مروری بر فعالیت فرقه وهابیت در جمهوری آذربایجان

با رصد و پایش اخبار مربوط به فعالیت های مذهبی کشورهای منطقه در جمهوری آذربایجان می توان به عمق نفوذ و تاثیرگذاری آنها پی برد . در این گزارش با رصد اخبار مربوط به فعالیت های عمرانی اعم از مرمت یا ساخت مساجد توسط کشورهایی نظیر ترکیه، کویت، عربستان سعودی، قطر و ایران میتوان به میزان نفوذ و تاثیرات آن در لایه های پنهان اجتماعی جمهوری آذربایجان به آگاهی و شناخت نسبی دست یافت.

 بدین منظور با مروری به میزان فعالیت های این کشورها در زمینه مرمت و ساخت و ساز مساجد آذربایجان و نخجوان به شرح زیر می پردازیم.

مساجد ساخته شده توسط کشور های خارجی در جمهوری آذربایجان و نخجوان

در جمهوری آذربایجان ، به غیر از مناطق اشغالی ۲۱۶۶ مسجد فعالیت دارد. ۲۰۹ مورد از آنها در جمهوری خودمختار نخجوان و ۱۳۵ در باکو قرار دارند.  و باقی مساجد در مناطق دیگر آذربایجان قرار دارند. کشور آذربایجان  بر اساس قانون اساسی یک کشور سکولار با اکثریت مردم مسلمان می باشد لذا با توجه به سیاست دولت فرصت هایی را برای فرقه ها و جوامع مذهبی مد نظر ایجاد می کند. هر چند که اکثریت جمعیت این کشور مسلمان هستند، و طبیعی است که عبادتگاه های مرتبط با دین اسلام غالب باشد. از این منظر، دولت آذربایجان در ساختن و مرمت مساجد فعال است.  لیکن بنا بر عوامل پشت پرده و سیاست های تعیین شده، برخورد با جریانات مذهبی، کادر مذهبی و نفوذ کشورها بر مسند و فعالیت های این مساجد و سایر ادیان متفاوت می باشد.

اما جالب اینجاست که بدانیم مساجد آذربایجان توسط  کدام یک از کشورهای خارجی ساخته شده است.

پس از اعاده استقلال آذربایجان ۱۱۹ مسجد توسط کشورهای خارجی و سازمان های تحت کنترل و وابسته به آنها در جمهوری آذربایجان و نخجوان ساخته شده است. این مساجد در دهه ۹۰ قرن گذشته توسط کشورهای ترکیه، کویت، عربستان سعودی، قطر و ایران ساخته شد.

تعداد مساجد ساخته شده توسط ترکیه در آذربایجان ۲۴ مسجد است . ۷ مورد از آنها توسط اداره امور مذهبی ترکیه در باکو،غوسار، یولاخ و آغدام ( بخش غیر اشغال طرف آذربایجان) ساخته شده است. صندوق کمک به جوانان ۱۲ مسجد در مناطق  ولسوالی های اوغوز، اسماعیلی، زاگاتالا، قبله، گوی چای، آغسو، شاماخی، شکی و کوردامیر ساخته است. بازرگانان ترکیه نیز در سومقایت، خاچماز و مناطق دیگر مسجد ساختند. و یک مسجد بنام کاظم  قارا بکیر توسط ترکیه در شهر نخجوان ساخته شده است.

کویت در آذربایجان: می توان چنین بیان کرد از مساجدی که کشورهای خارجی ساخته، بازسازی و مرمت نموده اند، دو  سوم آنها را کویت انجام داده است. کویت در مجموع ۷۳ مسجد در آذربایجان ساخته است. از این تعداد، ۵۶ مورد توسط انجمن میراث احیای اسلامی، ۱۵ مورد توسط کمیته مسلمانان آسیا، یک مورد توسط بانک توسعه اسلامی و یکی توسط یک شهروند کویتی ساخته شده است. جالب اینجاست که ۱۴ مسجد از مسجدهای ساخته شده توسط انجمن احیای میراث اسلامی در حال حاضر غیرفعال هستند. آنها پس از فعالیت افراطی گرایی و تبلیغات فرقه ای دیگر منع فعالیت شدند.

 عربستان سعودی در آذربایجان سه مسجد ساخته است. مجمع جهانی جوانان اسلامی یک مسجد در شیروان و یک مسجد در مرکز گده بی ساخته است. دولت عربستان سعودی در روستای وزنش منطقه آستارا مسجدی ( در مجاورت ۵ کیلومتری مرز ایران ) ساخته است.

کشور قطر فقط یک مسجد در آذربایجان ساخته است . این مسجد که توسط انجمن خیریه قطر در گاخ ساخته شده است، هنوز فعالیت می کند.

اما مساجد ساخته شده توسط جمهوری اسلامی ایران ایران یک مسجد در باکو و یک مسجد توسط بنیاد مستضعفان در نخجوان و یک مسجد هم توسط تبریزی ها در شاهبوز ساخته شده است.

مروری بر سابقه افراط گرایی بعد از فروپاشی

سابقه افراط گرایی در منطقه قفقاز به بعد از دوره تزاریسم در روسیه و پس از استقلال جمهوری های قفقاز جنوبی در اواخر قرن بیستم بر می گردد. حکومت شوروی با هر نوع عقیده و ایدئولوژی مذهبی مخالف بود. این وضعیت باعث عکس العمل شدید مسلمانان پس از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی گردید. این تغییرات منطقه ای خلاء اعتقادی در جمهوری های تازه استقلال یافته ایجاد نمود. پس از رفع محدودیت های مذهبی فرصت مناسبی برای اسلام گرایان جهت ایجاد ارتباط با مسلمانان منطقه از جمله گروه های افراط گرا که در روسیه مستقر بودند، فراهم گردید. مشکلات اقتصادی و اجتماعی در جمهوری شمال قفقاز، از جمله بیکاری، کاهش در آمد کم سوادی و نا آگاهی در مورد فرقه وهابیت موجب نفوذ رادیکالیزم در منطقه شمال قفقاز گردید.

بروز ایدئولوژی وهابیت در جمهوری آذربایجان به اوایل دهه نود قرن گذشته میلادی و بعد از استقلال یافتن این کشور بر می گردد. با توجه به اینکه جمهوری آذربایجان از سال ۱۹۹۱ الی  ۱۹۹۴ در حال جنگ با ارمنستان بود، دولت به این موضوعات توجه زیادی نداشت. در آن دوره حکومت فقط فکر دفاع از  مناطق جمهوری آذربایجان در برابر تهاجمات نیروهای مسلح ارمنستان بود. در این حین، گروه های تکفیری مختلفی از مناطق قفقاز شمالی روسیه که از سمت شمال با جمهوری آذربایجان هم مرز می باشد، در جنگ قره باغ به طرفیت جمهوری آذربایجان مشارکت می نمودند.  غیر از این، گروه های تکفیری مختلفی نیز از افغانستان به آذربایجان راه یافتند.

از دهه نود قرن بیستم میلادی فعالیت وهابیان شروع شد. در این امر کشور های عربستان سعودی، کویت و قطر بیشتر از همه فعال بودند. به خاطر آنکه مناطق شمال آذربایجان با جمهوری چچنستان هم مرز بود، تعداد طرفداران  فرقه وهابیت بیشتر از سایر مناطق جمهوری آذربایجان می باشد. به خصوص تعداد طرفداران فرقه وهابیت در مناطق قوبا، غوسار، خاچماز، شماخی، زاگاتالا، خودات، ده وه چی،  شابران، گاخ، سیه زن بیش از مناطق دیگر افزایش یافت . در عین حال تعداد وهابی ها در شهر های باکو، سومقاییت و گنجه که سه شهر بزرگ جمهوری آذربایجان نیز افزایش یافت.

بعد از استقلال آذربایجان صد ها نفر آذربایجانی برای یاد گرفتن دین اسلام به کشور های عربستان سعودی، سوریه، کویت، مصر و سایر کشورها رفتند. بعد از آنکه از دانشگاه فارغ التحصیل شدند، شروع به تبلیغ وهابیت در جمهوری آذربایجان کردند. با توجه به اینکه دانشجویان آذری فارغ التحصیل شده از دانشگاه های مذهبی عربستان زبان عربی را کاملا مسلط بودند، وهابیت را بر اساس منابع علمی تبلیغ می نمودند. این امر باعث می شد که مردم بی سواد اندیشه های آنها را بدون چون و چرا بپذیرند.

 در ادامه این روند، در شهر باکو مسجد ابوبکر توسط عربستان ساخته شد. این مسجد چندین سال به عنوان مرکز وهابیت در جمهوری آذربایجان فعال بود که فعلا تعطیل می باشد. رهبر اصلی وهابی ها در جمهوری آذربایجان حاج قامت سلیمان اف  که امام این مسجد نیز بود می باشد.  

بعد از جنگ قره باغ اول عربستان سعودی با بهانه کمک به پناهندگان جنگ به مناطق مختلف جمهوری آذربایجان نفوذ کرد. در شهر های مختلف مساجد ساخت و از وهابیان حمایت مالی کرد. برای افزایش تعداد وهابیان فرصت های خوبی  ایجاد شد. این امر باعث تقویت وهابیان شد. در حال حاضر در جمهوری آذربایجان بیش از ۷۰ هزار نفر وهابی ( این آمار مربوط به سال ۲۰۱۶ می باشد قدر به یقین این آمار تا کنون تغییر نموده است ) زندگی می نمایند.

فعالیت های تبلیغاتی و رسانه ای وهابی ها در جمهوری آذربایجان

اسامی وبگاه های وهابیت در جمهوری آذربایجان

https://tovhid.info/ehli-sunnenin-adlari-selefi-adlanmaq-olarmi/

https://selefler.com/

http://selefxeber.az/haqqimizda/biz-selefiler-kimik/

http://ixlasla.com/minhec/۶۷۳۰-ubeydullah-selefi-devetinin-esaslari.html

http://www.islamevi.az/

https://selef-media.ucoz.ru/

تیرماه  ۱۴۰۱