برای بازگرداندن جوانان با استعداد به کشور، همانند هند و چین چه باید بکنیم؟

 چهار دهه پیش، فرهنگ و جایگاه تحقیق و نوآوری در چین چندان بالا و پیشرفته نبود. بسیاری از دانشجویان چینی برای تحصیلات عالی به اروپا و آمریکا سفر می کردند و اکثر آنها نمی خواستند به کشور خود بازگردند. دولت چین می خواست این وضعیت را تغییر بدهد. در نتیجه در هر استانی، مراکز علمی تحقیقاتی جدیدی ایجاد کرد و بر پژوهش های نوین در دانشگاه ها تاکید نمود.

در حال حاضر بیش از پانصد آزمایشگاه دولتی مدرن در چین وجود دارد. خیلی ها دنگ شیائوپینگ را عامل این تغییر می دانند و او را  معمار چین مدرن قلمداد می کنند.

در سال 2018، برای شرکت در یک کنفرانس علمی به دانشگاه شیان جیائوتنگ در چین رفتم. من در آن زمان که در دانشگاه پنسیلوانیا آمریکا، در حال انجام تحقیقات فوق دکتری بودم، از امکانات تحقیقاتی دانشگاه شیان جیائوتنگ بسیار تحت تاثیر قرار گرفتم. امکانات تحقیقاتی در آنجا خیلی بهتر از بسیاری از مؤسسات تحقیقاتی در آمریکا است.آنها زیرساخت های گران قیمت زیادی تدارک دیده اند و بهترین محققان جوان را از سراسر جهان انتخاب کرده و به آنها فرصت می دهند تا در آن موسسات کار بکنند.

از سال 2008، دولت چین یک پروژه ملی با نام "شکار استعداد" را راه اندازی کرده است. این پروژه به طرح هزار استعداد معروف است. تحت این پروژه، محققان جوان از طریق رقابت شدید به چین بازگردانده می شوند و به آنها حقوق و کمک هزینه و بودجه بالایی برای تحقیق داده می شود. همچنین به پژوهشگران جوان 30 تا 35 ساله بر اساس کیفیت انتشارات علمی و طی دوره های تحقیقاتی دکترا و پسا دکترای، مستقیما درجه استادی اعطا شد. تنها در 10 سال گذشته، سطح  تحقیق و نوآوری در چین چندین برابر رشد یافته و دلیل اصلی این رشد، طرح هزار استعداد است.

من در هند نیز متوجه تأثیر مشابهی شده ام. موسسه های اطلاعات و فناوری هند تحقیقاتی در سطح جهانی انجام می دهند. این مؤسسات در سطح محلی جوانان بسیار ماهری پرورش می دهند که سیستم سرمایه گذاری آنها را پایدار می کند. این سیستم به رونق کارآفرینی محلی کمک و  به شدت فرهنگ تحقیقات دانشگاهی و صنعتی در هند را تقویت می کند.

یکی از اساتید موسسه های اطلاعات و فناوری بمبئی، دیب براتا مایتی، بنگالی و جوان است. دیب براتا مایتی مشهورترین شیمیدان آلی نه تنها هند بلکه کل آسیای جنوبی است. پروفسور مایتی دارای مدرک دکتری از دانشگاه جانز هاپکینز آمریکاست است. او فوق دکترای خود را زیر نظر یک محقق مشهور به نام پروفسور باکوالد انجام داد.

پروفسور مایتی پس از اتمام دوره فوق دکتری از آمریکا به هند بازگشت و در کشورش شروع به کار کرد. کیفیت و سرعت کار او باورنکردنی است. بهترین شیمیدان های آلی در آزمایشگاه او تربیت می شوند. هند در حال حاضر در بسیاری از صنایع، از جمله صنایع دارویی و شیمیایی، پیشتاز جهان است. اساتیدی مانند مایتی نقش بزرگی در این موضوع دارند.

بسیاری از جوانان بنگلادش مقالاتی را با همان کیفیتی که پروفسور مایتی در طول سال های دکتری و فوق دکتری خود منتشر می کرد، در خارج از کشور منتشر می کنند. بسیاری از جوانان بنگلادشی با اساتیدی در این سطح در جهان کار می کنند. اگر هر جوان با استعداد بنگلادشی به کشورش برمی گشت و حداقل 5 درصد از کاری را که در زمان بازگشت پروفسور مایتی به هند انجام داده بود، انجام داد، وضعیت بنگلادش خوب شود. اما  برای یک جوان بنگلادشی، موضوع به سادگی پروفسور مایتی نیست!

زیرا پروفسور مایتی محیطی برای بازگشت پیدا کرده است. موسسه های اطلاعات و فناوری هند  برای استخدام افرادی مانند آنها استعدادیابی می کنند. جوانان برمی گردند و درخواست کمک می کنند و دولت نیز با توجه به ظرفیت خود به آنان بودجه و امکانات ارائه می کند. دبابراتا مایتی می‌دانست که اگر به جای ماندن در آمریکا به هند بازگردد، می‌تواند چیزهای زیادی به کشورش بدهد. حتی اگر 10 دانشمند برنده جایزه نوبل از آمریکا به جای دیگری نقل مکان کنند، اتفاق خاصی برای آمریکا نخواهد افتاد. چون فرهنگ تحقیق و نوآوری در آمریکا بسیار غنی است.

حتی امروز هم راه بازگشت به دانشگاه های دولتی در کشور برای یک جوان بنگلادشی آسان نیست. آیا هیچ رئیس دانشگاهی در کشور تا به حال ابتکار عمل برای انجام یک پروژه استعدادیابی را به عهده گرفته است؟ دانشگاه ها یک مدرس یا استادیار برای مدرک دکترا به خارج از کشور می فرستند. در عین حال، طبق معمول، از افرادی که دارای مدرک دکترا یا فوق دکترا هستند، برای استخدام دعوت نمی کنند. همین قاعده در مورد مؤسسات تحقیقاتی کشور نیز صادق است. این سنت که 54 سال است ادامه دارد، در مقطعی باید تغییر بکند.

امروز، هند، چین و کره جنوبی از بین جوانان آموزش دیده و ماهر خود بهترین ها را انتخاب می کنند و آنها را برمی گردانند و از مزایای آن بهره می برند. حتی اگر سرمایه گذاری خارجی افزایش یابد، توسعه نیروی کار ماهر محلی اجتناب ناپذیر است. هیچ کشوری در جهان نتوانسته است با تضعیف آموزش عالی و پژوهشی کشور، نیروی کار با مهارت کافی در سطح جهانی تربیت کند.

بسیاری از محققان، مبتکران، معلمان و کارآفرینان بنگلادشی در بسیاری از کشورهای جهان با موفقیت کار می کنند. بسیاری از آنها می خواهند به وطن خود بازگردند و به کشورشان کمک کنند. آنها دوست دارند کاری برای کشور خود انجام بدهند. باید برای انتخاب و بازگرداندن بهترین افراد از میان آنها ایده ها و ابتکاراتی اتخاذ شود. اگر انتصاب آنها در دانشگاه ها و آزمایشگاه های علمی تحقیقاتی کشور انجام شود، آنگاه فرهنگ آموزش عالی و پژوهشی سود خواهد برد. در این صورت بسیاری از جوانان مستعد، علاقه مند به بازگشت به کشور در آینده خواهند بود. حداقل دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی باید همین الان استعدادیابی را شروع بکنند. آیا دولت فعلی به سرعت چنین پروژه ای دولتی را آغاز خواهد کرد؟

نویسنده: دکتر رفیع العالم ، نویسنده و محقق بنگلادشی مقیم آمریکا

(روزنامه پرتهوم آلو، دو شنبه 21 آوریل 2025)

https://www.prothomalo.com/opinion/column/bwik2hmato

ملاحظه : سطح نازل کیفیت مراکز علمی و دانشگاهی بنگلادش، سیاست زدگی و حزب بازی شدید در این محیط ها و نیز شرائط اداری و مدیریتی ناسالم آنها امکان رشد و پیشرفت در این فضا را سلب کرده و این محیط ها را با عقب ماندگی روبرو کرده است. با این وضع نه دولت برنامه ای برای جذب جوانان با استعداد مهاجرت کرده دارد و نه خود آنان رغبتی به بازگشت دارند. هر بنگلادشی که امکان مهاجرت پیدا کرده است، هیچ انگیزه ای برای بازگشت ندارد. دغدغه و آرزوی بازگشت جوانان و تحصیل کرده های بنگلادشی مقیم کشورهای خارج همانند چین و هند، اگرچه خواست دلسوزان و دغدغه مندان این کشور است ولی واقعیت های این کشور فاصله زیادی با سیاست ها و اجرای برنامه های کشورهایی مانند چین و هند برای جذب و بازگشت جوانان تحصیلکرده خود در خارج از کشور دارد.