نقش شبکه های اجتماعی در قیام جولای 2024 بنگلادش
یک قیام توده‌ای بی‌سابقه ( در ماههای جولای و آگوست 2024 ) بنگلادش رخ داد و در نتیجه آن، دولت اقتدارگرا و ریشه‌دار عوامی لیگ سقوط کرد و شیخ حسینه مجبور به فرار به هند شد. دانشجویان، احزاب سیاسی، سازمان‌ها، گروه‌ها و افراد مختلف در این قیام نقش داشتند. جدای از اینها، شبکه های اجتماعی نقش مهمی در این خیزش مردمی ایفا کردند. وقتی جنبش اصلاح سهمیه‌بندی در اوج خود بود، ترس و وحشت همه جا را فرا گرفته بود و جنبش بی‌وقفه ادامه داشت و به هیچ وجه قابل کنترل نبود. دولت رسانه‌ها را زیر نظر داشت تا هیچ اطلاعات ضد دولتی منتشر نشود. در این برهه، رسانه‌های اجتماعی، به ویژه فیسبوک، به وسیله دیگری برای تبادل اطلاعات تبدیل شدند.
با نگاهی به رخدادهای ماههای جولای – اوت سال قبل، می‌توانیم ببینیم که هواداران حزب عوامی لیگ و نیروهای انتظامی فاسد آنها بی‌هدف به مردم تیراندازی می‌کردند و آنها را می‌کشتند. اطلاعات یا تصاویر این سرکوب ها بیشتر در شبکه‌های اجتماعی منتشر می شدند تا در رسانه‌ها. جرقه اعتراض از مرزهای کشور فراتر رفته و قلب های مهاجران بنگلادشی را لمس می‌آزرد. خبر اعتراضات علیه تیراندازی و سرکوب جمعیت دانشجویی در سراسر آسیا، اروپا، آمریکا، خاورمیانه و حتی شهرهای دورافتاده آفریقا فوران کرد. وقتی جنبش به اوج خود رسید، دولت اینترنت را در کشور قطع کرد. مهاجران که از این موضوع خشمگین شده بودند، اعلام کردند که از طریق مجاری قانونی حواله ارسال نخواهند کرد. خیلی ها از این تصمیم اعلام حمایت کردند و این جنبش شتاب بیشتری گرفت. در ماه جولای 2024، کمترین میزان حواله ارسالی آن سال وارد کشور شد. بسیاری از مهاجران به طور منظم سعی می‌کردند برای این منظور افکار عمومی را در رسانه‌های اجتماعی شکل بدهند.
علاوه بر این، رسانه‌های اجتماعی نقش مهمی در انتشار گسترده اطلاعات مربوط به جنبش، شکل‌دهی افکار عمومی در میان عموم، ایجاد آگاهی در بین مردم و ایجاد ارتباط سریع بین فعالان جنبش ایفا کردند. زمانی که رهبران جنبش از ترس دولت پنهان شده بودند، امیدشان به دنیای اینترنت بود. این ابزار رسانه ای به عنوان عاملی مؤثر برای فراخوان یک جنبش یا اعلام یک برنامه در هر مکانی عمل کرد. با به اشتراک گذاشتن عکس‌ها، ویدیوها و مستندهایی از وقایع جنبش در رسانه‌های اجتماعی، آگاهی در بین عموم مردم افزایش یافت. با این حال، برخی جنبه‌های منفی نیز در رسانه‌های اجتماعی وجود دارد. با توجه به جریان آزاد اطلاعات از طریق این رسانه و نبود فرصت برای بررسی صحیح آن، خطر انتشار اطلاعات نادرست و شایعات وجود دارد.
وقتی سه هماهنگ‌کننده‌ی خط مقدم جنبش دانشجویی در بحبوحه‌ی قتل عام در کشور با سه وزیر دولت ملاقات و درخواست‌های هشت ماده‌ای خود را مطرح کردند، دیگر هماهنگ‌کنندگان جنبش آنها را رد کردند. آنان با افزودن این درخواست که "شیخ حسینه نخست وزیر، باید علناً از ملت به خاطر قتل دانشجویان عذرخواهی کند"، یک درخواست ۹ ماده‌ای را اعلام کردند. اما در ابتدا هیچکس جز روزنامه های اتفاق، مناب زمین، اجکیر پاتریکا و پرتهوم آلو این 9 ماده را منتشر نکرد و هیچ شبکه تلویزیونی هم پخش ننمود. از سوی دیگر، اینترنت کشور در آن زمان قطع و شبکه تلفن همراه نیز بسیار ضعیف بود و تماس‌ها عملاً وجود نداشت. پیام‌های کوچک و تک‌خطی ارسال می‌شدند ولی پیام‌های طولانی قابل ارسال نبودند. می شد گفت که ارتباطات و تماس ها کاملاً قطع شده بود. این کار یک دستکاری دولتی بود. هیچکس نمی‌توانست هیچ اطلاعات مهمی را حتی از طریق پیام‌های موبایلی منتشر کند. آن ۹ ماده به شکلی برای افرادی که در خارج از کشور زندگی می‌کردند ارسال شد تا بتوانند آن را در رسانه‌های اجتماعی پخش بکنند. برای کسانی که در داخل کشور بودند و از طریق سیستم‌های دیگر به اینترنت دسترسی داشتند نیز ارسال گردید. افراد زیادی در این کار مشارکت داشتند. برخی برای رساندن این اطلاعات از طریق بیش از هزار پیام کوتاه تلاش کردند. بسیاری از مردم آن 9 ماده را در شبکه‌های اجتماعی منتشر و بعداً رسانه‌های بین‌المللی هم آن را پخش کردند.
حزب عوامی لیگ به جای اجرای عدالت در خصوص مرگ و شکنجه دانشجویان و مردم، بی‌رحمانه آنها را مسخره می‌کرد. جنبش دانشجویی ضد تبعیض اجرای برنامه‌ای را برای گرفتن عکس با صورت و چشم های پوشیده با پارچه‌های قرمز، اعلام کرد و عزاداری دولتی در ۲۹ جولای ۲۰۲۴ را رد نمود. رسانه‌های اجتماعی مهم‌ترین نقش را در ترویج گسترده مشارکت خودجوش مردم بنگلادش در این برنامه ایفا می‌کردند. در فیسبوک، هواداران این جنبش با بستن پارچه‌های قرمز روی صورت‌هایشان، به تمسخر دولت اعتراض کردند. این امر جنبش را تشدید کرد. رهبران جنبش دانشجویی ضد تبعیض، برنامه "راهپیمایی طولانی به سوی داکا" را اعلام کردند. در گام بعدی که تاریخ شروع برنامه یک روز جلوتر کشیده شد، اعلام آن همچنان از طریق ویدیو در فیسبوک انجام شد. در اواخر جنبش، برخی از مردم در فیسبوک پست‌هایی منتشر کردند و از مردم خواستند به جای ماندن در خانه ها، در این جنبش فعال باشند. حوادث بسیار دیگری نیز وجود داشت که رسانه‌های اجتماعی بیشترین نقش را در انتشار اخبار مربوط به آنها داشته‌اند. به طور خلاصه می توان گفت، رسانه‌های اجتماعی روند برنامه های این جنبش را بسیار آسان‌تر کرد و سرعت و تعامل را در جریان آن افزایش داد. لذا نقش رسانه‌های اجتماعی در خیزش مردمی غیرقابل انکار است.
نویسنده: سعد الرحمان، روزنامه نگار.
(روزنامه اتفاق، چهار شنبه 6 اوت 2025)
ملاحظه : در رخدادها و تحولات سیاسی ماههای جولای و آگوست سال گذشته (2024) در بنگلادش که منجر به سقوط دولت شیخ حسینه شد، شبکه های اجتماعی نقش آفرینی برجسته ای در ایجاد ارتباط و هماهنگی میان گروههای معترض بویژه دانشجویان داشتند. در این میان، شبکه اجتماعی فیسبوک که پرکاربرد ترین شبکه اجتماعی در بنگلادش است نقش تعیین کننده ای داشت. بطوری که برخی از تحلیل گران این شبکه را عامل اصلی هدایت اعتراضات دانشجویی و مردمی معرفی کردند.
نظر شما