکادمی بلغار در شرایط کنونی که با همت و تلاش سه سازمان اصلی اسلامی روسیه و با انتخاب صحیح اعضای علمی و شورای مدیریتی و علما این اکادمی و ترکیبی از نمایندگان سازمان های مختلف روسیه، گامی بسیار بزرگ در جهت اتحاد جامعه مسلمانان، جلوگیری از تفرقه بین انجمن ها و جوامع اسلامی و مقابله با افراطی گری به حساب می آید.

بخش سوم. مراسم افتتاح :

چهارم ماه سپتامبر سال ۲۰۱۷میلادی( ۱۳ شهریور ۱۳۹۶) در شهر بلغار مراسم افتتاحیه آکادمی اسلامی بلغار برگزار گردید. کامل حضرت سمیعولین مفتی جمهوری تاتارستان، رستم مینیخانوف- رئیس جمهوری تاتارستان، مینتیمر شایمی یف- مشاور دولتی رئیس جمهوری، میخائیل بابیچ- نماینده تام الاختیار رئیس جمهور فدراسیون روسیه در منطقه فدرال پاوولژ، ایگور بارینوف- رئیس آژانس فدرال امور اقوام، میخائیل بلااوسف- معاون بخش سیاست داخلی ریاست جمهوری فدراسیون روسیه، طلعت تاج الدین- رئیس اداره مرکزی دینی مسلمانان روسیه، مفتی شیخ راویل عین الدین، اسماعیل بردیف رئیس مرکز هماهنگی مسلمانان قفقاز شمالی و همچنین شمار بسیاری از علما، اساتید و فعالان اجتماعی دیگر در این مراسم حضور یافتند. همچنین از جمهوری اسلامی ایران در این مراسم دکتر رضا ملکی، رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران، آقای اقبالی سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در قازان، اقای رسول اسماعیل زاده رئیس مرکز ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به همراه آقای قربانعلی ادریسوف رئیس بنیاد بین المللی ایران شناسی- مسکو حضور داشتند.

کامل حضرت سمیعولین با قرائت آیاتی از قرآن کریم مراسم را آغاز نمود. سپس ، میخائیل بابیچ- نماینده تام الختیار رئیس جمهور فدراسیون روسیه در منطقه فدرال پاوولژ به ایراد سخنرانی پرداخت و اظهار داشت که فراهم نمودن زمینه اسلامی عظیم در سراسر روسیه، تربیت و آموزش متخصصین داخلی، همکاری با دیگر سازمان های اسلامی میهنی از جمله وظایف این آکادمی است، که این امر خود می تواند گامی بزرگ در جهت حمایت از سازمان های اسلامی در مبارزه با افراطی گری باشد. میخائیل بابیچ اظهار داشت :« از منطقه فدرال ولگا سالانه حدود ۵۰۰ نفر برای تحصیل به خارج از کشور سفر می کنند، در پنج سال گذشته این تعداد رقمی بالغ بر۳۵۰۰ نفر بوده است. به همین دلیل، ساخت این آکادمی و امکان تحصیل در این سرزمین بسیار حائز اهمیت است، اما سطح آموزش در آن می بایست مطابق با سطح وکیفیت جهانی باشد. تلاش در جهت تحقق این مهم عزمی همگانی را می طلبد».[۱۹]

ایشان همچنین متن پیام تبریک ولادیمیر پوتین رئیس جمهور را قرائت نمود.

در پیام رئیس جمهور روسیه آمده است:« این اتفاق بزرگ و خوشایند را تبریک عرض می نمایم. تحقق این مهم با اتحاد سازمان های برجسته اسلامی، تلاش آنان در جهت تحکیم اصول دینی و اخلاقی در جامعه و همچنین هماهنگی و سازش در روابط بین مذهبی و ملیتی حاصل گردید». در این نامه ولادیمیر پوتین ابراز امیدواری کرد که آکادمی اسلامی بلغار بتواند یک مرکز بزرگ علوم اسلامی و توسعه علوم دینی و همچنین تربیت کارشناسان و متخصصین برجسته باشد و همچنین زمینه ای باشد در جهت تقویت و تحکیم صلح و ثبات در کشور.[۲۰]

رستم مینیخانوف رئیس جمهوری تاتارستان با ابراز خوشحالی و تبریک به مناسبت افتتاح آکادمی اسلامی بلغار اظهار داشت که تحقق این امر هم برای ملت جمهوری تاتارستان، و هم برای مردم روسیه  و مسلمانان سراسر جهان یک الگو و نشانه همکاری و همدلی بی نظیر است. آکادمی اسلامی بلغاربه یکی از برجسته ترین مراکز علمی- آموزشی و دینی- روشنگری تبدیل خواهد شد.

طلعت تاج الدین رئیس اداره دینی مرکزی مسلمانان فدراسیون روسیه تاکید نمود که هدف از  تحصیل در آکادمی اسلامی بلغار تنها کسب مدرک نیست، بلکه دانشجویان این آکادمی می بایست به دنبال کسب دانش و روشنگری دینی باشند.[۲۱]

در این مراسم راویل عین الدین تصریح نمود که :« در عرض ۲۳ سال اخیر اقدامات بیشماری صورت گرفته است و امکان تحصیل در سطوح متوسطه و عالی فراهم شده است. اما تحصیلات آکادمیک یک امر ضروری است». ایشان همچنین اظهار داشت که بسیاری از کشورهای عربی حتی ممکن است به آکادمی بلغار رشک بورزند.

 راویل عین الدین ضمن اشاره به این نکته که مراکز علمی و آموزش علوم اسلامی روسیه با همکاری آکادمی اسلامی بلغار می توانند میراث و سنت های معنوی ملت را احیا کنند، اظهار امیدواری کرد که مراکز علمی سکولار روسیه بتوانند سیستم و مکتب الهیات و مذهبی را احیا و گسترش دهند.[۲۲] لازم به ذکر است، اسماعیل بردیف رئیس شورای هماهنگی مسلمانان قفقاز شمالی هم با ابراز خرسندی از تاسیس این مرکز اظهار داشت که تاسیس آکادمی اسلامی بلغار تنها یک طرح مربوط به  جامعه ی تاتار نیست، بلکه پروژه ای در سطح کل فدرال می باشد. [۲۳]

ایگور بارینوف رئیس آژانس فدرال اقوام  نیز ضمن تشکر و قدردانی از رستم مینیخانوف ریاست جمهوری تاتارستان و میینتیمر شایمی یف مشاور دولتی این جمهوری در تحقق تاسیس آکادمی اسلامی بلغار، اظهار داشت که تلاش درجهت احیا سنت های دینی اسلامی میهنی محدود به سال جاری نمی شود. ایشان همچنین از امکان ایجاد شورای رساله و پژوهش در این آکادمی خبر داد. [۲۴]

مینتیمر شایمی یف- مشاور دولتی رئیس جمهوری تاتارستان تایید کرد که تاکنون نظام آموزش اسلامی در روسیه وجود نداشته است. ایجاد این آکادمی نشان دهنده اتفاق تاریخی ایجاد نظام آموزشی اسلامی در فضای جمهوری های با ملیت ها و مذاهب گوناگون می باشد .[۲۵]

مدتی قبل از افتتاح رسمی آکادمی اسلامی بلغار "کامل حضرت سمیعولین" مفتی جمهوری تاتارستان در مصاحبه با "تاتار-اینفورم" اظهار داشت که آکادمی اسلامی بلغار نه تنها در کشور یک مرکز آموزشی دینی محسوب می شود، بلکه به عنوان حلقه ی ارتباطی روسیه و جهان عرب نیز می‌باشد.

رئیس اداره‌ی دینی مسلمانان جمهوری تاتارستان خاطرنشان کرد: "آکادمی اسلامی بلغار به نقطه‌ی ارتباطی تبدیل خواهد شد. در حال حاظر مراکز آموزش اسلامی در جمهوری های چچن، داغستان، باشقیرستان و حتی در شهر مسکو وجود دارد. علاوه بر این امکان دانش افزایی و ادامه‌ی تحصیل در مقاطع بالاتر و عالی از جمله کارشناسی ارشد و دکتری در زمینه‌ی علوم اسلامی در آکادمی اسلامی بلغار نیز فراهم است."

به گفته‌ی وی، مدیریت این آکادمی در حال گزینش و انتخاب ترکیب و اعضای اساتید مرکز می‌باشد. در آینده‌ی نزدیک مدرسین در جمهوری تاتارستان مستقر خواهند شد. کامل حضرت سمیعولین در ادامه اظهار داشت: "مدرسین این مرکز متشکل از معلمین و دانشمندان بزرگ در سطح جهانی خواهند بود. برای تربیت و پرورش مردان بزرگ و علمای شاخص، می بایست از اساتید و دانشمندان خبره بهره گرفت."

پیشتر در همین رابطه مینتیمر شایمی یف مشاور دولت جمهوری تاتارستان اظهار داشت که فعالیت آکادمی اسلامی بلغار می بایست اسلام سنتی را تقویت کند. ایشان تصریح کردند :« متاسفانه، نظام آموزش اسلامی در روسیه به طور کامل سازماندهی نشده است.  نظام آموزش پراواسلاو به طرز معجزه آسایی هنوز حفظ شده است، اما هنوز خیلی کارها می بایست انجام بگیرد. همانگونه که پیامبر می فرمایند، اسلام برای آموزش و دانش اهمیت بساری قائل شده است». [۲۶]

ایشان تاکید کردند که می بایست نظام آموزش اسلامی را سازماندهی کرد. مینتیمر شایمی یف با اشاره به اهمیت ایجاد آکادمی اسلامی بلغار ابراز داشت:« ما در حال توسعه هستیم و می بایست به جلو حرکت کنیم. نظام آموزش اسلامی ضروری است. علی الخصوص اینکه ما شاهد این امر هستیم  که چه گرایش ها و شاخه هایی به وجود آمده است که در اثر آن تضاد، جریانات و عقاید مختلف دردرون جامعه اسلامی بوجود آمده است و شاهد هستیم که منجر به چه عواقبی می شود. روسیه کشوری با ادیان و ملیت های گوناگون است و ایجاد آکادمی اسلامی بلغار می بایست در جهت تقویت اسلام سنتی فعالیت نماید. مهم است که در جهان جنگ وجود نداشته باشد، جنگ هایی که خود مسلمانان نیز از آن صدمات بسیاری دیده اند، این ضرورت حس می شود که با پیروان دیگر ادیان نیز می بایست زندگی مسالمت آمیز داشت».

به گفته ایشان ساکنین جمهوری تاتارستان فارغ از هر گونه تعلق ملی و مذهبی قرون متوالی است که در آرامش و دوستی با هم زندگی می کنند. ایشان افزودند که بلغار سرزمینی است که در آن به طور داوطلبانه اسلام را پذیرفتند و ایجاد آکادمی اسلامی در این خاک اهمیت دینی و اخلاقی دارد.

در مراسم افتتاحیه آکادمی بلغار از دو کشور ایران و ترکیه به خاطر اهدای کتاب به کتابخانه آکادمی قدر دانی شد. همچنین در پایان این مراسم رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران یک تابلو فرش مزین به آیه قرآن کریم را به رئیس این آکادمی اهدا نمود.

در این مراسم همچنین به اولین دانشجویان این آکادمی کارت دانشجویی اهدا گردید. این دانشجویان به صورت رایگان به تحصیل می پردازند و بر اساس توانایی و دانش ایشان کمک هزینه تحصیلی از ۳ تا ۱۰ هزار روبل در ماه دریافت خواهند نمود.

بخش چهارم. ملاحظات و پیشنهادات:

ملاحظات :

- در تاتارستان بیش از ۱۰ مؤسسه آموزشی اسلامی (دو دانشگاه و ۸ مدرسه) فعالیت می کنند و تنها در انستیتو(دانشگاه سابق) اسلامی روسیه در قازان در حدود ۳۰۰ طلبه و دانشجو تحصیل می کنند. لذا تأسیس آکادمی اسلامی بلغار یک اقدام در سطح ملی و یک خواست مشترک جامعه اسلامی و علمای مسلمان و حاکمیت روسیه باشد. این امر نشان دهنده وفاق وهمگرایی و هم افزایی حکومت، علما و جریان های مهم اسلامی در روسیه به ویژه سه جریان اصلی شامل: اداره دینی مسلمانان فدراسیون روسیه به ریاست راویل عین الدین، اداره مرکزی دینی مسلمانان روسیه به ریاست طلعت تاج الدین، اداره دینی مسلمانان جمهوری تاتارستان به ریاست کامل سمیعولین می باشد که  برای جلوگیری از ورود قرائت های غیربومی اسلام به روسیه، احیای اسلام سنتی روسیه، ساماندهی و ارتقاء و خود اتکایی آموزش اسلام در روسیه شکل گرفته است. در گذشته مشابه این وضعیت در تنظیم و امضای سند اجتماعی مسلمانان روسیه توسط علمای این کشور و سه جریان یاد شده رخ داده است و به نظر می رسد هر دو مورد با هدایت دولت  فدرال صورت گرفته است.

- شکل گیری شورای مفتیات روسیه(شورای افتا) در چارچوب آکادمی بلغار با مشارکت جریان های و علمای اصلی و نمایندگانی از چچن و داغستان می تواند یک رخداد مهم در حوزه انسجام، هماهنگی  و وحدت رویه علمای مسلمان مناطق مختلف روسیه در صدور فتوا باشد. امری که قبلا از سوی صلاح مژیف مفتی چچن و به نوعی کنفرانس گروزنی در سال ۲۰۱۶ مورد تأکید و درخواست قرار گرفته است. در حال حاضر عدم هماهنگی در صدور فتوا و اصدار فتاوای متفاوت در امور واحدی که مبتلا به همه جوامع مسلمان روسیه است یک معضل جدی هم برای مسلمانان و هم حاکمیت روسیه تلقی می شود. شایان ذکر است شورای مفتیان روسیه که ریاست آن بر عهده شیخ راویل عین الدین می باشد نیز به علت عدم فراگیری آن و عدم همراهی و مشارکت سایر علما که برای خود استقلال قائل هستند، تاکنون نتوانسته است در زمینه صدور فتوای برای جوامع مسلمان ایجاد هماهنگی و انسجام نماید.

- در طول یک سال گذشته اجماع برای انتخاب مدیر اکادمی بلغار یکی از چالش های جدی محسوب می شد. در این بین افرادی از کشورهای عربی برای این منظور کاندید و پیشنهاد شده بودند که اجماعی برای انها شکل نگرفت و نهایتا اجماع جریان های اصلی اسلامی و دولت تاتارستان بر انتخاب رفیق محمد شین به عنوان مدیر اکادمی بلغار شکل گرفته است. شایان ذکر است اقای کامل اسحاق اف به عنوان رئیس( پرزیدنت) اکادمی بلغار منصوب شده اند که بیشتر یک سمت تشریفاتی برای اعتبار بخشی به اکادمی محسوب می شود. کامل اسحاق اف یک میلییاردر مسلمان و مشهور محسوب می شود که مالک باشگاه فوتبال روبین نیز می باشد اما فاقد رتبه علمی در زمینه اسلامی است.  رفیق محمد شین مدیر اکادمی که دارای اختیارات اصلی در اداره اکادمی بلغار می باشد از سال ها مسئولیت  ریاست انستیتوی اسلامی روسیه در قازان را بر عهده داشته است و عضو کلیدی شورای استاندارد سازی اموزش اسلام در روسیه محسوب می شود. محمد شین در ایجاد تحول در انستیتو اسلامی روسیه در قازان(دانشگاه سابق اسلامی روسیه در قازان) نقش بسزایی داشته و با شرط حفظ سمت در انستیتو مذکور مسئولیت مدیریت اکادمی را پذیرفته است. وی قبلا به ایران سفر کرده و همگرایی خوبی با جمهوری اسلامی ایران دارد.

- به جز نمایندگان جوامع مسلمانان چین و کشورهای آسیای مرکزی، نماینده ای از کشورهای عربی و حتی ترکیه در مراسم حضور نداشت. این امر نشان دهنده عدم تمایل حکومت و علما و مؤسسین آکادمی به ورود این کشورها به آکادمی مذکور و حوزه آموزش اسلام در روسیه است. شایان ذکراست در این مراسم دکتر رضا ملکی، رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران، آقای اقبالی سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در قازان، اقای رسول اسماعیل زاده رئیس مرکز ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و آقای قربانعلی ادریسوف رئیس بنیاد بین المللی ایران شناسی- مسکو حضور داشتند.

- بنا به اعلام رستم مینیخانف رئیس جمهور تاتارستان بخش اعظم هزینه ساخت مسجد سفید و آکادمی اسلامی بلغار را علیشیر عثمانوف میلیاردر ازبک تبار روسیه پرداخت کرده است. بر اساس اعلام قبلی، مسکو ۳۸۰ میلیون روبل برای ساخت آکادمی اسلامی اختصاص داده است.

- بنا به درخواست رئیس آکادمی اسلامی بلغار، رایزنی فرهنگی – مسکو تعداد ۵ عنوان کتاب مرجع فقهی مذاهب اهل سنت را در زمانی بسیار محدود، با همکاری کتابخانه مرکزی سازمان و رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در بیروت در ۸۷ جلد، تهیه و همزمان با افتتاح اکادمی اسلامی بلغار به کتابخانه این آکادمی اهدا نمود. این امر علاوه بر اعلام در مراسم رسمی، بسیار مورد توجه آقای محمد شین رئیس اکادمی قرار گرفت و ضمن قدردانی مکرر از این امر، خواستار استمرار ارسال کتب مورد نیاز کتابخانه آکادمی از ایران و لبنان شد و برای تأمین هزینه آن اظهار آمادگی نمود.

- در حاشیه مراسم افتتاح آکادمی اسلامی بلغار، رایزن فرهنگی با ایگور بارینوف- رئیس آژانس فدرال امور ملی و میخائیل بلااوسف- معاون بخش سیاست داخلی نهاد ریاست جمهوری فدراسیون روسیه دیدار و گفتگو کرد. در این دیدارها رایزن فرهنگی ضمن تشریح ظرفیت ها و تجارب گسترده جمهوری اسلامی ایران در ساماندهی و توسعه آموزش علوم اسلامی به اشکال مختلف علمی و دانشگاهی، ضرورت و اهمیت استفاده آکادمی بلغار از این ظرفیت ها و تجارب را مورد تأکید قرار داد و آمادگی طرف ایرانی برای این امر به ایشان اعلام کرد. شایان ذکر است در هر دو مورد، طرف های مذاکره ضمن اعلام آگاهی از فعالیت های فرهنگی ایران در روسیه، به نوعی حرکت فرهنگی ایران در جوامع اسلامی روسیه را مورد تأیید قرار دادند اما در عین حال رعایت احتیاط و توجه به جوانب امر به منظور عدم تحریک برخی علما و جریان های اهل سنت روسیه و همچنین کشورهای رقیب را مورد تأکید قرار دادند. 

- رایزن فرهنگی همچنین با رفیق محمد شین رئیس آکادمی اسلامی بلغار دیدار و گفتگو نمود. در این دیدار رایزن فرهنگی ضمن تشریح برخی الگوهای مراکز علمی- دانشگاهی ایران در آموزش علوم و معارف اسلامی مانند دانشگاه امام صادق(علیه السلام) و دانشگاه جامعه المصطفی، آمادگی طرف های ایرانی را جهت سفر هیئتی از متخصصین برنامه ریزی آموزشی آکادمی اسلامی بلغار به ریاست آقای محمد شین به منظور آشنایی با این الگوها و استفاده از تجارب و ظرفیت های ج.ا.ایران در آموزش علوم و معارف اسلامی، اعلام نمود. این پیشنهاد بسیار مورد توجه ایشان قرار گرفت و با توجه به اینکه آکادمی در حال بررسی الگوهای آموزشی کشورهای مختلف برای انتخاب و طراحی مدل آموزشی خود می باشد، ضرورت تسریع برای انجام این سفر در ماه اکتبر (مهر ماه سال جاری) را مورد تأکید قرار داد. آقای محمد شین همچنین به ضرورت دیدار با رئیس جامعه المصطفی و انعقاد سند همکاری با این دانشگاه بویژه دانشکده آموزش زبان فارسی در زمینه آموزش مجازی زبان فارسی مورد تأکید قرار داد. رایزن فرهنگی نیز ضمن پیشنهاد تأسیس اتاق زبان فارسی در آکادمی اسلامی بلغار آمادگی خود را برای تجهیز این اتاق و تأمین استاد زبان فارسی اعلام نمود که مورد استقبال آقای محمد شین قرار گرفت. همچنین رایزن فرهنگی آمادگی خود را جهت کمک به تأمین کتاب برای کتابخانه آکادمی اعلام نمود و پیشنهاد کرد یک هیئت از آکادمی با سفر به ایران و حضور در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران از این فرصت برای تأمین کتب مورد نیاز آکادمی استفاده کنند.

پیشنهادات :

- با توجه با حسن روابط موجود با آقای محمد شین و آکادمی اسلامی بلغار، پاسخگویی سریع و مناسب به درخواست های ایشان بویژه برای سفر به ایران و انعقاد تفاهم نامه همکاری میان آکادمی و همتایان ایرانی، ایجاد مرکز زبان فارسی و تأمین استاد زبان فارسی و تامین منابع برای کتابخانه آکادمی، به منظور ایفای نقش جمهوری اسلامی ایران در این آکادمی بسیار حائز اهمیت می باشد.

- جمهوری تاتارستان در سال های اخیر شاهد تحولات جدی در حوزهای فرهنگی و اسلامی بوده است و ظرفیت ها، فرصت ها و ضرورت های جدید و گسترده تری، علاوه بر آنچه که در گذشته بوده،  برای توسعه روابط  و فعالیت های فرهنگی ایران در این جمهوری پدید آمده است. از جمله این ظرفیت ها و فرصت ها می توان به تأسیس آکادمی اسلامی بلغار، توسعه دانشگاه اسلامی روسیه در قازان، افزایش چشمگیر دانشجویان زبان فارسی به بیش از ۱۰۰ دانشجو در دانشگاه های فدرال قازان و دانشگاه اسلامی، افزایش چند برابری دانشجویان ایرانی در قازان، توسعه چشمگیر روابط علمی- دانشگاهی ایران و تاتارستان، ارتقاء جایگاه اداره دینی مسلمانان تاتارستان و علاقه آقای کامل سمیعولین رئیس این اداره و مفتی تاتارستان برای توسعه همکاری با ایران، پدید امدن فرصت ها و ظرفیت های جدید در زمینه نسخ خطی و اسناد ارشیوی، توسعه همکاری های تاتارستان با ایران و بویژه با آستان قدس رضوی اشاره کرد. در این شرایط عدم امکان استفاده مناسب از این فرصت ها و تأمین مناسب درخواست ها و نیازهای گسترده فرهنگی از سوی رایزنی فرهنگی- مسکو از یک سو و ورود گسترده سرکنسولی جمهوری اسلامی ایران در قازان و وزارت امور خارجه کشورمان در روابط و فعالیت های فرهنگی در تاتارستان از سوی دیگر عملا باعث خروج و به حاشیه رفتن سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در حوزه فرهنگی تاتارستان شده است که آثار نامناسبی را در پی داشته و خواهد داشت. لذا  پیشنهاد می شود مساله باز گشایی وابستگی فرهنگی ایران در تاتارستان بصورت جدی مورد بررسی و تجدید نظر قرار گیرد.

منابع اینترنتی مورد استفاده:

http://sntat.ru/

http://www.tatar-inform.ru

http://musulmanam.ru

http://www.infoislam.ru

http://bia.tatar

https://ru.wikipedia.org

http://tatstat.gks.ru

http://tatarstan.ru/about/geography.htm

http://islam-today.ru

http://bolgar.photokzn.ru

 https://www.islamnews.ru