بنا به فراخوان عمران خان، در تاریخ ۲۴ نوامبر۲۰۲۴ کاروان های حزب تحریک انصاف پاکستان از نقاط مختلف کشور برای تظاهرات عازم اسلام آباد شدند. محسن نقوی، وزیر داخله پاکستان به گوهرعلی خان گوهر، دبیرکل حزب تحریک انصاف، برای مذاکره جهت به تعویق انداختن این تظاهرات مراجعه کرد اما وی از این کار خودداری کرد.

در ۲۵ نوامبر، علی امین گنداپور، سروزیر ایالت خیبرپختونخوا(پیشاور)، بُشری بی بی همسر عمران خان و کاروان های متشکل از هزاران نفر توانستند با شکستن موانع پلیس خود را به اسلام آباد پایتخت پاکستان برسانند، در حالی که پلیس از حملات شدید با باتوم برای متفرق کردن معترضان استفاده کرد.

در شب ۲۶نوامبر۲۰۲۴، پلیس و رنجرزها(کاماندوهای ارتش) عملیاتی ناگهانی را علیه معترضان آغاز کردند، علی امین گنداپور، سروزیر خیبرپختونخوا و بشری بی بی صحنه تظاهرات ترک کردند.

نیروهای امنیتی کنترل کامل اسلام آباد را به دست گرفتند و در اواخر شب بیش از۴۵۰ نفر از معترضان دستگیر شدند. به گفته منابع رسمی، در این تظاهرات ۴ نفر از نیروی های پلیس و ارتش کشته و بیش از ۱۰۰ نفر از پرسنل مجروح شدند. این در حالی است که مسئولان تحریک انصاف می گویند که بیش از ۲۵ نفر از اعضای آنها کشته و صدها نفر زخمی شده اند. پس از عملیات پلیس، سران تحریک انصاف به عوامل خود دستور دادند که تظاهرات را پایان دهند.

تحلیل

خواسته های طرفداران و اعضای حزب تحریک انصاف پاکستان (PTI)آزادی همه رهبران آن از جمله عمران خان است که از اوت ۲۰۲۳ به دلیل یک سری اتهامات فساد در زندان می باشد. آنها همچنین تقاضای استعفای دولت فعلی به دلیل تقلب در انتخابات عمومی امسال را کرده اند. حامیان و اعضای حزب تحریک انصاف از سراسر کشور، به همراه بشری بی بی، همسر خان، به سمت پایتخت راهپیمایی کرده و در ۲۵ نوامبر وارد شهر شدند. بیش از نیمی از جمعیت معترضان از پایگاه بزرگ حزب تحریک انصاف در استان شمالی خیبر پختونخوا آمده بودند. آنها قول داده بودند که وارد پایتخت شده و در میدان عمومی نزدیک پارلمان که محل اعتراض مردمی است، تجمع کنند و تا آزادی عمران خان و رهبران دیگرحزب تحصن کنند.

دولت شهباز شریف، نخست وزیرکنونی پاکستان، هنوز هیچ نشانه ای مبنی بر تسلیم شدن در برابر خواسته های معترضان ارائه نکرد و تجمعات سیاسی و غیر سیاسی را در اسلام آباد ممنوع اعلام کرد. نیروهای امنیتی از کانتینرهای حمل و نقل برای مسدود کردن جاده ها و خیابان های اصلی به سمت اسلام آباد استفاده کرده بودند و پلیس و نیروهای شبه نظامی با تجهیزات ضد شورش در حال گشت زنی بودند. اینترنت و تلفن همراه در اسلام آباد و مناطق همجوار، حتی در برخی شهرهای دیگر پاکستان از جمله کراچی و لاهور کاملا قطع شده و مدارس برای چند روز در پایتخت و شهر راولپندی در نزدیکی پایتخت بسته شده بود. هدف راهپیمایان رسیدن به میدان چهار راه نزدیک پارلمان بود که مدت‌ها محل تجمع اعتراضات و تحصن‌هایی سیاسی پاکستان بوده است. این میدان در منطقه قرمز(محل تشکیلات دولتی) به شدت مستحکم اسلام آباد، محل ساختمان پارلمان، دیوان عالی کشور، تأسیسات کلیدی دولتی، هتل های پنج ستاره، سفارتخانه ها و دفاتر سازمان های خارجی قرار دارد.

پیشینه فردی، اجتماعی و سیاسی عمران خان

عمران خان نیازی در شهر لاهور، ایالت پنجاب در یک خانواده پشتون از طبقه متوسط، از قبیله نیازی به دنیا آمد و ​​با چهار خواهر بزرگ شد. او پس از تحصیلات ابتدایی و متوسطه، درکالج آیچیسون Aitchison College، لاهور ثبت نام شد، و بعداً در مدرسه گرامر سلطنتی Royal Grammar   School در انگلستان تحصیل کرد. وی در سال ۱۹۷۵ از دانشگاه آکسفورد با مدرک کارشناسی ارشد در فلسفه، سیاست و اقتصاد فارغ التحصیل شد. عمران خان از دوران دانشجویی بهترین بازیکن کریکت (ورزش محبوب پاکستان و شبه قاره)  بود که بعدها به عضویت تیم ملی پاکستان درآمد. دوران بازی کریکت عمران خان زمانی به اوج رسید که او کاپیتان پاکستان در اولین قهرمانی در جام جهانی در سال ۱۹۹۲ بود. او پس از بازنشستگی به فعالیت های بشردوستانه روی آورد و بیمارستان سرطان شوکت خانم مموریال را در لاهور با الهام از مادر مرحومش که بر اثر سرطان درگذشته بود، تأسیس کرد.

او دوران فعایت های فرهنگی اجتماعی و بشردوستانه خود با پشنهاد برخی از دوستان وارد سیاست شد و وعده اصلاحات اقتصادی، اقدامات ضد فساد و ایجاد "پاکستان جدید" را به مردم داد. مراحل مختلف پیشرفت سیاسی وی بشرح ذیل می باشد:

۲۵ آوریل۱۹۹۶: تأسیس حزب تحریک انصاف پاکستان(PTI)

سال۱۹۹۷: شرکت در انتخابات مجلس ملی از میانوالی و لاهور و عدم توفیق در رأی آوری

کتبر۲۰۰۲: راه یابی به مجلس شورای ملی از میانوالی

عمران خان در سال های ۲۰۱۱-۲۰۱۳، تظاهرات گسترده ای در شهرهای لاهور و کراچی برگزار کرد و سیاست های دولت را به چالش کشید و با دولت نواز شریف درگیر شد.

وی در انتخابات عمومی ۲۰۱۸، از پنج حوزه انتخابیه بزرگ کشور؛ از شهرهای بنو، اسلام آباد، میانوالی، لاهور و کراچی رقابت کرد.

در ۱۸اوت ۲۰۱۸، پس از اینکه حزب تحریک انصاف ۱۱۶ کرسی از ۲۷۰ کرسی مورد رقابت را به دست آورد، به عنوان نخست وزیر سوگند یاد کرد و در سخنرانی پیروزی خود، خط مشی هایی را با الهام از اولین دولت اسلامی مدینه و با هدف بهبود روابط خارجی با کشورهایی مانند چین، افغانستان، ایالات متحده و هند ترسیم کرد.

عمران خان در آوریل۲۰۲۲ با نبردهای قانونی- سیاسی از جمله رأی عدم اعتماد روبرو شد و از سمت نخست وزیری برکنار و از دولت اخراج شد.

در اوت۲۰۲۲، کمیسیون انتخابات پاکستان(ECP) پرونده عدم افشای هدایای دولتی توسط عمران خان در اظهارنامه های دارایی را آغاز کرد که وی هنوز در دادگاه عالی پاکستان تحت محاکمه است.

در اکتبر۲۰۲۲ توسط دادگاه عالی به دلیل اظهارات نادرست دارایی. سلب صلاحیت از تصدی مناصب دولتی شد.

در ۹ مه ۲۰۲۳ توسط نیروهای شبه نظامی به اتهام فساد دستگیر شد که اعتراضات سراسری را برانگیخت.

در ۱۱مه ۲۰۲۳ دادگاه عالی بازداشت وی را غیرقانونی اعلام کرد و دستور آزادی او را صادر کرد.

در ۵ اوت ۲۰۲۳ به اتهام سوء استفاده از هدایای دولتی توسط دادگاه به سه سال زندان محکوم شد.

در ۲۹ آگوست ۲۰۲۳ برای رهایی وی وثیقه صادر شد، اما به دلیل متهم شدن به پرونده افشای اسرار دولتی"سایفر (رمز وزارت خارجه)"در بازداشت باقی ماند.

در۳۰ ژانویه ۲۰۲۴ محکوم به ۱۰ سال زندانی به دلیل نقض قانون اسرار رسمی محکوم شد.

در ۳ فوریه ۲۰۲۴: به دلیل ازدواج غیرقانونی با بشری بی بی، در دوران عدت محکوم شد و هر دو به هفت سال زندانی محکوم شدند.

در ۳ ژوئن ۲۰۲۴: دادگاه عالی اسلام آباد محکومیت او را در پرونده سایفر لغو کرد، اگرچه او به دلیل اتهامات دیگر در زندان باقی ماند.

در ۱۳ ژوئیه ۲۰۲۴، محکومیت در پرونده ازدواج غیرقانونی لغو شد، اما او همچنان بدلیل اتهامات ناشی از شورش های سال ۲۰۲۳ زندانی ماند.

در۲۰ نوامبر ۲۰۲۴: در پرونده اختلاس در هدایای دولتی۲ وثیقه صادر شد اما به دلیل تحریک خشونت در درگیری های سپتامبر ۲۰۲۴ با اتهامات جدیدی روبرو شد.

با این حال، دوره تصدی وی به دلیل عدم تحقق این وعده ها و سوء مدیریت روابط با سهامداران سیاسی و نظامی و همچنین با متحدان مهم پاکستان مانند عربستان سعودی با انتقاداتی مواجه شد.

عوامل مهم برکناری دولت عمران خان

با وجود اینکه که عمران خان در میان بخش‌ بزرگی از مردم پاکستان محبوبیت خود را حفظ کرده بود، به دلیل تورم سرسام‌آور و افزایش بدهی خارجی، حمایت مردمی وی به تدریج کاهش یافت. برخی از تحلیل گران سیاسی روابط پرتنش بین عمران خان و ارتش قدرتمند کشور را عامل مهم برکناری او از دولت می‌دانند. این تنش با امتناع عمران خان از امضای انتصاب رئیس جدید یکی از سازمان‌های اطلاعاتی ارتش قدرتمند پاکستان در ماه اکتبر شروع شد. مخالفان سیاسی عمران خان با تلاش های بسیار، اکثریت مجلس ملی را به نفع خود از ائتلاف او منحرف کردند و این امر باهث شد که از متحدان عمران خان کاسته شد.

در ۳ آوریل، قانونگذاران اپوزیسیون در تلاش برای برکناری عمران خان از قدرت، با امید به اینکه اکثریت آرا را درکنار خود خواهند داشت، طرح عدم اعتماد را به مجلس ملی ارائه کردند، اما قاسم سوری، رئیس مجلس ملی از این طرح جلوگیری کرد و گفت که یک"رابطه روشن"با یک کشور خارجی برای ایجاد تغییر دولت وجود دارد، لذا این عدم اعتماد اساسا غیرقانونی است.

در روزهای منتهی به رای گیری عدم اعتماد، عمران خان اپوزیسیون را به تبانی با قدرت های خارجی متهم کرده و گفت که در پشت این قضیه بدلیل افزایش روابط پاکستان با کشورهای روسیه و چین توطئه ای به رهبری ایالات متحده برای برکناری او طراحی شده است. عمران خان متعاقباً انحلال پارلمان را با اعلام برگزاری انتخابات زودهنگام در۹۰ روز آینده اعلام کرد.

نمایندگان اپوزیسیون به شدت به این تصمیم واکنش نشان دادند و نخست‌وزیر را به دلیل ممانعت از رای‌گیری عدم اعتماد متهم به "خیانت" کردند و متعهد شدند که دادخواستی را به دیوان عالی ارائه می‌کنند تا تصمیم بگیرد که آیا دولت در ممانعت از رای‌گیری فراتر از اختیارات قانون اساسی خود عمل می‌کند یا خیر.

دیوان عالی پاکستان طی جلسه ای اضطراری در نیمه شب ممانعت از رای گیری عدم اعتماد را خلاف قانون اساسی اعلام کرد و دستور داد که رای عدم اعتماد دوباره در روز شنبه ۹ آوریل ۲۰۲۳ برگزار شود. دیوان عالی کشور گفت که  اگر رای گیری منجر به برکناری عمران خان از سمت نخست وزیری شود، مجمع باید نخست وزیر جدید را تعیین کند. تصمیم دیوان عالی به دنبال تلاش ناکام برای متوقف کردن عدم اعتماد، ضربه‌ای به نخست‌وزیر وارد کرد. رهبران اپوزیسیون با منحرف کردن برخی از احزاب از دولت، به عمران خان رای عدم اعتماد دادند و در نهایت او توسط احزاب ائتلافی خود از نخست وزیری برکنار شد.

عوامل کاهش حمایت مردمی

فعالیت های سیاسی او بلافاصله پس از بازنشستگی از کریکت آغاز شد، اما سال ها طول کشید تا او تأثیر جدی در عرصه سیاست پاکستان بگذارد. عمران خان سال ها تلاش کرد تا حمایت مردمی را به دستاوردهای انتخاباتی تبدیل کند. او در سال ۱۹۹۶ حزب تحریک انصاف پاکستان را با عنوان جنبش عدالتخواه راه اندازی کرد بود، اما تنها در انتخابات عمومی۲۰۱۱ بود که حزب تحریک انصاف و رهبر آن به عنوان رقبای سیاسی جدی ظاهر شدند. او به عنوان یک کاندیدای «تغییر» در کشور تلقی می‌شد که وعده‌اش برای تشکیل طبقه جدیدی از سیاستمداران پاک با رای‌دهندگانی که از نظم سیاسی قدیمی سرخورده بودند، همراه بود.

حزب تحریک انصاف در پنجاب، در برابر رقبای خود، نواز و شهباز شریف، به دستاوردهای بزرگی دست یافت. این استان بیش از نیمی از ۲۷۲ کرسی مجلس ملی را که مستقیماً انتخاب می شوند، در اختیار دارد. عمران خان پس از موفقیت در انتخابات از رویای خود برای ساختن یک"پاکستان جدید" که در آن ثروت به اشتراک گذاشته شود، صحبت کرد. او وعده های بلندپروازانه ای داد که شامل اصلاح نظام مالیاتی و سیاسی کشور می شد.

زمانی که در ژوئیه ۲۰۱۸ به عنوان نخست‌وزیر انتخاب شد، مدت‌ها تصویری به عنوان یک اصلاح‌طلب متدین ایجاد کرد و با وعده‌هایی برای مبارزه با فساد و اصلاح اقتصاد بیمار، جذابیت خود را گسترش داد. او نیز می گفت:"من متعهد می شوم که انشاءالله نوع دیگری از حکومت را در پاکستان معرفی کنم". ولی در مقام عمل، تورم و بیکاری افزایش یافت، ارزش روپیه به شدت کاهش پیدا کرد و پاکستان به دلیل بدهی فلج شد و خشم و انتقادهایی را برانگیخت که او با اقتصاد بد مدیریت کرده است.

در اواخر مارس ۲۰۲۲، سلسله ای از جدایی های سیاسی او را از اکثریت پارلمانی خود محروم کرده بود و مخالفان با طرح یک طرح عدم اعتماد، به او هجوم آوردند. خان سعی کرد با انحلال پارلمان و برگزاری انتخابات زودهنگام این اقدام را دور بزند، اما دادگاه عالی این اقدام را ناقض قانون اساسی تشخیص داد. در۱۰ آوریل رای عدم اعتماد برگزار شد و آقای خان شکست خورد، مخالفان وی ۱۷۴ رای را در مجلس ۳۴۲ عضوی کسب کردند.

تقریباً چهار سال بعد از آغاز مسئولیت نخسن وزیری، او توسط مخالفان پارلمان از سمت خود برکنار شد و او را به اولین نخست وزیر در تاریخ پاکستان تبدیل کرد که با رای عدم اعتماد برکنار شد. پاکستانی‌ها از اینکه وعده‌های او برای ساختن یک"دولت رفاه اسلامی"برآورده نشد، ناامید شدند و حمایت عمومی آنها کاهش پیدا کرد. او ادعا کرد که یک توطئه خارجی برای تغییر رژیم به دلیل سیاست هایش در مورد افغانستان، روسیه و چین وجود دارد.  او نام هیچ کشوری را نبرد، اما متعاقباً به شدت از ایالات متحده انتقاد کرد. اظهارات خان منجر به متهم شدن او بر اساس قانون اسرار رسمی پاکستان، به اصطلاح پرونده رمزی شد. او محتوای یک تلگراف دیپلماتیک محرمانه را که سفیر پاکستان در واشنگتن به اسلام آباد در زمان نخست وزیری او ارسال کرده بود، افشا کرد که این اتهام می توانست به حبس ابد یا حتی مجازات اعدام منجر شود، اما یک هفته مانده به انتخابات سال ۲۰۲۴، او به ۱۰ سال زندان محکوم شد.

بسیاری از تحلیل گران می گویند بزرگترین مشکل عمران خان این است که وی حمایت ژنرال های ارتش را که پس از زمان استقلال پاکستان در سال۱۹۴۷ بر پاکستان تسلط داشتند، از دست داده است. عمران خان به عنوان یک سیاستمدار، علناً از لیبرالیسم حمایت می کند، اما در عین حال به ارزش های اسلامی و احساسات ضد غرب نیز متوسل می شود. دردورا نمسئولیت وی، افزایش قابل توجهی در تعداد ستیزه جویان اسلام گرا در پاکستان مشاهده شد و افراط گرایان مذهبی موقعیت خود را تقویت کردند. او به خاطر سازش با طالبان مورد انتقاد قرار گرفته و مخالفان او را «طالبان خان» می‌خوانند. در سال ۲۰۲۰ پس از آن که او اسامه بن لادن را شهید خواند، اعتراض هایی به پا شد.

لینک منابع:

https://urdu.geo.tv/latest/۳۸۸۱۹۸-

https://e.jang.com.pk/detail/۸۰۱۷۹۶

https://e.thenews.com.pk/detail?id=۳۶۳۰۹۱

https://epaper.dailyausaf.com/page?station_id=۸

https://www.facebook.com/watch/?v=۱۳۱۱۵۳۳۳۲۳۵۹۵۶۱۵

https://urdu.arynews.tv/pti-announces-end-to-protest-in-islamabad/

https://ummat.net/epaper/edition.php?issue=KHI&date=۲۰۲۴/۱۱/۲۷/

https://www.nation.com.pk/E-Paper/karachi/۲۰۲۴-۱۱-۲۷/page-۱/detail-۱

https://epaper.dawn.com/DetailNews.php?StoryText=۲۷_۱۱_۲۰۲۴_۰۰۱_۰۰۷

https://www.nawaiwaqt.com.pk/E-Paper/lahore/۲۰۲۴-۱۱-۲۷/page-۱/detail-۳۲

https://e.dunya.com.pk/detail.php?date=۲۰۲۴-۱۱-۲۷&edition=KCH&id=۷۴۹۴۷۵۵_۹۳۶۸۱۴۰۱

https://www.express.com.pk/epaper/PoPupwindow.aspx?newsID=۱۱۱۱۳۴۸۸۳۷&Issue=NP_KHI&Date=۲

۰۲۴۱۱۲۷