۱.آماده‌سازی برای فرارسیدن ماه مبارک رمضان

یکی از سنت‌های قدیمی ماه مبارک رمضان، نظافت خانه‌ها برای استقبال از این ماه مبارک بود در همین خصوص مردم توجه ویژه‌ای به تمیز نگه داشتن خانه در طول ماه رمضان و ایام عید می کردند. در باور عمومی، نظافت نشانه‌ای از برکت به شمار می‌رفت. همچنین، ظروف و وسایل آشپزخانه نیز با دقت خاصی آماده می‌شدند. بشقاب‌ها، کاسه‌ها، قابلمه‌ها، کارد و چنگال‌ها، لیوان‌ها همگی به دقت تمیز و صیقل داده می‌شدند. ظروفی که پیش‌تر استفاده نشده بودند، از محل نگهداری خود بیرون آورده می‌شدند. اولویت با وسایلی بود که در زندگی روزمره کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفتند و بیشتر برای پذیرایی از مهمانان نگه داشته می‌شدند.

رومیزی‌ها، زیر بشقابی‌ها و حتی حوله‌های وضو نیز شسته شده و برای استفاده در دسترس قرار می‌گرفتند. به‌طور کلی، هر کاری که باعث می‌شد خانه باشکوه‌تر، مرتب‌تر و درخشان‌تر به نظر برسد، انجام می‌شد.

همچنین، خرید مایحتاج آشپزخانه برای کل ماه رمضان به‌صورت یکجا انجام می‌گرفت. خانواده‌هایی که از نظر مالی وضعیت خوبی داشتند، خرید مواد غذایی را نه ‌تنها برای خود، بلکه برای نیازمندان نیز انجام می‌دادند. این باور وجود داشت که ماه رمضان، شادی را به تمام سفره‌ها و برکت را به خانه‌های فقیر نیز خواهد آورد.

در فرهنگ ترکیه امروزی نیز، سنت خانه‌تکانی پیش از عید رمضان همچنان رواج دارد و با این باور که "پاکیزگی از ایمان است"، اهمیت خود را حفظ کرده است.

۲.سرگرمی‌های ماه رمضان

در فرهنگ ترکیه، هنگامی که صحبت از ماه رمضان می‌شود، تنها معنای مذهبی آن مطرح نیست، بلکه سرگرمی‌ها و سنت‌های ویژه این ماه نیز اهمیت دارد.  در گذشته رمضان، علاوه بر جنبه‌های معنوی، با مراسم و جشن‌های خاصی همراه بود که بسیار مورد توجه قرار می‌گرفت. پس از یک روز روزه‌داری و لذت افطار، و پس از ادای نماز تراویح، این جشن‌ها آغاز می‌شدند. این سرگرمی‌ها از غروب تا سحر ادامه پیدا می‌کرد و لحظات بسیار خوشی را رقم می‌زد. قهوه‌خانه‌هایی که در زیر مساجد قرار داشتند، مملو از مردم می‌شد و در آنجا، جمعیت زیادی قهوه‌های ترک را با کف‌های غلیظ آن جرعه‌جرعه می‌نوشیدند.

محافل خانوادگی و دوستانه که از لحظه افطار آغاز می‌شد، تا سحر ادامه پیدا می‌کرد. در خیابان‌ها، کودکان با اشتیاق برای تماشای نمایش‌های سنتی قراگوز و حاجی‌وات (Karagöz-Hacivat)  به این سو و آن سو می‌دویدند. در این میان، مانی‌های رمضانی (آهنگ های مخصوص ماه رمضان)، گاه عاطفی و سنتی و گاه طنزآمیز و سرگرم‌کننده بود.

حتی اگر کسی از خانه بیرون نمی‌رفت، در جمع‌های خانوادگی حضور پیدا می‌کرد و به داستان‌های بزرگان گوش می‌داد. این داستان‌ها نه‌تنها سرگرم‌کننده بودند، بلکه دربردارنده درس‌ها و پندهای ارزشمندی نیز بودند. افسانه‌ها و قصه‌های محلی نیز یکی از راه‌های سرگرمی محسوب می‌شدند.

بزرگان نیز میان خود بازی‌های سرگرم‌کننده‌ای ابداع کرده و همراه با خنده و شادی، لحظات خوشی را سپری می‌کردند. در خانه‌های همسایگان و بستگان گرد هم می‌آمدند و در تدارک برنامه‌های ویژه عید فطر، غذاهای مخصوص عید را تهیه می‌کردند. همزمان با باز کردن خمیرهای باقلوا، دلمه‌ها نیز آماده می‌شدند.

۳.هدیه به کودکانی که برای اولین بار روزه می‌گیرند

با آغاز روزه‌داری در اولین روز ماه رمضان، بیش از همه کودکانی که برای نخستین بار روزه می‌گرفتند، با شور و شوق خاصی مورد توجه قرار می‌گرفتند. کودکانی که به سن تکلیف رسیده و اولین گام‌های خود را به سوی بزرگسالی برمی‌داشتند، در این مسیر تشویق می‌شدند.

یکی از سنت‌های رایج در ماه رمضان، تشویق کودکان به روزه‌داری از طریق هدایا بود. برای کودکانی که نخستین بار روزه می‌گرفتند، هدایا خریداری شده و در زمان افطار به آن‌ها داده می‌شد. این هدایا به‌عنوان یک روش تأثیرگذار برای آشنا کردن کودکان با اهمیت رمضان و روزه‌داری در نظر گرفته می‌شد. بدین ترتیب، آن‌ها ارتباط عمیق‌تری با این سنت مذهبی و فرهنگی پیدا می‌کردند.

انتخاب هدایا معمولاً شامل خوراکی‌هایی می‌شد که کودک در طول روزه‌داری هوس کرده بود یا میان‌وعده‌هایی که دوست داشت. برای تقویت حس معنوی رمضان، در کنار این هدایا، دورهمی‌های خانوادگی، جلسات دعا و گفتگوهای صمیمانه برگزار می‌شد. نوشیدن چای در کنار اعضای خانواده و مشارکت در دعاها، از جمله هدیه‌های معنوی ماه رمضان به شمار می‌رفت و فضایی گرم و خاطره‌انگیز برای کودکان ایجاد می‌کرد.

۴. سنت «اُروجا دیرِک وورما» (نیم‌روزه گرفتن کودکان)

برای کودکانی که هنوز به سن تکلیف نرسیده و از نظر دینی موظف به روزه‌داری نبودند، نیز سنت خاصی وجود داشت. برای آشنا کردن آن‌ها با روزه و تشویقشان به این عبادت، روشی به نام اُروجا دیرِک وورما به کار گرفته می‌شد.

در این روش، ظهر هنگام، به کودکان غذا داده می‌شد. این وعده غذایی که در میان روز صرف می‌شد، به اُروجا دیرِک وورما معروف بود. به این ترتیب، کودکان هم تمام روز را گرسنه نمی‌ماندند و هم به‌تدریج با مفهوم روزه آشنا می‌شدند. از همین سنت، بعدها با عنوان تِکْنِه اُروجو (روزه نیم‌روزه) یاد شد.

این رسم، یکی از راه‌های نشان دادن روحیه تسامح و انعطاف دین اسلام در برابر کودکان بود. هدف اصلی این سنت‌ها، ایجاد علاقه در کودکان نسبت به روزه‌داری و فراهم کردن زمینه‌ای برای درک و پذیرش تدریجی این عبادت بود.

۵.  پخش کردن پِیشی (نان سرخ‌شده)

در گذشته، یکی از خوراکی‌های ثابت در منوی رمضان، پیشی بود؛ نانی سرخ‌شده که بافتی نرم و سبک داشت. امروزه نیز پیشی در وعده‌های صبحانه و کنار چای مصرف می‌شود، اما در ماه رمضان جایگاهی ویژه داشت.

زنان خانه، پیشی‌ها را در سینی‌های بزرگ آماده کرده و میان اعضای خانواده، دوستان، همسایگان، حتی مغازه‌داران و نوازندگان طبل رمضان توزیع می‌کردند. این کار هم ارتباط میان مردم را تقویت می‌کرد و هم برکت رمضان را در میان جامعه گسترش می‌داد.

در گذشته، برای استقبال از رمضان، بسیاری از خانه‌ها در نخستین روزهای ماه، پیشی درست کرده و میان اطرافیان پخش می‌کردند. این رسم، به نوعی نشانه‌ای از میزبانی رمضان و تقویت حس همبستگی اجتماعی بود.

۶.  رسم «دیش کیراسی» (اجرت دندان)

یکی از سنت‌های قدیمی که ریشه در دوره عثمانی دارد، دیش کیراسی (اجرت دندان) بود. افراد ثروتمند که از نظر مالی در وضعیت خوبی قرار داشتند، در خانه‌هایشان ضیافت‌های افطاری برپا می‌کردند و سفره‌های متنوع و پر از غذا را به روی مردم می‌گشودند. میهمانانی که به این خانه‌ها می‌آمدند، میهمانان خدا نامیده می‌شدند و با شور و شوق خاصی مورد استقبال قرار می‌گرفتند.

این رسم تنها به پذیرایی از میهمانان محدود نمی‌شد. قبل از ترک خانه، به آن‌ها کیسه‌هایی حاوی هدایا یا سکه‌های طلا داده می‌شد. زیرا باور بر این بود که این میهمانان، باعث افزایش ثواب و برکت برای میزبان خواهند شد. اگرچه امروزه این سنت کم‌رنگ شده است، اما می‌توان گفت که با کمک‌هایی که افراد ثروتمند به چادرهای افطاری و خیریه‌ها می‌کنند، همچنان به شکلی مدرن ادامه دارد.

۷. میهمانان سرزده برای افطار

یکی از لذت‌بخش‌ترین بخش‌های سفره‌های افطار، میهمانان سرزده بودند. در واقع، چنین میهمانانی بیشتر از دیگران مورد احترام و توجه قرار می‌گرفتند. در فرهنگ قدیم، به خانه شخصی که مورد محبت و احترام بود، بدون اطلاع قبلی میهمان شدن، نشانه‌ای از ارادت و صمیمیت تلقی می‌شد.

در دوران عثمانی، یکی از رسوم رایج این بود که در زمان افطار، درب خانه‌ها باز گذاشته می‌شد تا هر رهگذری که روزه بوده، بدون هیچ ملاحظه‌ای بتواند وارد خانه شود و در کنار خانواده میزبان افطار کند. مردم، برای پذیرایی از میهمانان خود تمام تلاششان را می‌کردند و پس از صرف افطار، با شادی و صمیمیت به گفت‌وگو می‌پرداختند.

در فرهنگ رمضان، چه میهمان برنامه‌ریزی‌شده باشد و چه سرزده، حضور او باعث افزایش برکت سفره محسوب می‌شد. پذیرایی از میهمانان خدا، نه‌تنها عملی پسندیده، بلکه فرصتی برای دریافت دعاهای خیر در ماه رمضان بود. امروزه نیز، در بسیاری از خانه‌ها، حضور میهمانان در کنار اعضای خانواده، برکت و زیبایی سفره‌های افطار را دوچندان می‌کند.

۸.  پذیرایی با گُلاچ (Güllaç)

وقتی صحبت از سنت‌های رمضان و روزه‌داری در ترکیه می‌شود، نمی‌توان از غذاها و شیرینی‌های سنتی غافل شد. از گذشته تا امروز، نام رمضان که به میان می‌آید، عطر ملایم گل سرخ در ذهن تداعی می‌شود و این رایحه، با یکی از شیرینی‌های سنتی ترکیه یعنی گُلاچ (Güllaç) پیوند خورده است.

گُلاچ شیرینی‌ای سبک و لطیف است که به همین دلیل، به‌عنوان دسر مناسب رمضان در نظر گرفته شده است. اگرچه در برخی مناطق هنوز هم این سنت ادامه دارد، اما دیگر به گستردگی گذشته نیست.

در گذشته، گُلاچ پیش از پخت، با ۳ بار خواندن سوره اخلاص و ۱ بار سوره فاتحه متبرک می‌شد و سپس روی حرارت قرار می‌گرفت. این دسر، جایگاه ویژه‌ای در سفره‌های افطار و همچنین در مراسم عید فطر داشت و هنوز هم در برخی خانواده‌ها که رژیم غذایی سالم‌تری را دنبال می‌کنند، حفظ شده است.

امروزه، با افزایش ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت بسیاری از افراد نمی‌توانند باقلوا مصرف کنند، به همین دلیل گُلاچ به‌عنوان یک دسر سبک و جایگزین مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شیرینی سنتی، به‌ویژه هنگامی که با دانه‌های انار – که نماد برکت و فراوانی است – تزئین شود، طعم و جلوه‌ای منحصربه‌فرد پیدا می‌کند و همچنان یکی از محبوب‌ترین دسرهای ماه رمضان محسوب می‌شود.

۹.  هنر ماهیه (Mahya Sanatı)

وقتی صحبت از آماده‌سازی برای ماه رمضان می‌شود، نمی‌توان از هنر ماهیه که به زیبایی فضای این ماه می‌افزاید، چشم‌پوشی کرد. ماهیه، یکی از مهم‌ترین نمادهای ماه رمضان است که در مساجد دیده می‌شود و به مردم نوید آمدن این ماه را می‌دهد.

امروزه استادان این هنر به‌تدریج در حال کاهش‌اند و نسل جدیدی جایگزین آن‌ها نمی‌شود. اما این هنر، پیشینه‌ای بیش از ۴۰۰ سال دارد و بخش مهمی از فرهنگ ترکیه محسوب می‌شود.

ماهیه، یکی از باشکوه‌ترین سنت‌های عثمانی در ماه رمضان بود. چراغ‌هایی که میان مناره‌های مساجد آویزان می‌شدند، پیام‌های معنوی را به سراسر شهر منتقل می‌کردند. این نورپردازی‌ها، به‌ویژه هنگام شب، درخشش خاصی به شهر می‌بخشیدند و فضای رمضان را در ذهن مردم ماندگار می‌کردند.

با وجود کاهش تعداد استادان این هنر، هنوز هم در برخی مساجد بزرگ ترکیه مانند مسجد سلیمانیه و مسجد سلطان احمد، ماهیه‌ها در ماه رمضان برپا می‌شوند و شکوه و زیبایی این سنت را زنده نگه می‌دارند.

۱۰.  مراسم «خرقه سعادت»

در روز دوازدهم ماه رمضان، در دوران عثمانی مراسم خرقه سعادت (Hırka-i Saadet Merasimi) برگزار می‌شد. این روز در کاخ عثمانی با آیین ویژه‌ای گرامی داشته می‌شد.

در این روز، اتاق مخصوص نگهداری امانات مقدس (Has Oda) با گلاب شسته و معطر می‌شد. مقامات عالی‌رتبه و بزرگان دولتی، در یک مراسم رسمی، خرقه سعادت را از داخل محفظه نقره‌ای آن بیرون می‌آوردند.

امروزه، در کاخ توپقاپی (Topkapı Sarayı)، همچنان بخشی به نام «خرقه سعادت» وجود دارد که محل نگهداری این اثر ارزشمند و دیگر امانات مقدس اسلامی است.

۱۱.  برپایی سفره افطار

در دوران عثمانی، ماه رمضان با برپایی سفره‌های افطار باشکوه در کاخ و میان مردم گرامی داشته می‌شد. پادشاهان عثمانی، مهمانی‌های افطار عمومی برگزار می‌کردند و برای نیازمندان غذا توزیع می‌کردند. این سنت امروزه نیز به‌نوعی ادامه دارد. در بسیاری از خانه‌ها، سفره‌های افطار برای خانواده، دوستان و آشنایان برپا می‌شود. با این کار، همبستگی اجتماعی تقویت شده و سنت‌های قدیمی زنده نگه داشته می‌شود.

۱۲.  رفتن به مسجد برای نماز تراویح

رفتن به مسجد برای نماز تراویح پس از افطار، یکی از برجسته‌ترین سنت‌های رمضان از دوران عثمانی تا امروز است.

خانواده‌ها، به‌ویژه برای ایجاد عادت حضور در مسجد در کودکان، آن‌ها را همراه خود به مسجد می‌بردند. نماز خواندن در کنار همسایگان و آشنایان و گفت‌وگوهای پس از نماز، از سنت‌هایی بود که روح ماه رمضان را زنده نگه می‌داشت و همچنان ادامه دارد.

۱۳. چادرهای افطاری

در بسیاری از نقاط، چادرهای افطاری تقریباً در تمام شب‌های رمضان برپا می‌شوند و نه‌تنها برای نیازمندان، بلکه برای هر کسی که در آن منطقه حضور دارد، فرصتی برای معاشرت و همبستگی اجتماعی فراهم می‌کنند.

در این چادرها، مردم کنار یکدیگر از غذای یکسانی بهره‌مند می‌شوند، هنگام غذا خوردن گفت‌وگو می‌کنند و درباره معنویت رمضان تبادل نظر دارند. چادرهای افطاری همچنین یکی از شیوه‌های کمک‌رسانی از سوی افراد متمکن، انجمن‌ها و مؤسسات به نیازمندان محسوب می‌شود و روابط انسانی را در جامعه تقویت می‌کند.

منبع: https://www.nefisyemektarifleri.com/blog/ramazan-gelenekleri/