پس از شورش و نهضت استقلال۱۸۵۷م، مسلمانان شبه قاره در شرایطی قرار گرفته بودند که نجات پیدا کردن از آن برای آنها کاری آسان نبود بنابراین همه برآن شدند که گامی برداشته شود تا بتوانند تشخص و هویت مسلمانان در این سرزمین پهناور حفظ گردد. در این راستا تاسیس مراکز آموزشی مهمی چون دارالعلوم دیوبند و دانشگاه اسلامی علیگره، رخدادهای قابل ذکری است. اما متاسفانه به دلیل سنت‌گرا بودن علمای متعلق به مکتب دیوبند وهمچنین نوگرا و روشن فکر بودن دانشمندان مرتبط با دانشگاه اسلامی علیگره، اختلاف نظرهایی در مورد مسائل مختلف وجود داشت؛ از آن سو نیز امپراتوری استعمار انگلیس با تمام توان بر فضای اجتماعی هند مسلط شده بود و قشر ضعیف جامعه مسلمانان مورد توجه ویژه تبلیغات مسیحیت قرار گرفته بودند و بخشی از جوامع اسلامی سخت در تشویش بودند که به تحصیلات سنتی بپردازند یا آموزه‌های معاصر غربی؟

برخی از محققان و رهبران دینی با توجه به این بحرانی که امکان داشت باعث نابسامانی و اختلافات بیشتری بین مسلمانان نیز شود به این فکر افتادند که بایستی یک نهاد علوم دینی- عصری تشکیل داده شود تا آن نهاد بتواند نقش پل ارتباطی بین این گرایش‌های مختلف مسلمانان را ایفا کند. کسانی که حامی این تفکر بودند در سال ۱۸۹۴م ندوه العلماء را احداث کردند. آورده‌اند که شخصی به نام مولانا محمد علی مونگیری محرک و مشوق چنین انگیزه‌ای بود که بعدا به همت محمد اکرم شیخ، شبلی نعمانی، عبدالحمید دهلوی و علی میان ندوی این طرح جامه عمل پوشید.

طبق عقیده بنیان‌گذاران این پایگاه علمی و دینی، پایان دادن به اختلافات بین مسلمانان و توسعه علمی و آموزشی بین آنان از جمله اهداف بنیادین این مرکز بود. فلذا این اتفاق مورد استقبال گرم عموم مردم مسلمان و حتی نواب محسن الملک و سرسید احمد خان نیز قرار گرفت اما  افرادی مانند شبلی نعمانی در رشد و توسعه این نهاد، نقش بسزایی داشته اند.

۴ سال پس از آن یعنی در سال ۱۸۹۸م، دارالعلوم ندوه العلما تاسیس یافت و با تلاش متخصصین و کاشناسان آموزش دینی و معاصر یک برنامه درسی درهم آمیخته علوم متداوله در آن ترتیب داده شد.

امروز بیش از صد سال از عمر این مرکز علمی ـ دینی می‌گذرد که به عنوان یکی از بزرگترین مرکز آموزش دینی هندی به فعالیت‌های خود می پردازد و علاوه بر محصلین هندی، طلاب خارجی نیز از کشورهای مانند اندونزی، مالزی، نیجریه، تایلند، آفریقای جنوبی، اوگاندا، مصر و غیره در آنجا درس می‌خوانند و مجموعاً تعداد طلاب ثابت این مرکز که در خوابگاه زندگی می کنند بیش از ۲۰۰۰ نفر می‌باشد.

برنامه درسی دار العلوم ندوه العلماء در سطوح و مقاطع مختلف آن، به این ترتیب است:

· سطح ابتدایی یا اولیه «معهد» نام دارد. بیش از ۲۰۰۰ هزار دانش آموز در مکتب خانه‌های متعلق به این مرکز به مدت ۶ سال دوره‌های تحصیلی‌شان را سپری می‌کنند. در این مکتب خانه‌ها برنامه درسی شامل متون دینی و رشته‌های معاصر می باشد.

· سطح دوم که «معهد ثانوی» نام دارد حاوی نظام درسی دینی - عصری چهار ساله است.

· سطح سوم یعنی «کلّیه» نیز برنامه آموزشی چهار ساله‌ای است که به سه قسمت تقسیم شده است :

۱) کلیه الشریعه و اصول الدین

۲) کلیه اللغه العربیه

۳) کلیه الدعوه

 مدرکی تحت عنوان «عالیه» به فارغ التحصیل برنامه درسی فوق الذکر تعلق می گیرد.

· سطح چهارم «درجات علیا» نامیده شده است و این به گونه‌ای طراحی شده است که اگر طلاب هندی یا خارجی که صرفا تحصیلات عصری دارند و مایلند به تحصیلات دینی بپردازند این دوره آموزشی ۵ ساله را طی می کنند و دارای مدرک «عالمیت» خواهند شد.

علاوه بر این دار العلوم ندوه العلماء بخش های مختلفی دارد؛ برخی به شرح زیر می باشند:

معهد القرآن

فعالیت عمده و اصلی این بخش حفظ و قرائت قرآن کریم است و این بخش در حال حاضر ۱۳ مدرس دارد.

بخش رسانه و زبان ها

 در این بخش دوره‌های تربیتی رسانه‌ای و زبان هایی چون انگلیسی، هندی و غیره تدریس می شود.

انجمن ها و اتحادیه‌ها

النادی العربی

این بخش بیشتر به تحقیق و پژوهش و همچنین سخنرانی و انشا نویسی زبان عربی می پردازد و مجله پانزده روزه «الراید» نیز توسط این بخش چاپ می شود.

جمعیت الاصلاح

این انجمن فارغ التحصیلان ندوه است که پس از پایان دوران تحصیلات از ندوه، بتوانند همه طلاب سابق این نهاد را باهم مرتبط نگه دارد.

بخش فقه افتاء

این بخش، در زمان تاسیس دارالعلوم ندوه تشکیل شده بود و از آن زمان پاسخ‌گوی به سوالات دینی و مذهبی مسلمانان از داخل و خارج از کشور می‌باشد. فعلا آقای مولانا مفتی محمد ظهور ریاست این بخش را به عهده دارد.

مجلس تحقیقات شرعیه

این بخش، بخشی مجزا به منظور پاسخ‌گویی به مسایل جدید شرعی است و این بخش یک زیر مجوعه‌ای تحت عنوان «دارالقضاء» نیز دارد.

بخش دعوت و ارشاد

بخش مورد نظر پاسخ گوی اعتراضات سیاسی و فرهنگی بر اسلام و مسلمانان است و نشانه‌های فعالیت آن را در شکل تاسیس مساجد، مدارس، مکتب خانه و غیره در سراسر کشور می توان دنبال کرد.

کتابخانه علامه شبلی نعمانی

ندوه یک کتابخانه مجهز در یک ساختمان مستقل ۵ طبقه‌ای دارد که سه شعبه دارد:

شعبه نسخ انتشارات ، شعبه نسخ خطی و شعبه انگلیسی

علاوه براین ندوه العلماء، کتابخانه‌های داخلی نیز دارد که به صورت خصوصی متعلق به بخش های مختلف می باشد. در حال حاضر مجموعا بیش از صد و پنجاه هزار عنوان کتاب که عمدتا شامل آثار عربی، فارسی، و اردو است در کتابخانه مورد نظر وجود دارد و به زودی اغلب آثار در شبکه‌های اینترنتی در دسترس خواهد بود.

بخش مدارس و مکتب خانه‌های زیر مجموعه‌ای

این بخش مکتب خانه‌ها و مدارس راه دور متعلق به ندوه را نظارت و پشتیبانی می‌کند.

بخش امور دانشجویان خارجی

این بخش به مسایل طلاب خارجی، موضوعات گذرنامه تا ویزا و غیره رسیدگی و پیگیری می کند.

بخش نشریات

بخش نشریات ندوه در زبان های مختلف مجله دارد؛ البعث الاسلامی  مجله عربی زبان است که از سال ۱۹۵۵م چاپ و نشر می شود، علاوه براین مجله «تعمیر حیات» به زبان اردو و فریگرینس به زبان انگلیسی و همچنین «سچا راهی» به زبان هندی چاپ و نشر می شود.

بخش رابطه ادب اسلامی

این بخش به ایجاد و توسعه روابط ادبی فرهنگی با نهاد های داخلی و خارجی اسلامی می پردازد.

 در طول این سال ها افرادی زیادی در طی فراز و فرود این نهاد علمی احساس مسئولیت کردند و تلاش وافری داشتند اما در بین آنان نام علامه شبلی نعمانی و علی میان ندوی برجستگی خاصی را همراه خود دارد. چون علامه شبلی در سال ۱۹۰۴ م با توجه به وضع بحرانی ندوه العلماء از شغل و سمت رسمی خود کناره گیری کرد و عازم شهر لکهنو شد و همان جا سکنی گزیده و به حمایت این مرکز پرداخت.

این مرکز آموزشی دینی و معاصر تا کنون نخبگان و نوابغ زیادی را از خود به جامعه عرضه کرده است که اسامی برخی از آن بدین قرارست:

 مولانا سلیمان ندوی، مولانا سید سلیمان ندوی، مولانا محمد عمران خان ندوی ازهری، مولانا محمد رابع حسنی ندوی، مولانا واضح رشید حسنی ندوی، مولاناجعفرحسنی الندوی، مولانا عبدالله حسنی ندوی، مولانا عبدالله عباس ندوی، مولانا سعید الرحمن ندوی، مولانا عبدالسلام ندوی، مولانا سید ابو الحسن ندوی، مولانا شاه معین الدین ندوی، مولانا ابوالعرفان خان ندوی، مولانا محمداکرم ندوی، مولانا عبد الباری ندوی، مولانا عبد السلام قدوائی ندوی، مولانا محمد شهاب الدین ندوی، مولانا محمد غزالی خطیب ندوی مولانا محمد ایوب ندوی، مولانا محمد اقبال ندوی، مولانا عبد الباری ندوی و غیره...

البته یکی از شاخص ترین آن مرحوم علی میان ندوی فرزند (مولف نزهه الخواطر) است. او در روز ششم ماه محرّم سال ۱۳۳۲ هجری قمری برابر با ۱۹۱۳میلادی در دهکده تکیه ، هفتاد کیلومتری شهر لکهنو، هندوستان در خانواده ای مذهبی دیده به جهان گشود. او پس از اتمام دوره ابتدایی و متوسطه در سال ۱۹۲۷م وارد دانشگاه لکهنو شد و سپس در سال ۱۹۳۰م برای ادامه تحصیلات عالی عازم لاهور شد. او همچنین در دارالعلوم دیوبند از مولانا حسین احمد مدنی کسب دانش نمود و در سال ۱۹۳۴ در سن ۲۰سالگی در ندوه العلماء لکهنو به تدریس پرداخت.

وی از سال ۱۹۴۳ تا ۱۹۵۱ م در سازمان تبلیغات اسلامی لکهنو به تدریس قرآن و حدیث پرداخت و در سال ۱۹۵۵م از سوی دانشگاه دمشق برای همکاری و تدریس فرا خوانده شد ؛ و به عنوان استاد مهمان مسئولیت را پذیرفت. همچنین در سال ۱۹۶۲م از سوی شاه سعودی برای تدریس در دانشگاه اسلامی مدینه منوّره دعوت شد ؛ امّا تدریس همیشگی و قبول کرسی رسمی را نپذیرفت ، بنابراین در سال ۱۹۶۳م بنا به دعوت دانشگاه اسلامی مدینه به عنوان استاد مهمان در آنجا مشغول تدریس گردید.

ندوی، آثار و تالیفات بسیاری دارد که تعداد آن به بیش از سیصد کتاب می رسد. او در سال ۱۹۷۳م سفر به ایران نیز داشته است. سرانجام، در اخرین روز سال ۱۹۹۹ میلادی، دار فانی را وداع گفت.