نشست تخصصی جایگاه زن ایرانی در پیشرفت ها؛

زن ایرانی؛ سرآمد علم و هنر در انقلاب اسلامی

دکتر مسعود احمدی افزادی
رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بلغارستان

مقدمه

زنان ایرانی در دهه‌های اخیر با غلبه بر چالش‌های اجتماعی و فرهنگی به پیشرفت‌های قابل توجهی در عرصه‌های گوناگون شامل علوم دانشگاهی، تحقیقات علمی، فعالیت‌های فرهنگی و هنری، بخش صنعتی و حوزه ورزش دست یافته‌اند. این موفقیت‌ها علاوه بر حمایت‌های دولتی در زمینه آموزش و برابری فرصت‌ها، محصول اراده و پشتکار فردی زنان ایرانی بوده است.

حضور زنان در حوزه آموزش عالی و پژوهش

آمارها نشان می‌دهند تعداد دانشجویان دختر از ۱۹٬۰۲۷ نفر در سال تحصیلی ۱۳۵۰-۱۳۴۹ به ۱٬۵۱۰٬۴۲۶ نفر در سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۹ رسیده است که رشدی ۵۶ برابری را نشان می‌دهد. تعداد اعضای هیئت علمی زن نیز از ۱۸۹۴ نفر در سال ۱۳۵۶ (۱۵٪ از کل اعضای هیئت علمی) به ۲۴۰۱۵ نفر در سال ۱۳۹۸ (۲۷٪ از کل اعضای هیئت علمی) افزایش یافته است. سهم زنان در تحقیقات علمی دانشگاهی نیز از ۲۷٪ در سال ۲۰۰۰ به ۳۹٫۶٪ در سال ۲۰۱۷ رسیده است. همچنین از میان ۲۷۹۵ پژوهشگر برتر ایرانی، ۳۴۵ نفر زن هستند. از چهره‌های شاخص می‌توان به «مریم میرزاخانی» برنده جایزه فیلدز، «پریسا تبریزی» مدیر ارشد امنیت مرورگر کروم در شرکت گوگل، و «انوشه انصاری» اولین گردشگر زن ایرانی در فضا اشاره کرد.

حضور در فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان

تعداد مدیران عامل و رؤسای زن در شرکت‌های دانش‌بنیان از ۱۰۹۲ نفر در سال ۲۰۲۱ به ۲۲۵۰ نفر در سال ۲۰۲۳ رسیده است. زنان صاحب ۱۷٪ از سهام شرکت‌های دانش‌بنیان هستند و حضور آنان در هیئت‌های مدیره، این درصد را به ۲۵٪ رسانده است. زنان و دختران همچنین ۱۲٪ از حوزه استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های نوآور را در اختیار دارند و هدف این است که این سهم در آینده نزدیک به ۳۰٪ افزایش یابد.

حضور زنان در عرصه فرهنگی و هنری

پیش از انقلاب اسلامی تنها ۱۱ نویسنده زن در ایران فعال بودند که این رقم در سال ۱۳۵۹ به ۸۰ نفر و در سال ۱۳۹۶ به بیش از ۲۸٬۰۰۰ نفر افزایش یافت. بر اساس مطالعات سال ۱۳۸۴، زنان حدود ۲۶٫۵٪ از نیروی انسانی فعال در مطبوعات و خبرگزاری‌ها را تشکیل می‌دهند که بیش از ۶۰٪ آن‌ها در استان تهران مستقر هستند. زنان همچنین حضور برجسته‌ای در رسانه‌های ملی داشته و در زمینه تولید و اجرای برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی فعالیت گسترده دارند.

حضور زنان در بخش صنعت

براساس گزارش مرکز آمار ایران در تابستان سال ۱۴۰۲ (۲۰۲۳)، ۲۶٫۵٪ از زنان شاغل در بخش صنعت فعالیت دارند. این نسبت در استان سیستان و بلوچستان ۶۱٪ و در استان‌هایی مانند هرمزگان، آذربایجان شرقی، قم و اصفهان ۳۶٫۸٪ است.

حضور در هنرهای تجسمی و صنایع دستی

پیش از انقلاب، مشارکت زنان در هنرهای تجسمی کمتر از ۵٪ بود. امروزه سهم زنان در این حوزه برابر یا حتی بیشتر از مردان است. طبق آمار سال ۱۴۰۳، از مجموع ۱۰۲٬۰۰۰ عضو صندوق حمایت از هنرمندان، بیش از ۳۷٬۰۰۰ نفر زن هستند (۳۶٪ کل اعضا). همچنین زنان ۲۷٪ از هنرمندان حاضر در حراج‌های هنری و ۲۳٪ از آثار فروخته‌شده در این حراج‌ها را به خود اختصاص داده‌اند.

در حوزه صنایع دستی زنان بین ۷۵ تا ۸۵ درصد از تولیدکنندگان را تشکیل می‌دهند و نقش پررنگی در حفظ و ترویج میراث فرهنگی ایران دارند. نسل جوان و تحصیل‌کرده نیز با ورود فناوری‌های نوین مانند چاپ سه‌بعدی و لیزر، طراحی و تولید این محصولات را متحول کرده‌اند.

حضور و موفقیت زنان در ورزش

تعداد مربیان زن از ۹ نفر پیش از انقلاب به ۳۵٬۰۰۰ نفر و تعداد داوران زن از ۷ نفر به ۱۶٬۰۰۰ نفر افزایش یافته است. تعداد باشگاه‌های ورزشی مخصوص زنان پس از انقلاب ۳۰ برابر شده و شمار رشته‌های ورزشی زنان از ۷ رشته پیش از انقلاب به بیش از ۳۸ رشته رسیده است. در سال ۲۰۲۰ بیش از ۶۰۰ هزار زن ورزشکار در فدراسیون بدنسازی و تناسب اندام ثبت شده‌اند که این تعداد در سال بعد از آن به ۸۰۰ هزار نفر افزایش یافت. همچنین تعداد مدال‌های کسب‌شده توسط زنان ایرانی در مسابقات بین‌المللی از ۲ مدال در ابتدای انقلاب به بیش از ۸۰۰ مدال رسیده است.

جمع‌بندی

آمارها به‌روشنی نشان می‌دهد که زنان ایرانی با موفقیت در حوزه‌های گوناگون علمی، فرهنگی، هنری، صنعتی و ورزشی، جایگاه خود را در جامعه و عرصه جهانی تقویت کرده‌اند. این موفقیت‌ها علاوه بر توسعه اجتماعی و فرهنگی، تأثیر قابل‌توجهی بر رشد اقتصادی و توسعه پایدار ایران داشته است. تداوم این روند مثبت، نیازمند سیاست‌گذاری حمایتی مستمر و توانمندسازی زنان است.

منابع و مآخذ:

1.      وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران، دفتر آمار و اطلاعات آموزش عالی، گزارش آماری سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ (۲۰۲۰-۲۰۱۹)، تهران، ایران، ص ۲۴-۳۵.

2.       پایگاه داده‌های علمی Clarivate Analytics (ISI Web of Science)، گزارش مربوط به دانشمندان برتر ایرانی در سال ۲۰۲۲.

3.       گزارش سالانه «زنان پیشرو در فناوری» منتشرشده در مجله فوربس (Forbes)، سال ۲۰۲۱، مقاله اختصاصی درباره پریسا تبریزی، مدیر ارشد امنیت مرورگر Chrome در شرکت گوگل، در دسترس در: https://www.forbes.com/profile/parisa-tabriz

4.       سازمان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، گزارش سالانه درباره شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآور ایران (۱۴۰۱)، تهران، انتشارات معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، صفحه ۱۵-۱۷.

5.       وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سالنامه آماری فرهنگ و هنر ایران، چاپ سال ۱۳۹۶، اداره‌کل برنامه‌ریزی و آمار، تهران، صفحات ۱۲۸-۱۳۴.

6.       مرکز آمار ایران، گزارش نیروی کار و اشتغال تابستان ۱۴۰۲، فصلنامه رسمی آماری، دوره ۳۴، شماره ۲، صفحات ۴۲-۴۷، تهران، ۱۴۰۲.  

7.       صندوق حمایت از هنرمندان و صنعتگران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، گزارش آماری هنرمندان تحت پوشش در سال ۱۳۹۹، تهران، انتشارات صندوق حمایت از هنرمندان، صفحات ۱۸-۲۲.  

8.        سازمان ورزش و جوانان جمهوری اسلامی ایران، گزارش آماری مربوط به فعالیت زنان در حوزه ورزش، معاونت ورزش بانوان، تهران، گزارش سالانه ۱۴۰۱، صفحات ۳۴-۴۰.