فعالیت های فرهنگی ترکیه در جمهوری آذربایجان

ترکیه بعد از فروپاشی شوروی، توجه زیادی به جنوب قفقاز داشت و این منطقه را به عنوان حوزه نفوذ جدید خود تعریف نمود. این کشور سعی کرد خود را به عنوان حلقه اتصال آذربایجان با اروپا و همچنین خط ترانزیت کالا و انرژی معرفی نماید. آنکارا خود را منادی صلح و اهرم ثبات در منطقه خواند و با تاکید بر زبان و هویت ترکی، سعی کرد جمهوری آذربایجان که با بحران هویت روبرو بود را در زیر چتر پان ترکیسم قرار دهد.

فرهنگ مهمترین حوزه نفوذ ترکیه در جمهوری آذربایجان است. امروز در حوزه فرهنگی کانال های مختلف ترکیه بصورت شبانه روزی در منازل و رستوران‌های آذربایجان و اماکن عمومی فعال است.

در زمینه علمی، ترکیه با تاسیس مدارس ترک زبان، جوانان آذربایجان را آموزش می‌دهد و دانشگاه قفقاز، متعلق به ترکیه نیز از زمان حکومت ایلچی بی در آذربایجان دایر و اقدام به جذب دانشجو در رشته‌های مختلف تحصیلی کرده است.

با استقلال جمهوری­های ترک آسیای مرکزی و آذربایجان، ابعاد جدیدی برای سیاست خارجی ترکیه به منصه ظهور رسید.

ترکیه در سایه این سیاست تبدیل به یک شریک مهم برای کشورهای آسیای میانه شد. با پیشکسوتی ترکیه و با هدف تقویت همکاری میان کشورهای متکلم به زبان ترکی در سال ۱۹۹۲، " اجلاس سران کشورهای ترک" برگزار شد که یکی از مهم ترین نتایج آن، تاسیس" شورای ترک" با حضور کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و قرقیزستان در سال ۲۰۰۹ بود.

رویکرد دیپلماسی ترکیه بر روی فرهنگ، آموزش و رسانه متمرکز است. یکی از اولین اقداماتی که در این زمینه انجام شد، ایجاد "سازمان بین المللی فرهنگ ترک" (TURKSOY) در سال ۱۹۹۳ به منظور حفاظت از فرهنگ و هنر ترک، زبان ترکی، میراث تاریخی، معرفی و ترویج این ارزش ها به جهان و انتقال آن به نسل های جوان بود.

 کشورهای ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان و جمهوری ترک قبرس شمالی عضو تورکسوی هستند. همچنین شش جمهوری خودمختار فدراسیون روسیه و جمهوری خودمختار قاقاووز که وابسته به جمهوری مولداوی است در تورکسوی به صورت عضو ناظر حضور دارند.

امروزه " بورس ترکیه "،  برنامه بورسیه ای و تحصیلی بسیار گسترده ای است که تحت پوشش سازمان ترکهای خارج از کشور و اقوام خویشاوند اداره می شود و هر سال صدها دانشجوی جدید را راهی دانشگاههای ترکیه می کند. 

 از ۲۱ مارس سال ۲۰۰۹ کانال TRT AVAZ تبدیل به صدای مشترک جهان ترک شده است. در این کانال برنامه هایی ازکشورهای آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان، ترکیه و بوسنی هرزه گوین به زبان و در لهجه ترکی همان کشور پخش می شود. اخبار روسی خبرگزاری آناتولی نیز تلاش دیگری است برای رساندن صدای ترکیه به منطقه.

از دیگر فعالیت های ترکیه در جمهوری آذربایجان می توان به برگزاری هفته های فرهنگی، روزهای فیلم، حمایت از چاپ کتاب، برگزاری کنفرانس، سمینار و همایش های دوجانبه، فعالیت در خصوص جذب گردشگر، اعزام دانشجو در مقاطع مختلف، اعزام هیات های علمی، فرهنگی و هنری اشاره کرد.

فعالیت های فرهنگی اسرائیل در جمهوری آذربایجان

در سال ۱۹۹۲ در آذربایجان شاخه «مجمع جهانی آیین و فرهنگ و یهودیت» تأسیس شد. این مجمع با همکاری دانشکده علوم باکو، سمیناری با حضور دانشمندانی از شهرهای مسکو، لنینگراد، مخاچ قلعه و بیت المقدس برگزار کرد تا درباره پیشه تاریخی و وضعیت حاضر سخنرانی کنند و همین سمینار بهانه ای شد برای تأسیس مرکز فرهنگی یهود.

این مرکز قبل از استقرار سفارت خانه اسرائیل ایجاد شد. بعداً سفارت اسرائیل در این ساختمان مستقر شد و مرکز فرهنگی اسرائیل و آذربایجان تأسیس شد که هدف آن ارتباط بین یهودیان جهان و یهودیان آذربایجان و تقویت روابط اسرائیل و آذربایجان بود. فعالیت جدی جامعه یهودی آذربایجان از سال ۱۹۹۶ آغاز شد.

معرفی مهمترین نهادهای فرهنگی یهودیان آذربایجان:

   
۱ـ سازمان هسد ـ گرشون

سازمان هسد گرشون در ژوئن ۱۹۹۹ تأسیس شد. ریاست این سازمان را شخصی به نام سوکرمن لیرزلوویچ برعهده دارد. تعداد ۱۵۵۰ نفر در این سازمان عضو هستند. از این تعداد ۱۱۱۳ نفر اهل باکو هستند. این سازمان سرپرستی مستمری بگیران نیازمند را برعهده گرفته است. همچنین مردان بالای ۶۰ سال و زنان بالای ۵۵ سال تحت حمایت این سازمان قرار گرفته اند. به موازات آن این سازمان معلولان جسمی زن و مرد را تحت پوشش خود قرار داده است. چهار شعبه این سازمان در شهرهای سومقائیت، گنجه، اوگوز و روستای پریوولنودر حال فعالیت هستند. این مراکز دارای سالن های غذاخوری و کتابخانه ویژه ای بوده و نیز کلوپ های متنوعی راه اندازی کرده است. از جمله کلوپ پیشکسوتان جنگ کارگری، کلوب زنان، آموزش زبان عربی و انگلیسی و کلوب مذهبی.

   
۲ـ مرکز خیریه هاوا

    مرکز خیریه هاوا به ریاست یوسف سولماز در سال ۱۹۹۶در باکو و دو شعبه دیگر در گنجه و آوغوز تأسیس شد. این مرکز در کنار برنامه های پشتیبانی و حمایتی خود و در مورد آداب و رسوم یهودیان و نیز فرهنگ یهودیان تحقیق و مطالعه می کند. کمک های مالی این مرکز توسط کمیسیون تلیغات مشترک یهودیان آمریکا و اسرائیل و نیز برخی از افراد به شکل خصوصی انجام می گیرد.

   
۳ـ مرکز فرهنگی جامعه یهودیان

این مرکز در سال ۲۰۰۰ به ریاست کتزویتالی میخائیلویچ تأسیس شد. هدف اصلی این مرکز فرهنگی جمع آوری و تدریس فرهنگ و سنت های یهودی است. سالن موسیقی، تئاتر، ویدئو کلوپ، کلوب روشنفکران ، کلوپ نخبگان و یک دانشکده تحت سرپرستی این مرکز قرار دارد. این مرکز جمع آوری اسناد درباره تاریخ، فرهنگ، قوم شناسی یهودیان آذربایجان و مطالعه اسناد جمع آوری شده انجام می گیرد. نتایج تحقیقات به صورت کتاب چاپ می شود. تاکنون این مرکز ۶۰۰۰ عنوان کتاب به عنوان منابع اطلاعاتی پیرامون موضوعات تاریخی، فرهنگ جمع آوری شده و بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب چاپ نموده است.

   
۴ـ مرکز فرهنگی هیلل

ریاست این مرکز برعهده کمیل اسماعیل اف و انار کازوف می باشد و دانش آموزان یهودی را تحت پوشش خود قرار می دهد. این مرکز در کنار برنامه های معمولی برنامه های مذهبی و علمی برای جوانان درنظر گرفته است. این برنامه ها تحت عنوان «سرهاوس»، «وکیل شما» و «باهم قویتریم» صورت گرفته است. این مرکز اطلاعاتی در مورد نسل کشی یهودیان در زمان شوروی در کشورهای مشترک المنافع جمع آوری و ماهنامه ای به نام تاور منتشر می کند. بیشترین فعالیت آن در باکو و قوبا می باشد. مراکز ورزشی و برپایی اردوهای تفریحی در خارج از آذربایجان از دیگر برنامه های آن است.

   ۵ـ جمعیت زنان یهودی

این مرکز در سال ۱۹۹۳ تأسیس شده است. این جمعیت عضو کنسرسیوم سازمان غیردولتی زنان آمریکا و اسرائیل است. بخشی از برنامه های این جمعیت شامل امور خیریه و کمک های مالی است. این کمک ها به وسیله کمیسیون تبلیغات مشترک یهودیان آمریکا تأمین می شود. این مرکز مهدکودک و جاهایی برای پرورش کودکان عقب مانده و محروم از شیر مادر درنظر گرفته است. این جمعیت دفترچه هایی با نام «مراقبت در خانه» را چاپ کرده است تا آگاهی زنان یهودی را بالا ببرد. همچنین خدمات درمانی را ارائه می دهد.

به طور کلی یهودیان در آذربایجان فعالیت های گسترده ای دارند و فلسفه مذهبی یهود به وسیله مبلغان یهودی آمریکایی از مناطق جمعیتی یهودیان تدریس می شود و حدود ۱۵ کنیسه فعال یهودی در آذربایجان وجود دارد. منطقه­ای در قوبا به نام کراسنایا هست که حدود ۴ هزار یهودی درآذربایجان ساکن هستند و یهودیان آذربایجان هرساله در آن جا می شودند و مراسم مذهبی خود را انجام می دهند. در دانشگاههای باکو نیز تدریس زبان عبری انجام می گیرد. درحال حاضر در دانشگاه دولتی باکو زبان و ادبیات عبری در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تدریس می شود. کرسی زبان عبری به دستور حیدرعلی اف آغاز به کار کرد. اساتیدی از اسرائیل در این دانشگاه مشغول تدریس زبان عبری هستند و دانشجویان ممتاز نیز جهت ادامه تحصیل به اسرائیل اعزام می شوند. ماهنامه های یهودیان که در شهر باکو چاپ می شوند به شرح زیـر است: ماهنامه موج که مربوط به باشگاه جوانان هیلل است، ماهنامه اورشیلنو که از طرف مرکز فرهنگ یهود چاپمی شود و نیز ماهنامه امشیاوا که از طرف آژانس یهودی سخونت منتشر می شود.

فعالیت های فرهنگی روسیه در جمهوری آذربایجان

حضور فرهنگی روسیه در کشورهای آسیای مرکزی با حضور قدرت های دیگر در منطقه متفاوت است. این امپراتوری فروپاشیـده روزگار درازی در فراخ نای سرزمینی گسترده و در برگیرنده اقوام، ملیت ها، گروه ها و تیره های مختلف و نامتجانس که شگفتی انسان را برمی انگیزد، بی چون و چرا فرمان می راند که از سال ۱۹۹۱ با استقلال جمهوری های نوزاده با تحول و دگرگونی وضعیت رویا روی گردید. روسیه برای حضور و نفوذ در منطقه آسیای مرکزی از دو عامل و ابزار مهم زبان و جمعیت بهره می گیرد.

ازبکستان، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان در سال های اخیر الفبای خود را از سریلیک به لاتین تغییر داده و برخی دیگر مانند قزاقستان و تاجیکستان با در نظر گرفتن مهلت هایی در صدد جایگزینی زبان ملی به جای روسی­اند. از سوی دیگر، فرهنگ روسی نیز در مقابل فرهنگ های ملی و فرهنگ وارداتی غرب در این کشورها رنگ باخته است و تلاش های این کشور در ایجاد وحدت فرهنگی بین اقــوام و ملل آسیایی مرکزی که بیشترشان مسلمانند خنثی و بی اثر مانده است.

از جمله فعالیت های روسیه (مرکز اطلاع رسانی و رایزنی فرهنگی) می توان به تشکیل کلاس های آموزش زبان روسی، کنفرانس ها و همایش ها، برگزاری کنسرت، و تئاتر و نمایشگاه های فرهنگی و هنری اشاره کرد.

http://aze.rs.gov.ru/az/about

مرکز فرهنگی و آموزشی روسیه در دانشگاه اسلاوین باکو

https://bsu-uni.edu.az/az/centers/۴

فعالیت های فرهنگی آمریکا در جمهوری آذربایجان

مرکز آمریکا

https://az-az.facebook.com/bakuamericancenter/

مرکز آمریکا فعالیت هایی در زمینه آموزش زبان انگلیسی، برگزاری سمینارها و کنفرانس های مشترک و همچنین نمایشگاه های فرهنگی و هنری انجام می دهد.

این کشور در شهرهای باکو، گنجه، خاچماز، کردمیر و سالیان مراکز آموزش زبان انگلیسی دارد.

فعالیت های فرهنگی فرانسه در جمهوری آذربایجان

انستیتوی زبان فرانسه – (رایزنی فرانسه در باکو)

https://az.ambafrance.org/M%C۹%۹۹d%C۹%۹۹niyy%C۹%۹۹t-sob%C۹%۹۹si

این مرکز فعالیت هایی در زمینه آموزش زبان فرانسوی، برگزاری سمینارها و کنفرانس های مشترک و همچنین نمایشگاه های فرهنگی و هنری انجام می دهد.

مدرسه فرانسه

https://ru-ru.facebook.com/BFLTK

فعالیت های فرهنگی انگلستان در جمهوری آذربایجان

British Council  -  بریتیش کنسول

https://www.britishcouncil.az/partner/why

از جمله فعالیت هایی که  بریتیش کنسول در جمهوری آذربایجان انجام می دهد می توان به تشکیل کلاس های آموزش زبان انگلیسی، برگزاری سمینارها و کنفرانس های مشترک، برگزاری کنسرت و تئاتر و نمایشگاه های فرهنگی و هنری اشاره کرد.

فعالیت های فرهنگی مصر در جمهوری آذربایجان

مرکز فرهنگی و تحصیل سفارت مصر در جمهوری آذربایجان

https://www.facebook.com/egyptculturalcenter

مصر با برگزاری دوره های آموزش زبان عربی، برگزاری کنفرانس و همایش های دوجانبه و فعالیت در خصوص جذب گردشگر اشاره کرد.