بر اساس نتایج مطالعه عمیق مطالب خبری در دوره گذشته، مشخص شد که سیاست خارجی و دفاعی روسیه، علیرغم تلاش برای تکان دادن فضای رسانه‌ای از خارج، همچنان مورد توجه جهان غیرغربی قرار دارد. به شیوه‌ای نسبتاً متعادل، گمانه‌زنی‌های اطلاعاتی عمدی در رسانه‌های محلی (از جمله موضوعات حساس و بحث‌برانگیز) نقطه عطفی به پیشینه کلی ندارد. در این زمینه، تصویر رسانه‌ای روسیه با تصویر رسانه‌ای دیگر بازیگران اصلی ژئوپلیتیک - چین، هند یا کشورهای اتحادیه اروپا – تفاوت فاحشی نداشته است.یکی از اهداف کلیدی پروژه تحقیقاتی «بازبینی رسانه‌های غیرغربی» که توسط کارشناسان مرکز PIR پیر و کارشناسان دعوت شده اجرا شده است، شناسایی تصویر روسیه (در چارچوب برداشت از سیاست‌های آن) است که از این طریق شکل می‌گیرد. رسانه‌های جمعی در فضای اطلاعاتی جمهوری خلق چین و همچنین کشورهای آمریکای لاتین، خاورمیانه و جنوب صحرای آفریقا.

تجزیه و تحلیل بسترهای رسانه‌ای با موضوعات زیر انجام شد: سیاست خارجی روسیه. درگیری اوکراین؛ تهدید هسته‌ای؛ سلاح‌های هسته‌ای؛ مسائل امنیتی منطقه‌ای؛ مقابله با تروریسم.

بر اساس نتایج مطالعه عمیق مطالب خبری در دوره گذشته، مشخص شد که سیاست خارجی و دفاعی روسیه، علیرغم تلاش برای تکان دادن فضای رسانه‌ای از خارج، همچنان مورد توجه جهان غیرغربی قرار دارد. به شیوه‌ای نسبتاً متعادل، گمانه‌زنی‌های اطلاعاتی عمدی در رسانه‌های محلی (از جمله موضوعات حساس و بحث‌برانگیز) نقطه عطفی به پیشینه کلی ندارد. در این زمینه، تصویر رسانه‌ای روسیه با تصویر رسانه‌ای دیگر بازیگران اصلی ژئوپلیتیک - چین، هند یا کشورهای اتحادیه اروپا – تفاوت فاحشی نداشته است.

با این وجود، تعدادی از جنبه‌ها وجود دارد که باید در ارزیابی نهایی تصویر رسانه‌ای در نظر گرفته شوند - به ویژه اینکه کدام جنبه‌های سیاست روسیه به منصه ظهور می‌رسند، و برعکس، به عمد پنهان می‌شوند. چه کسی بیشتر و به چه شکلی درباره روسیه می‌نویسد؟ بر اساس چه دلایل اطلاعاتی سعی در تشکیل یک دستور کار منفی دارند؟

کارشناسان مرکز پیر یک رسانه هر کشور در منطقه‌ای خاص را مورد بررسی قرار داده‌اند. در خاورمیانه طی دو بازه زمانی16 تا 30 مارس و 13 تا 27 آوریل رسانه‌های اول هر کشور بررسی شده‌اند که ایرنا از کشورمان در این مطالعه بوده است.

واضح است که روسیه تصویر خود را بویژه در یک سال و اندی که از بحران اوکراین گذشته رصد می‌کند. انتخاب یک رسانه اصلی هر کشور هم به سبب آگاهی از مواضع دولت آن کشور در قبال روسیه است. اما آنچه در اینجا توجه را جلب می‌نماید؛ تحلیل کارشناس مرکز پیر؛ لئونید تسوکانوف[1] است:

ساخت وجهه دولت در رسانه‌های خارجی جزء مهم تصویر بین‌المللی آن است. تصویر رسانه‌ای در حال ظهور مستقیماً بر روند گفتگوهای بین‌المللی و اثربخشی اقدامات انجام شده در مسیر خارجی تأثیر می‌گذارد و همچنین تا حد زیادی درک سیاستی را که توسط شهروندان سایر کشورها ساخته می‌شود تعیین می‌کند.

در شرایط ژئوپلیتیک کنونی، زمانی که گفت‌وگوی روسیه با نمایندگان کشورهای موسوم به «جهان غیرغربی» به شدت تشدید شده است، مسائل مربوط به توسعه و حفظ تصویر رسانه‌ای عینی در مطبوعات این کشورها به ویژه ارتباط با مسکو قابل توجه است. در این راستا، ارزیابی چگونگی ساخت تصویر روسیه در رسانه‌های چین، خاورمیانه، آمریکای لاتین و کشورهای جنوب صحرای آفریقا در دو ماه گذشته - در ماه مارس و آوریل 2023 جالب بوده است؛ «بحران روسیه» (شامل مسائل سیاست خارجی و دفاعی و همچنین فعالیت های مسکو در سکوهای کلیدی) همچنان در کانون توجه رسانه‌های غیرغربی قرار دارد.

Диаграмма 1. Доля «региональных» материалов от общего количества зафиксированных (март-апрель 2023 г.), %.

در عین حال، از نظر کمی (تعداد نشریات مربوطه از کل تعداد ثبت شده)، «تعادل» نسبی موضوع در رسانه‌های منطقه را نشان می‌دهند - البته با غلبه جزئی نسبت به خاورمیانه و آفریقا ( نمودار 1 را ببینید.)

به طور سنتی، توجه مطبوعات چین به موضوع سیاست خارجی روسیه همچنان بالاست. نشریات برجسته چین به طور جامع اقدامات مسکو را در عرصه بین‌المللی پوشش داده و نشان می‌دهند در چارچوب موضوعات نظامی-سیاسی باقی نمی‌مانند - تعداد نشر محتوا در موضوعات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در حال رشد است (به طور متوسط ​​2٪ در ماه).

مطبوعات خاورمیانه نیز علاقه قابل توجهی به رویدادهای بین‌المللی که روسیه در آنها مشارکت دارد نشان می‌دهند - اولویت در این مورد به موضوعاتی است که مستقیماً بر منافع قدرت‌های منطقه تأثیر می‌گذارد. در راس آنها که از نظر تعداد مطالب منتشر شده در بخش رسانه‌های خاورمیانه باقی مانده است (به طور متوسط، هر یک سوم مطالب مرتبط) تا حد زیادی با حضور پروژه‌های موضوعی به طور منظم به روز شده توسط این نشریات پشتیبانی می‌شوند؛ هولدینگ‌های رسانه‌ای (الجزیره، عرب نیوز، آنادولو)، که تا چندین ده خبر مرتبط را در کوبیدن ما منتشر می‌کنند.

از سوی دیگر، از نقطه نظر موضوعات مربوط به تصویر روسیه مطبوعات خاورمیانه چندان به آن نمی‌پردازند: عملیات نظامی ویژه روسیه (SVO) در اوکراین موضوعی پیچیده است (تا 75 درصد مطالب مربوطه را شامل می‌شود) و همچنین موضوعاتی که به طور غیرمستقیم با آن مرتبط است (15 درصد مطالب)، بقیه به مسائل منطقه‌ای یا ملی اختصاص دارد.

رصد فضای اطلاعاتی [1] نشان می‌دهد که در رسانه‌های غیرغربی، رویکرد خنثی-مثبت برای پوشش موضوع همچنان غالب است - سهم نشریات بی‌طرف در همه موارد بر مرز 50 درصد غلبه می‌کند - و در برخی موارد به آن نزدیک می‌شود. تغییرات در هر بخش رسانه‌ای از 4٪ تجاوز نمی کند که نشان دهنده تثبیت حوزه اطلاعات است.

بی‌طرف‌ترین آنها همچنان مطبوعات چینی هستند - در اینجا سهم انتشارات بدون قضاوت 64٪ بود. سهم مواد با ماهیت «مثبت» نیز بیشتر از رقبا است (حدود 30٪)، اگرچه شکاف با سایر مناطق این بار کمتر قابل توجه است (به استثنای جنوب صحرای آفریقا، جایی که سهم مثبت به طور سنتی وجود ندارد. بیش از 1/5 از تمام مواد ثبت شده). در دوره مورد بررسی، مطبوعات کشورهای آمریکای لاتین یک لحن بسیار تحسین برانگیز انتخاب کردند - در اینجا سهم نشریات خنثی و مثبت تقریباً با شاخص‌های چینی قابل مقایسه است و درصد مطالب منفی یکی از کمترین‌ها در کشورهای غیرغربی است. 12.3٪.

Диаграмма 2. Тональность новостей, содержащих упоминания России, за март-апрель 2023 г., %.

ستون آبی: رویکرد مثبت ستون نارنجی: رویکرد منفی ستون خاکستری: بی‌طرف

بنابراین، می‌توان مشاهده کرد که سیاست خارجی و دفاعی روسیه، علی‌رغم تلاش‌ها برای متزلزل کردن عرصه رسانه‌ای، همچنان توسط جهان غیرغربی به شکلی نسبتا متعادل، گمانه‌زنی‌های اطلاعاتی عمدی در رسانه‌های داخلی (از جمله حساس و بحث‌برانگیز) درک می‌شود. موضوعات نقطه عطفی در پیشینه اطلاعات عمومی ندارند. در این زمینه، تصویر رسانه‌ای روسیه به شدت با تصویر رسانه‌ای دیگر بازیگران اصلی ژئوپلیتیک - چین، هند یا کشورهای اتحادیه اروپا - تفاوت ندارد.

بی‌ثبات‌کننده‌های بالقوه دستور کار اطلاعاتی (به عنوان مثال، گزارش‌های مربوط به برنامه‌هایی برای استقرار سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی روسیه در خارج از کشور)، اگرچه منجر به توزیع مجدد جزئی شاخص‌ها (و مقداری افزایش در سهم انتشارات منفی در رسانه‌های غیر غربی) شد، اما به دگرگونی ریشه‌ای نرسید و به تغییر تصویر در اکثر رسانه‌های گروهی جهان غیرغربی منجر نشده است.

لازم به ذکر است آنچه از این بررسی بویژه در نمودار  2 آشکار شده و می‌تواند مهم‌ترین در بحث تصویر روسیه باشد، موضع رسانه‌های چین نسبت به این کشور است. برای روس‌ها مشخص است که دیدگاه چین نسبت به آنها پس از وضعیتی که با اوکراین دارند، شاید از مجموع کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا مثبت‌تر نباشد اما دیدگاه منفی تقریبا بیش از نصف کم‌تر است و این نتیجه‌گیری‌ست که روس‌ها به آن اهمیت می‌دهند و در روابط راهبردی با چین به آن توجه دارند. همچنین کارشناس پیر می‌گوید «رسانه‌های چین تنها در تحلیل مسایل سیاسی و نظامی روسیه باقی نمانده‌اند بلکه تعداد نشر محتوا در حوزه‌های دیگر چون حوزه فرهنگی در حال رشد است.» این تلقی نشان از آن دارد که موضع‌گیری کشورها در قبال روسیه پیرامون موضوعات فرهنگی نه تنها رصد می شود بلکه در تعیین سیاست‌گذاری‌های آینده آنان در این بخش با کشورها تاثیرگذار خواهد بود.

در مورد ایران از خبرهای رسانه‌های فارسی زبان مثل رادیو فردا هم استفاده کرده‌اند اما به هر روی تحلیلی داده نشده است؛ گرچه آنچه به عنوان نمونه‌هایی در این بررسی از ایرنا نقل شده؛ بر پایه موضع بی‌طرفانه و احتمالا مثبت ایران در قبال روسیه تلقی می‌شود.

منابع

https://pircenter.org/news/obzor-nezapadnyh-smi-itogi-marta-aprelja-2023-g/

https://pircenter.org/editions/rossija-i-nezapadnyj-mir-itogi-marta-aprelja-2023-g/

1] . Цуканов Леонид Вячеславович