مؤسسه توبیتاک که از نهادهای مهم و تأثیرگذار در حوزه علم و فناوری ترکیه محسوب می شود، با نقش آفرینی در حمایت از پژوهشگران علمی در حوزه های مختلف به یکی از ابزار نیرومند قدرت نرم ترکیه در جهان تبدیل شده است. این نهاد اخیرا طی یک فراخوان، از پژوهشگران خارجی برای استفاده از بورسهای تحصیلی و پژوهشی این نهاد دعوت کرده است.

آنچه که در این فراخوان جلب توجه می کند، میزان کمک ها و امکانات مادی و رفاهی در نظر گرفته شده برای پژوهشگران است که می تواند انگیزه دانش پژوهان را برای استفاده از این امکانات دوچندان کند. هدف این برنامه جذب دانشمندان توانمند برای انجام پژوهش‌های نوآورانه در دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی یا مؤسسات خصوصی فعال در حوزه تحقیق و توسعه در ترکیه اعلام شده است.

بنا بر آنچه که در  فراخوان توبیتاک آمده، برخی از بورسهای اعطایی و امکانات رفاعی به شرح زیر است:

بسته پشتیبانی جامع:

• حقوق ماهیانه: ۱۵۶٬۰۰۰ لیر ترکیه
• کمک ‌هزینه خانواده: ۱۲٬۰۰۰ لیر ترکیه
• گرنت اولیه پژوهشی: ۴٫۷ میلیون لیر ترکیه
• گرنت پروژه: تا سقف ۲٫۴ میلیون لیر ترکیه
• بورسیه برای دانشجویان کارشناسی‌ارشد، دکتری و پژوهشگران پسادکتری
• بیمه درمانی، هزینه سفر و تعیین استاد راهنمای علمی (mentorship)

***

به نظر می رسد توبیتاک با اعطای بورسهای تحصیلی و پژوهشی به نحبگان کشورهای دیگر، اهدافی فراتر از حمایت صرف از علوم و فناوری دارد. با این نگاه به بررسی اهداف این نهاد و برنامه های بلندمدت ترکیه در جذب نخبگان و پژوهشگران برتر جهان می پردازیم.

در دهه‌های اخیر، دولت ترکیه به صورت هدفمند سرمایه‌گذاری در علم و فناوری را بخشی از راهبرد کلان توسعه ملی و همچنین سیاست خارجی خود تعریف کرده است. در این میان، توبیتاک به‌عنوان نهاد اصلی حمایت از پژوهش، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اگرچه توبیتاک ماهیتاً یک سازمان علمی است، اما فعالیت‌های آن در حوزه‌های بورسیه‌های بین‌المللی، پروژه‌های مشترک علمی، تبادل پژوهشگر، و تولید فناوری ابعاد گسترده‌ای یافته که آثاری فراتر از حوزه فنی داشته و به حوزه قدرت نرم و نفوذ فرهنگی ترکیه توسعه یافته است.

توبیتاک از دهه ۱۹۶۰ بر اساس الگوی اروپایی تأسیس شد، اما از سال ۲۰۰۰ به بعد با سیاست‌های جدید دولت ترکیه و تحولات منطقه‌ای به‌طور چشمگیری گسترش یافت. مأموریت‌های کنونی توبیتاک شامل: سیاست‌گذاری و حمایت مالی پژوهش، تربیت و جذب پژوهشگران، نوآوری و فناوری‌های راهبردی، بین‌المللی‌سازی علم ترکیه است. همین مأموریت‌ها بستری برای شکل‌دهی به قدرت نرم علمی ترکیه شده‌اند.

توبیتاک به ‌عنوان ابزار قدرت نرم ترکیه اهداف بلند مدتی را دنبال می کند. برخی از اهداف بلند مدت به شرح زیر است:

جذب نخبگان بین‌المللی و ایجاد شبکه انسانی

بورسیه‌های بین‌المللی مانند برنامه‌های 2216، 2214، 2236 و 2215، صدها پژوهشگر خارجی را به دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی ترکیه جذب می‌کنند. این افراد طی ماه‌ها یا سال‌ها اقامت در ترکیه با زبان و فرهنگ این کشور آشنا می‌شوند، روابط عمیق علمی و اجتماعی برقرار می‌کنند، و پس از بازگشت به کشور خود، به سفیران علمی ـ فرهنگی ترکیه تبدیل می‌شوند. نمونه های این مدل را میتوان در الگوهای موفق آمریکا(Fulbright)، ژاپن (MEXT) و آلمان (DAAD) مشاهده کرد.

تقویت تصویر بین‌المللی ترکیه از طریق علم

حضور فعال توبیتاک در برنامه‌هایی چون Horizon Europe، Eureka  وCOST، تصویر ترکیه را از «کشور مصرف‌کننده فناوری» به «همکار علمی قابل اعتماد» تبدیل کرده است. این امر موجب افزایش اعتبار علمی، ارتقای جایگاه دانشگاه‌های ترکیه و جذب سرمایه‌گذاری علمی و فناورانه خارجی می‌شود.

 تولید فناوری و افزایش پرستیژ ملی

ترکیه با حمایت‌های توبیتاک در حوزه‌های راهبردی مانند صنایع دفاعی، هوش مصنوعی، رباتیک، هوافضا، و بیوتکنولوژی به پیشرفت‌های قابل توجهی رسیده است.

این دستاوردها موجب افزایش وجهه علمی این کشور در سطح منطقه و جهان شده و نقش «نمایشی برای قدرت نرم ترکیه ایفا می‌کند.

توبیتاک و دیپلماسی علمی منطقه‌ای

ترکیه از طریق توبیتاک تلاش می‌کند شبکه‌ای منطقه‌ای از همکاری‌های علمی در غرب آسیا، بالکان و آسیای مرکزی ایجاد کند. این همکاری‌ها باعث کاهش فاصله علمی کشورها، افزایش نفوذ ترکیه در فضای دانشگاهی منطقه، و شکل‌گیری وابستگی علمی متقابل می‌شود. این وابستگی به‌طور غیرمستقیم به تثبیت نفوذ سیاسی و فرهنگی ترکیه کمک می‌کند.

صادرات فرهنگی از مسیر همکاری علمی

دانشجویان و پژوهشگران خارجی‌ که با بورس توبیتاک به ترکیه می‌آیند، معمولاً زبان ترکی می‌آموزند، با دانشگاه‌ها و سبک زندگی ترکیه آشنا می‌شوند، و به جامعه علمی کشور احساس نزدیکی پیدا می‌کنند. این تجربه مشترک، ترکیه را در ذهن آنان به عنوان کشوری «دوست» و «آشنا» تثبیت می‌کند و در بازگشت به مشور خود به عنوان سفیر فرهنگی و سیاسی ترکیه رفتار می کنند؛ که دقیقاً سازوکار اصلی «قدرت نرم» است.

 اهداف و چشم‌انداز بهره‌گیری از توبیتاک

تبدیل ترکیه به هاب علمی ـ فناورانه منطقه

به عقیده تحلیل گران تحولات منطقه ترکیه با به کار گیری نهادهایی مانند توبیتاک قصد دارد نقش آلمان در اروپا و ژاپن در شرق آسیا را در «منطقه غرب آسیا و قفقاز» ایفا کند. توبیتاک ابزار محوری تحقق این چشم‌انداز است.

 توسعه شبکه نخبگانی وابسته به ترکیه

هدف دیگر، ایجاد شبکه‌ای گسترده از پژوهشگران بین‌المللی است که از طریق همکاری‌های علمی با ترکیه پیوندهای بلندمدت برقرار کنند.

 ارتقای برند علمی ترکیه

ترکیه می‌کوشد علم و فناوری را بخشی از هویت ملی و تصویر بین‌المللی خود کند؛ همانند «ژاپنِ فناوری»، «آلمانِ مهندسی»، یا «کره جنوبیِ الکترونیک».

 استفاده از علم برای تقویت سیاست خارجی

توبیتاک ابزار مکمل وزارت خارجه در پروژه‌های چندجانبه، توافق‌نامه‌های دانشگاهی و پروژه‌های مشترک تحقیقاتی است.

ارزیابی و چالش‌ها

با وجود پیشرفت‌ها، توبیتاک با چالش‌هایی نیز روبه‌رو است از جمله: نابرابری در توزیع بودجه پژوهشی، تمرکز زیاد بر رشته‌های فناورانه و کمبود توجه به علوم انسانی، محدودیت‌های اداری در برخی پروژه‌ها و رقابت جهانی از سوی نهادهای مشابه. با این حال، مسیر توسعه قدرت نرم علمی در توبیتاک به‌طور پایدار در حال تقویت است.

نتیجه‌گیری

با توجه به عملکرد توبیتاک در راستای سیاستهای بلند مدت دولت ترکیه، توبیتاک فراتر از یک نهاد علمی صرف، به عنوان یکی از ستون‌های قدرت نرم ترکیه و ابزاری مؤثر در دیپلماسی علمی این کشور عمل می کند.

ترکیه با توبیتاک توانسته است تصویر خود را در عرصه جهانی ارتقا دهد، شبکه نخبگانی وابسته به خود را ایجاد کند، و از مسیر علم، نفوذی پایدار و غیرخصمانه در منطقه و جهان به دست آورد.

لذابه نظر می‌رسد در سال‌های آینده، با افزایش بودجه‌های علمی و تقویت برنامه‌های بین‌المللی توبیتاک، نقش آن در معماری قدرت نرم ترکیه بیش از گذشته برجسته خواهد شد.

منبع:

https://tubitak.gov.tr/tr

https://tubitak.gov.tr/en/scholarships/international/research-scholarship-programs/2232-a-international-fellowship-outstanding-researchers

https://tubitak.gov.tr/en/scholarships/international/research-scholarship-programs/2232-b-international-fellowship-early-stage-researchers

واحد ترجمه و پژوهش رایزنی فرهنگی ج.ا.ا در آنکارا