رونق جوایز ادبی در روسیه قدمتی تاریخی دارد. به عنوان مثال، الکساندر اول انگشترهای قیمتی، جعبه­های تنباکو و هدایای ارزشمند دیگری - اگرچه نمی­توان از آن به عنوان جایزه نام برد- به تعداد زیادی از نویسندگان مورد علاقه­اش ، هدیه می­داد. بر اساس منابع موجود، تزار تنها در سال ۱۸۰۲ برای تشویق نویسندگان ۱۶۰ هزار روبل پرداخت کرد که برای آن زمان مبلغی بی­سابقه محسوب می­شد.

جایزه استالین، جایزه اصلی شوروی، ادامه­ی سنت تزاری شد. اگرچه اکنون به ندرت از آن یاد می­کنند، اما در ابتدا سرمایه­ی آن از هزینه­هایی تامین می­شد که استالین برای انتشار آثار خود در کشورهای مختلف دریافت می­کرد. از این رو این جایزه، جایزه­ای شخصی به مبلغ ۱۰۰ هزار روبل محسوب می­شد. پس از مرگ رهبر، جایزه­ی لنین (۱۰ هزار روبل) و جایزه دولتی (۵ هزار روبل) جایگزین جایزه استالین شدند. این مبالغ در آن زمان برای خرید یک ماشین کافی بود.

عصر جوایز مستقل از سال ۱۹۹۱ با تأسیس جایزه «بوکر روسی» آغاز شد. درآن زمان ادبیات روسیه حمایت­های مالی را در قالب پول انگلیسی دریافت می­کرد. خود جایزه بوکر، ریشه­ی بریتانیایی دارد، نام آن از نام شرکت «بوکر» گرفته شده­است. در اوایل دهه ۱۹۹۰م، نمایندگان بوکرینگ توجه خود را به حوزه عظیمی از فعالیت­های ادبیات روسیه جلب کردند. جایزه­ی «بوکر روسی» تنها برای مدتی کوتاه، به عنوان جایزه بزرگ ادبی در روسیه باقی ماند. در سال ۱۹۹۵م، برزوفسکی سرمایه‌دار مشهور روسی و مدیر روزنامه مستقل جایزه­ای رقابتی تعیین کرد، که آن را «آنتی بوکر» نامیدند. ارزش آن ۱۲ هزار و یک دلار بود، یعنی یک دلار بیشتر از بوکر روسی. در سال ۲۰۰۱م، با افزایش فشار بر برزوفسکی و تشکیل پرونده­های کیفری علیه او، جایزه «آنتی بوکر» از میان برداشته شد. اما در همان زمان، بازی­گردانان یکی پس از دیگری در عرصه جوایز ادبی روسیه پا به میدان نهادند.

     اولین جایزه معتبر سراسری روسی، جایزه دمیدوف در سال های ۱۸۶۵-۱۸۳۱م بود که توسط آکادمی علوم سنت پترزبورگ در بسیاری از شاخه های علمی از جمله در زمینه ادبیات اهدا می­شد. سپس جایزه لامانوسوف جایگزین آن شد. از سال ۱۸۵۶م، جایزه اوواروف به یاد کنت اوواروف، رئیس سابق آکادمی علوم تأسیس شد. این جایزه عمدتا برای آثاری درباره تاریخ روسیه اعطا می­شد، اما در میان برندگان، گاه اسم نویسندگان ادبی نیز به چشم می­خورد. در کل، آکادمی علوم سنت­پترزبورگ در دوره های مختلف بیش از ۲۰ جایزه داشته است. معتبرترین جایزه، جایزه­ی پوشکین بود که با پول باقیمانده از بودجه جمع آوری شده برای بنای یادبود این شاعر در مسکو تأسیس شده بود. جایزه یادبود گریبایدوف نیز در سال ۱۸۸۳ برای نمایشنامه­های جدید و بهترین نمایشنامه­های تئاتر توسط انجمن نویسندگان درام و آهنگسازان اپرا بنیانگذاری شد.

نشان افتخاری جایزه دولتی فدراسیون روسیه از سال ۲۰۰۴

جوایز دولتی ادبی :

 از سال ۱۹۴۱ تا ۱۹۵۲م جوایز دولتی استالین عمدتا برای آثار ادبی که مطابق با شرایط ایدئولوژیک آن دوره تاریخی بودند، اهدا می­شد (ارنبورگ برای اثر «سقوط پاریس»، ژامبول برای شعرهایی درباره جنگ بزرگ میهنی، الکسی نیکالایوویچ تالستوی برای نمایشنامه ایوان مخوف و ... موفق به دریافت این جایزه شدند) از سال ۱۹۶۶م، جایزه لنین هر دو سال یکبار اهدا می­شد. در میان برندگان اسامی شولوخوف و  تواردوفسکی و ... نیز به چشم می­خورد.

جایزه دولتی فدراسیون روسیه در زمینه ادبیات و هنر، از سال ۱۹۹۲م، هر ساله به مبلغ ۳۰۰ هزار روبل اعطا می­شود، از سال ۲۰۰۵ مبلغ آن به ۱۰۰ هزار دلار افزایش یافته است. بر اساس سنت روسای دولت، ریاست کمیسیون را بر عهده دارند. نامزدهای دریافت جایزه توسط سردبیر روزنامه ها و مجلات، ناشران و سازمان­های عمومی معرفی می شوند. در میان برندگان این جایزه، اسامی ماکانین[۱]، واینوویچ[۲]، وولاس[۳]، وانشنکین[۴]، گرانین[۵]، بیِلوف[۶]، ابراهیموف[۷]، کروژکف[۸] به چشم می­خورد.

جایزه دولتی با استعدادترین آثار برای کودکان و جوانان با حکم ریاست جمهوری در سال ۱۹۹۸م تاسیس شد. باریس زاخادر[۹] در سال ۱۹۹۹م برنده­ی این جایزه شد.

جایزه دولتی پوشکین در روسیه در ژوئن ۱۹۹۴م با حکم رئیس جمهور فدراسیون روسیه به مناسبت دویست­مین سالگرد تولد الکساندرپوشکین «برای خلقِ برجسته ترین آثار در زمینه شعر» تاسیس شد.  این جایزه از سال ۱۹۹۵م هر ساله توسط رئیس جمهور فدراسیون روسیه و به پیشنهاد کمیسیون جوایز دولتی در زمینه ادبیات و هنر در حضور رییس جمهور فدراسیون روسیه به صورت رقابتی اهدا می شود. نامزدهای دریافت جایزه، توسط مقامات اجرایی دستگاه­های فدرال، مقامات سازمان­های اجرایی فدراسیون، شرکت­­ها، موسسات و سازمان­ها، انجمن­های عمومی، موسسات آموزشی، دفاتر تحریریه روزنامه ها و مجلات معرفی می شوند. آثار ارائه شده برای این جایزه توسط کمیسیون (بخش) ویژه ای به ریاست اشکلیرفسکی[۱۰] به عنوان بخشی از کمیسیون جوایز دولتی فدراسیون روسیه در نظر گرفته می شود. وجه نقدی جایزه در سال ۱۹۹۹ م تا ۱۶۰۰ برابر حداقل دستمزد افزایش یافت.

جایزه اوکودژاوا[۱۱] در سال ۱۹۹۸ تاسیس شد. برندگان این جایزه، شاعران و ترانه­سرایان آثار برجسته هستند. بودجه این جایزه که به میزان دویست برابر حداقل دستمزد تعیین شده توسط قانون فدراسیون روسیه تامین می­شود. این جایزه در دوره های مختلف توسط یولی کیم[۱۲]، دیمیتری سوخارف[۱۳]، الکساندر دولسکی[۱۴]، یوری ریاشنتسف[۱۵] دریافت شده است.

بودجه جایزه بوکر روسی ( بوکر روسی، جایزه بوکر کوچک) - از سال ۱۹۹۲م توسط فردی نیکوکار که سالها مایل بود ناشناخته بماند، اعطا می شد. در سال ۲۰۰۰م ، نام او فاش شد - این شخصیت فعال اجتماعی انگلیسی فرانسیس گرین[۱۶] است. از سال ۲۰۰۲م، سازمان اجتماعی منطقه ای "آتکریتایا راسیا" به عنوان حامی مالی اصلی جایزه شناخته شده است. این جایزه به "بوکر - آتکریتایا راسیا" تغییر نام داد. از سال ۲۰۰۳م، وجه نقدی این جایزه ۱۵۰۰۰ دلار بوده است؛ نامزدهای نهایی لیست کوتاه ۱۰۰۰ دلار دریافت می­کنند. در ابتدا، جایزه بوکر کوچک شاخه ای از بوکر "بزرگ" محسوب می­شد. در حال حاضر، بوکر کوچک نه فقط به یک رمان، بلکه هر ساله به آثار ژانرهای مختلف اهدا می شود. هدف این جایزه تشویق جدیدترین مکتب های نیازمند به حمایت در روند ادبیات است.[۱۷]

جایزه پوشکینِ بنیاد آلفرد توپفر آلمان:

 بنیاد آلفرد توپفر منشأ یک سیستم کامل تشویق فعالان فرهنگی و علمی کشورهای اروپایی شده است. جایزه پوشکین در سال ۱۹۸۹م برای تجلیل از نویسندگانی که به زبان روسی می نویسند به دلیل کمک های برجسته در ادبیات روسیه تاسیس شد. این جایزه ۴۰۰۰۰ یورو است و با مشارکت مرکز قلم روسیه اعطا می شود. به همراه جایزه، دو بورس تحصیلی ۶۰۰۰ یورویی سالانه برای نویسندگان جوان اهدا می شود. آندری بیتوف[۱۸]، یوگنی رِین[۱۹] از جمله دریافت کنندگان این جایزه هستند.

جایزه ادبی آندری بیِلی در سال ۱۹۷۸م در شرایط زیرزمینی فرهنگی توسط مجله سامیزدات «ساعت» (به سردبیری ایوانف[۲۰] و استاتین[۲۱]) به عنوان اولین جایزه ادبی غیر دولتی در تاریخ روسیه تاسیس شد. اسامی برندگان توسط هیئت ژوری ناشناس تعیین می شد. جایزه ی آن شامل یک بطری شراب سفید، یک سیب، یک روبل و یک دیپلم بود. این جوایز در چهار ژانر: شعر، نثر، نقد و تئوری فرهنگی اهدا می شد. یک جایزه ویژه شایسته نیز وجود داشت که مانند گذشته در اختیار هیئت ژوری ناشناس باقی مانده است. یک قرارداد محضری نیز برای چاپ کتاب آثار برنده در یک سال آینده در یک سری ویژه "برندگان جایزه آندری بیلی" بر اساس سنت به پاداش مادی اضافه می شود. اسامی برندگان ابتدا در سنت پترزبورگ، سپس در چارچوب نمایشگاه کتاب روشنفکر مسکو، در روز تولد آندری بیلی - ۲۶ اکتبر اعلام می­شد.

جایزه سالانه آنتی بوکر در سال ۱۹۹۵م در «روزنامه مستقل» تاسیس شد. از سال ۱۹۹۶ م به طور جداگانه به نثر ("برادران کارامازوف") ، شعر ("غریبه") و نمایشنامه ("سه خواهر") اهدا شده است. در سال ۱۹۹۷م جایزه نقد ادبی و ادبیات شناسی به اثر ("پرتو نور") و در سال ۲۰۰۰ اثر غیرداستانی ("نثر چهارم") اهدا شده است.

آلیتا قدیمی ترین جایزه برای نثر علمی-تخیلی در روسیه است، این جایزه در سال ۱۹۸۲م توسط اتحادیه نویسندگان جمهوری سوسیالیستی فدراتیو شوروی روسیه و هیئت تحریریه مجله «اورالسکی اسیداپیت» تاسیس شد. این جایزه سالانه به بهترین کتاب علمی تخیلی دو سال گذشته در جشنواره طرفداران خیالپردازی در یکاترینبورگ تعلق می­گیرد. مقدار پاداش اعلام نشده است. اولین برندگان افتخاری جایزه آلیتا برادران باریس و آرکادی استروگاتسکی[۲۲] هستند.

جایزه «دیبوت» اولین بار در سال ۲۰۰۰م توسط بنیاد بین المللی «نسل» برای نویسندگان زیر ۲۵ سال که به زبان روسی می نویسند تاسیس شد. این جایزه در هفت ژانر نامزد دارد: "نثر بلند"، "نثر کوتاه"، "شعر"، "دراماتورژی"، "فیلمنامه"، "تبلیغات"، "ادبیات جستجوی معنوی". برندگان هر پنج نامزدی جایزه افتخاری "پرنده" را دریافت می­کنند.

جایزه ادبی "پسران وفادار روسیه" در سراسر روسیه به نام شاهزاده الکساندر نِفسکیِ مقدس با حمایت ولادیمیر متروپولیتن سنت پترزبورگ و لادوگا و اتحادیه نویسندگان روسیه تأسیس شد. به نامزدهایی در ژانرهای "شعر"، "نثر داستانی"، "نثر مستند و تبلیغاتی"، "کتاب برای کودکان"، "نقد و ادبیات شناسی"، "مجله و روزنامه" جایزه اهدا می شود. کمیسیون این جایزه متشکل از کشیش ها و اعضای اتحادیه نویسندگان روسیه است. اصول اصلی برای تعیین برندگان، سبک هنری والا مبتنی بر معنویت ارتدوکس، حرفه ای بودن، اعتبار تاریخی و جهت گیری میهنی است. این جایزه هر ساله در ژانویه اهدا می شود. برای مقام های اول مدال "جایزه ادبی به نام شاهزاده الکساندر نفسکی"، دیپلم و جایزه نقدی ۲۰۰۰ دلاری اهدا می شود. برای مقام های دوم و سوم گواهینامه ها و جوایز نقدی در نظر گرفته شده است. برندگان رتبه اول واجد شرایط عضویت در کمیسیون برای سال آینده خواهند بود. در میان برندگان این جایزه اسامی کازلوف[۲۳] و یوشین[۲۴] به چشم می­خورد.

جایزه سراسری ملیتی به نام باریس و آرکادی استروگاتسکی (جایزه آ ب س) در سال ۱۹۹۹م توسط «مرکز ادبیات و کتابهای معاصر» با همکاری جامعه ادبی سن پترزبورگ و پشتیبانی دولت و مجلس قانونگذاری سنت پترزبورگ تاسیس شد. این جایزه جهت تشویق "مکتب های رئالیستی در داستان های تخیلی، ارتباط با گذشته، حال و آینده یک انسان زمینی واقعی" تاسیس شده است. در میان برندگان این جایزه، اسامی لوکین[۲۵]، میخایلوف[۲۶]، اوسپینسکی[۲۷]، گالکینا[۲۸]، لوکیاننکو[۲۹]، پلوین[۳۰] به چشم می­خورد.

جایزه آپولون گریگوریف در سال ۱۹۹۷م توسط آکادمی ادبیات معاصر روسیه به عنوان " جایزه متخصص حرفه ای برای بهترین آثار سال در همه سبک ها، به جز نقد ادبی، ادبیات شناسی و مطالعات فرهنگی" تاسیس شد. حامیان مالی این جایزه عبارتند از: بانک اتحادیه صادرات و واردات (ОНЭКСИМбанк ) و بانک دولتی (از سال ۱۹۹۸م). هیئت ژوری به قید قرعه انتخاب می­شود (نمایندگان: ۱۹۹۷م - پیتر وایل؛ ۱۹۹۸م - الکساندر آگیف؛ ۱۹۹۹ م- سرگی چوپرینین؛ ​​۲۰۰۰م - آلا لاتینینا؛ ۲۰۰۱م - یوگنی سیداروف؛ ۲۰۰۲م - آندری نمزر)، که سه برنده را تعیین می کنند و سپس برنده جایزه اصلی را اعلام می کنند. بودجه مالی جایزه اصلی ۲۵۰۰۰ دلار است، به سایر برندگان لپ تاپ و چاپگر هر یک به مبلغ ۲۵۰۰ دلار تعلق می­گیرد.

جایزه ایوان پتروویچ بلکین[۳۱]، که توسط انتشارات «اکسمو»[۳۲] و مجله «ازنامنیا»[۳۳] تاسیس شد، تنها جایزه در روسیه است که به نام یک قهرمان ادبی، در سال ۲۰۰۱م تاسیس شده است. این جایزه به بهترین داستان روسی سال اهدا می شود. تحریریه روزنامه ها و مجلات، سازمان های خلاق و منتقدان ادبی حرفه ای از حق نامزدی برخوردار هستند. پاداش مالی: برنده جایزه - ۵ هزار دلار ، به نویسندگان چهار داستان دیگر که در لیست کوتاه قرار گرفته اند، ۵۰۰ دلار پاداش تعلق می گیرد. هماهنگ کننده جایزه ناتالیا ایوانووا است. روسای هیئت ژوری: در سال ۲۰۰۱م - فاضل اسکندر ، در سال ۲۰۰۲م - لئونید زورین بودند.

بنیاد جایزه ادبی الکساندر سولژنتسین را که توسط الکساندر سولژنتسین در سال ۱۹۹۷م تاسیس شد به عنوان یک جایزه به نویسندگان روسی، "که آثارشان دارای ارزش هنری بالایی است، به خودشناسی روسیه کمک می­کند و سهم قابل توجهی در حفظ و توسعه دقیق سنت های ادبیات میهنی دارد" اهدا می‌کند. این جایزه به آثاری در قالب رمان، داستان بلند یا مجموعه داستان، کتاب یا مجموعه شعر، نمایشنامه، مجموعه مقاله یا تحقیق اهدا می‌شود.  هیئت داوران دائمی این جایزه شامل سولژنتسین، استرووه، نیپامنیاشی، ساراسکینا، باسینسکی می­شود.  وجه مالی این جایزه ۲۵۰۰۰ دلار است.

جایزه بین المللی شولوخوف در سال ۱۹۹۳ توسط مجله «مالادایا گواردیا»، انتشارات «نویسندگان معاصر» («نویسندگان شوروی» کنونی) ، انجمن بین المللی اتحادیه های نویسندگی تاسیس شد. بنیانگذاران فعلی آن انجمن بین المللی اتحادیه های نویسندگی، اتحادیه هنرمندان روسیه ، انتشارات "نویسنده شوروی"، دانشگاه دولتی تربیت مدرس مسکو به نام شولوخوف هستند. رئیس دائمی هیئت ژوری یوری بوندارف است. حامی مالی جایزه اعلام نشده است، به برندگان جایزه دیپلم و مدال اعطا می شود.

جایزه ی پرفروش ترین آثار ملی در سال ۲۰۰۰م توسط بنیاد «پرفروش ترین آثار ملی» تاسیس شد. آثار منثوری که به زبان روسی نوشته شده اند برای دریافت جایزه معرفی می شوند. برنده جایزه­ای ۱۰ هزار دلاری دریافت می کند. از بین برندگان می توان به  شیشکین[۳۴]، پلوین[۳۵]، گاروسا[۳۶] و یِودوکیموف[۳۷]، پراخانف[۳۸] و یوزفوویچ[۳۹] اشاره کرد.[۴۰]

جایزه ادبی "یاسنایا پالیانا" در سال ۲۰۰۳م تاسیس شد و بابت دستاوردهای برجسته در زمینه ادبیات روسی اهدا می شود. بنیانگذاران آن، منطقه حفاظت شده طبیعی و یادبود دولتی «موزه-آرامگاه لف نیکالایویچ تالستوی» و شرکت سامسونگ الکترونیک است. در دو رشته نامزدی اهدا می شود: "برای دستاوردهای برجسته آثار ادبی در زمینه ادبیات روسی" - ۲۰۰۰۰ دلار و "برای بهترین نمایش خلاق" - ۱۰۰۰۰ دلار.

مسابقه "بادبان سرخ" بابت بهترین نشریات برای کودکان و جوانان در سال ۲۰۰۳ م توسط وزارت فدراسیون روسیه برای مطبوعات ، تلویزیون و رادیو و رسانه های جمعی تاسیس شد.

جایزه ملی ادبیات کودکان "رویای قلبی" توسط بنیادی خیریه به همین نام در سال ۲۰۰۵م با هدف ترویج توسعه ادبیات کودکان با کیفیت بالا تاسیس شد. این جایزه برای بهترین نثر برای کودکان در سنین متوسطه و دبیرستان اهدا می شود.[۴۱]

جایزه ادبی ملی "کتاب بزرگ" توسط مشارکت غیر تجاری «مرکز حمایت از ادبیات روسیه» تاسیس شد. این جایزه ادبی ملی با هدف یافتن و تشویق نویسندگان آثار ادبی که می توانند سهم قابل توجهی در فرهنگ روسیه، افزایش اهمیت اجتماعی ادبیات مدرن روسیه، جذب خواننده و توجه اجتماعی داشته باشند تاسیس شد. جایزه سالانه اهدا می شود. آثاری که به زبان روسی نوشته شده اند و ترجمه اصلی آثاری که از ابتدا به زبان های دیگر نوشته شده اند برای دریافت جایزه معرفی می شوند. این جایزه همچنین می تواند توسط اثری که منتشر نشده دریافت شود.[۴۲]

جایزه سراسری تاریخی - ادبی "الکساندر نفسکی" در روسیه در سال ۲۰۰۵ توسط شرکت سهامی عام «تالیون» (سنت پترزبورگ) و اتحادیه نویسندگان روسیه تاسیس شد که برای احیا و حمایت از علاقه روس ها به تاریخ سرزمین مادری آنها طراحی شده است. . این اثر برای رواج بهترین پروژه های یادبود موزه های روسیه و آثار ادبی در موضوعات تاریخی، آشکار کردن نقش و جایگاه شخصیت های تاریخی، اقدامات قهرمانانه آن­ها برای شکوه و افتخار میهن ایجاد شده است. مراسم اعطای این جایزه در روز شاهزاده مقدس مبارک الکساندر نفسکی که هر ساله در ۱۲ سپتامبر جشن گرفته می­شود برگزار می­شود.[۴۳]

جایزه ادبی سالانه «نوس» [۴۴](ادبیات جدید)، که در سال ۲۰۰۹م ، در دویستمین سالگرد نیکولای گوگول آغاز شد، توسط بنیاد میخائیل پروخوروف برای شناسایی و حمایت از جریان­های جدید ادبی ادبیات معاصر به زبان روسی تأسیس شد. مطابق با استراتژی کلی بنیاد، چارچوب کلی این جایزه شامل ترکیبی از جنبه های آموزشی و تربیتی است. برگزارکنندگان جایزه، پیش از همه، مدرن بودن / نوآوری نثر فعلی را از زاویه "جامعه پذیری جدید" متن ادبی در نظر می گیرند: به عنوان ایجاد معانی جدید، یک سیستم جدید از مختصات هنری، یک ذهنیت جدید و جهان بینی استعاره ای. این جایزه به عنوان یک بستر مهم فکری برای بحث های انتقادی در مورد تجارب هنری در ادبیات معاصر، نوسازی ابزارهای حیاتی برای ارزیابی یک اثر، روابط جدید متقابل بین نوشتن و تجسم ، هنر و جامعه ، اخلاقی و زیبایی شناختی ، هنری و سیاسی ، در مورد مرزهای هنری در نظر گرفته شده است.

هدف اصلی این پروژه بهبود نهاد انتقاد ملی از طریق مدرن سازی ژانر جایزه ادبی است. ویژگی اصلی جایزه "نوس" بازگشایی روند پذیرش تصمیم گیری است. شرط ضروری کار هیئت داوران نیاز به توجیه علنی انتخاب برگزیدگان نهایی و برنده در برنامه تاک­شو در حضور فعال روزنامه نگاران، نویسندگان و جامعه فرهنگی است.[۴۵]

«جایزه روسیه» هر ساله به نویسندگان و شاعرانی که در خارج از روسیه زندگی می کنند و به زبان روسی می نویسند اهدا می شود و یکی از پنج جایزه معتبر ادبی در روسیه است. هدف از این مسابقه کمک به حفظ زبان روسی به عنوان یک پدیده فرهنگی منحصر به فرد از فضای پس از اتحاد جماهیر شوروی ، برای ترویج محبوبیت زبان روسی و توسعه همکاری های بشردوستانه بین المللی است.

"جایزه روسیه" به طور سنتی در سه ژانر اهدا می شود: "نثر بلند" (داستان ها و رمان ها )"نثر کوتاه" (داستان ها و مجموعه داستان ها) و "شعر". آثار برنده شده در برنامه های انتشار موسسان و شرکای "جایزه روسیه" گنجانده خواهد شد. این جایزه توسط بنیاد اولین رئیس جمهور روسیه،  یلتسین حمایت می شود. [۴۶]

منبع: http:/abinlib.ru/۳۵۰-istoriya-literaturnyh-premiy.html