هفته نامه راه مدنیت چاپ کابل در اخرین شماره خود اقدام به مصاحبه با آقای ناصر مقصودی، بنیان‌گذار و مدیرمسئول انتشارات مقصودی در خصوص وضعیت فعلی چاپ و نشر در افغانستان پسا طالبان نمود.

عارف وفایی خبرنگار این هفته نامه در ابتدای مصاحبه خود با آقای مقصودی از ایشان درخواست کرد ابتدا مختصری در خصوص خود ، علت علاقه و هدف از راه اندازی کتاب فروشی و انتشارات مقصودی توضیحاتی را برای خوانندگان ارایه نماید.

آقای مقصودی در پاسخ گفت : من از اوایل ۱۳۸۲، کار را از فروش کتاب و لوازم تحریر شروع کردم. در آن زمان تا سال ۱۳۸۷، ما کتب مورد نیاز و قابل عرضه در افغانستان را از ایران وارد می نمودیم.

کم کم به این فکر افتادم  که واردکردن کتاب از خارج  از افغانستان هم سرمایه‌ی بیش‌تر لازم دارد و هم موجب افزایش قیمت کتاب می شود.

از سویی دیگر از اینکه در افغانستان اندیشه و در پی آن متن تولید نمی گردد بسیار رنج می بردم همچنین موضع نشر کتاب نیز مهجور و بسیار کوچک باقی مانده بود از این ‌رو، در سال ۱۳۸۸ یکسری ارتباطات با استادان دانشگاه برقرار و در صدد نشر و چاپ کتاب‌های دانشگاهی برآمدیم.

در آن زمان، ما به مدت چهار سال و تا سال ۱۳۹۲  به صورت غیررسمی یعنی بدون داشتن جواز رسمی از سوی وزارت اطلاعات‌ و فرهنگ، به نشر کتاب می‌پرداختیم.

در سال ۱۳۹۲، موفق به اخذ مجور انتشارات از وزارت اطلاعات ‌و فرهنگ افغانستان شده و از آن زمان به بعد، با برنامه و انگیزه‌ی قوی‌تر به انتشار و پخش کتاب در کشور ادامه دادیم. در ابتدای این کار، من هدف و انگیزه‌ی مالی نداشتم؛ بلکه تلاشم این بود تا در بخش توسعه‌ی فرهنگی و انتشار تاریخ کشور و آثار نویسندگان، نقش داشته باشم. هر چند بدون سرمایه و افزایش منابع پولی، توسعه‌ی این کار دشوار بود ولی با این وجود هرگز هدف پول‌دارشدن از طریق نشر و فروش کتاب را نداشته و تنها هدف من این بود که بتوانم چرخه‌ی نشر و پخش کتاب را در حرکت نگه داشته و گسترش دهم.

بدین سبب از همان سال تا اکنون (سال1402) ، در  حدود ۲۷۰ عنوان کتاب را در بخش‌ تاریخ، حقوق، فلسفه، جامعه‌شناسی، ادبیات و شعر منتشر نموده ایم.

هر چند ما در بخش‌های مختلف دیگری نیز کتاب منتشر کرده ایم، اما حوزه‌ی تخصصی ما در بخش حقوق بوده است؛ حتی کتاب‌هایی را که ما وارد کردیم، بیش‌تر کتاب‌های حقوقی بوده و بیش‌تر مراجعین ما نیز، دانش‌آموخته‌های رشته‌ی حقوق و علاقه‌مندان این رشته هستند.

در این بخش وفایی از تاریخچه تاسیس مارکیت(مرکز خرید کتاب) ملی از آقای مقصودی پرسید؛ مقصودی در جواب گفت : تقریباً ده سال قبل ما با هم‌کاری تعدادی از ناشران و کتاب‌فروشان، در مارکت ملی(مرکز خرید کتاب)  واقع در پل سرخ کابل، فعالیت را آغاز کردیم. در آن زمان، از هشت طبقه‌ی این مرکز، دو طبقه‌ی آن به نشر و پخش کتاب اختصاص داشت. من یکی از بنیان‌گذاران این مرکز تحت عنوان «مجتمع کتابستان» (مارکت ملی) بودم و هدف از ایجاد این مجتمع، سرمایه‌گذاری بر روی نشر و پخش کتاب و ایجاد یک مرکز فرهنگی بود. ما می‌خواستیم آنجا را به مکانی مانند میدان انقلاب در ایران که یک مرکز مهم برای عرضه کتاب  و تامین نیازهای علاقمندان به کتاب باشد ؛ تبدیل کنیم.

در ابتدا، با هشت ناشر و کتاب‌فروش، کار را آغاز کردیم. بعدا به دلیل تشویق و تبلیغاتی که ما برای ناشران کردیم و به دلیل موقعیت خوب که نزدیک به دانشگاه کابل، دانشگاه ابن سینا و دانشگاه­های دیگر واقع شده بود، مجتمع کتابستان مارکت ملی، به یک مرکز مهم کتاب در کابل تبدیل شد.

در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶، در این‌ جا در حدود ۲۳ ناشر کتاب به نشر و فروش کتاب مشغول بود و دو طبقه‌ی پاساژ کاملاً به فروش و پخش کتاب اختصاص یافته بود. بعد از سقوط نظام جمهوری و روی‌کارآمدن «امارت اسلامی»، اکثریت کتاب‌فروشان این مرکز با توجه به زیان‌هایی که در اثر تعطیلات مربوط به فراگیری ویروس کرونا و بعد تغییر نظام دیدند، تغییر شغل داده ‌اند. تعدادی از ناشران، کتاب‌های خود را جمع کردند و تعدادی به خارج رفتند؛ حتی یک ناشر، تمام کتاب‌های خود را رها کرد و از طریق راه قاچاق، به ایران رفت و حالا در آن ‌جا کار بنایی می‌کند. از ۲۳ ناشر و کتاب‌فروش، فعلاً پنج ناشر و کتاب‌فروش در آن مرکز باقی مانده است که انها نیز به نوعی گروگان کتابهای خود هستند و اگر راه برون‌رفتی پیدا شود، آنها نیز این کار را رها کرده و به دنبال کسب دیکری خواهند رفت.

در ادامه این مصاحبه وفایی از آقای مقصودی سوال کرد ؛  از چه زمانی فروش کتاب کاهش یافت و وضعیت چاپ و نشر رو به افول گذاشت ؟

مدیر انتشارات و کتابفروشی مقصودی در پاسخ اظهار داشت: هرچند به علت بی سوادی 63 درصد مردم در افغانستان، سرانه‌ی مطالعه به صورت عموم خیلی پایین است و فرهنگ مطالعه، هنوز در بین مردم شکل نگرفته است اما وضعیت چاپ و نشر علیرغم فراز و نشیب های خود و دست و پنجه نرم کردن با مشکلات راه خود را ادامه داده و در حال توسعه بود اما متأسفانه با فراگیری ویروس کرونا در سال ۱۳۹۹، ناشران افغانستان صدمه و زیان شدیدی را متحمل شدند. در این زمان، کسی برای خرید کتاب به کتاب‌فروشی‌ها مراجعه نمی‌کرد و از این بابت، خسارت‌های زیادی به ناشران و کتاب‌فروشان وارد شد. بعد با سقوط نظام جمهوری و تسلط طالبان و تحولات سیاسیس در مرداد سال ۱۴۰۰، بسیاری از اندیشمندان ، نخبگان ، نویسندگان ، اساتید دانشگاهها و دانشجویان  به خارج از کشور  مهاجرت نموده و یا به علت مشکلات اقتصادی ترک تحصیل نمودند از سویی دیگر وضع محدودیت برای آموزش دختران نیز آخرین ضربه‌ مهلکی بود که بر جسم نیمه جان ناشران و کتاب‌فروشان وارد کرده و آنان را به طور کلی فلج  و امروزه، چاپ و نشر و فروش کتاب کاملاً با سقوط مواجه شده است.

اکنون و به دنبال تعطیلی بسیاری از مراکز آموزشی و هم‌چنین فروپاشی نظام اقتصادی و گسترش فقر و بی‌کاری در جامعه، فشار مضاعف بر کتاب‌فروشی‌ها وارد آمد و این مسائل موجب از بین رفتن انگیزه مطالعه در بین  جوانان تحصیل‌کرده، شد . اکنون  عده‌ی زیادی از دانش‌آموزان و دانشجویان که برای خرید کتاب مراجعه می‌کنند، از وضعیت کنونی ابراز ناامیدی کرده و اظهار می دارند با توجه به اینکه حکومت طالبان هیچ توجهی  به قشر تحصیل‌کرده و فارغ التحصیلان دانشگاهها ندارد.

آنان معتقدند که در نظام فعلی، دانشجویان پس از تلاش‌های شبانه‌روزی و هزینه‌های گزاف تحصیلی  ؛ پاداش متناسب با زحمت و تلاش خود را به دست نمی‌آورند. زیرا در این نظام در حکومت فعلی، بیش‌تر کارمندان دولت از وزیران گرفته تا یک نگهبان دم درب را افراد بی‌سواد و جنگ‌جو تشکیل می‌دهند و در این سیستم، دیگر جایی برای تحصیل‌کرده و اهل مطالعه باقی نمی‌ماند. علاوه بر این، نبود آرامش و بی پولی، عامل دیگری است که توان خرید مردم و دانشجویان را کاهش داده است. مردم از نظر روحی آرامش و از نظر مادی، پول ندارند. بیش‌تر مردم درگیر پیداکردن نان و سیرکردن شکم خود هستند و در شرایط فعلی، کتاب اصلا در لیست نیازهای روزانه و حتی سالانه‌ی آن‌ها نیست.

در ادامه خبرنگار هفته نامه راه مدنیت از سرمایه فعلی انتشارات سوال کرد و مقصودی گفت: به طور کلی، سرمایه‌ای که ما روی کتاب هزینه کردیم، بیش‌تر از ۲۰ میلیون افغانی است؛ (حدودا 250000 دلار) ولی امروز به دلیل سقوط بازار کتاب، این بیست‌ میلیون افغانی ما را کسی به پنج میلیون افغانی (حود6000 دلار) خریدار نیست. در این‌ جا ما نزدیک به ۱۰۰ هزار جلد کتاب داریم که در بخش‌های مختلف از جمله در رشته‌های حقوق، جامعه‌شناسی، فلسفه، تاریخ، ادبیات شامل رمان، داستان و زبان انگلیسی می‌شود.

سوال بعدی وفایی از مقصودی در خصوص آمار خریداران کتاب در این روزها بود که مقصودی پاسخ داد:

هر چند به صورت دقیق، ما آماری در مورد مشتریان کتاب نداریم؛ اما می‌توانم بگویم که وضعیت فروش کتاب، اکنون بیش از اندازه خراب است. در طول دو سال اخیر ما به نحوی گروگان کتاب مانده ایم و اگر راهی داشتیم که کتاب‌فروشی را جمع کنیم، خیلی وقت پیش اینها  اینکار را می‌کردیم. اگر من بخواهم آماری به شما ارائه کنم، اکنون این آمار به صفر رسیده و خیلی تکان‌دهنده و مأیوس‌کننده است. بیش‌تر از یک سال‌ونیم می‌شود که ما از پرداخت اجاره بهائ مغازه کتابفروشی عاجز هستیم.