چکیده:

خانواده به‌عنوان یکی از نهادهای بنیادین اجتماعی، نقشی اساسی در حفظ و انتقال ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی هر جامعه دارد. در کرواسی، با توجه به پیوند عمیق میان سنت‌های کاتولیکی، میراث اسلاوی و تجربه گذار از نظام سوسیالیستی به جامعه اروپایی، خانواده جایگاهی محوری در بازتولید و تداوم ارزش‌های فرهنگی یافته است. این پژوهش با رویکرد جامعه‌شناختی و فرهنگی، به بررسی نقش خانواده در انتقال ارزش‌هایی چون احترام به مذهب، هویت ملی، نقش‌های جنسیتی و همبستگی اجتماعی می‌پردازد. همچنین چگونگی تأثیر آموزش رسمی، رسانه‌ها و سیاست‌های اجتماعی بر این فرآیند مورد تحلیل قرار می‌گیرد. یافته‌ها نشان می‌دهد که در جامعه کرواسی، خانواده هنوز مهم‌ترین کانون بازتولید فرهنگی است؛ اما تغییرات نسلی، مهاجرت و جهانی‌شدن موجب بازتعریف برخی ارزش‌های سنتی در میان نسل جوان شده است.

واژگان کلیدی: خانواده، ارزش‌های فرهنگی، جامعه کرواسی، هویت ملی، بازتولید فرهنگی

مقدمه

خانواده در تمامی جوامع بشری، نخستین و بنیادی‌ترین نهاد اجتماعی است که وظیفه انتقال ارزش‌ها، هنجارها و الگوهای رفتاری از نسل پیشین به نسل‌های آینده را بر عهده دارد. این نهاد، نه‌تنها کانون شکل‌گیری شخصیت فردی و اخلاقی انسان‌هاست، بلکه بستری برای بازتولید و پایداری فرهنگ هر ملت به شمار می‌آید. از همین‌رو، بررسی نقش خانواده در بازتولید ارزش‌های فرهنگی، درک عمیق‌تری از فرآیند تداوم فرهنگی و تحولات اجتماعی هر کشور فراهم می‌آورد.

جامعه کرواسی با توجه به پیشینه تاریخی و فرهنگی خود، نمونه‌ای قابل‌توجه از تعامل سنت و مدرنیته در حوزه خانواده محسوب می‌شود. پس از استقلال این کشور از یوگسلاوی در سال ۱۹۹۱ و پیوستن به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۳، کرواسی شاهد تحولات گسترده اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بوده است. در این میان، خانواده به‌عنوان نهاد مرکزی جامعه کرواسی، همچنان در حفظ هویت ملی و انتقال ارزش‌های فرهنگی نقشی اساسی ایفا می‌کند. ترکیب سنت‌های مذهبی کاتولیکی، میراث اسلاوی و ارزش‌های اروپایی مدرن، موجب شده است که ساختار خانواده در کرواسی واجد ویژگی‌های خاصی از هم‌زیستی میان سنت و تجدد باشد.

در جامعه کرواسی، خانواده نه‌تنها به‌عنوان یک ساختار اجتماعی بلکه به‌منزله یک واحد فرهنگی و اخلاقی تلقی می‌شود. ارزش‌هایی همچون احترام به والدین، تعهد خانوادگی، ایمان مذهبی، مشارکت اجتماعی و حفظ روابط خویشاوندی از جمله مؤلفه‌هایی هستند که از طریق خانواده بازتولید و تقویت می‌شوند. در عین حال، فرایند جهانی‌شدن، گسترش رسانه‌های دیجیتال و تغییر در الگوهای اشتغال و مهاجرت، سبب شده است تا الگوهای سنتی خانواده با چالش‌هایی روبه‌رو شوند. به‌ویژه در میان نسل جوان، تغییر نگرش نسبت به ازدواج، نقش والدین و مسئولیت‌های خانوادگی، نشانه‌هایی از دگرگونی در نظام ارزش‌های فرهنگی را آشکار می‌سازد.

بر اساس نظریه‌های جامعه‌شناسی فرهنگی، از جمله دیدگاه «پی‌یر بوردیو» درباره بازتولید فرهنگی، خانواده به‌مثابه فضای نخستین انتقال «سرمایه فرهنگی» عمل می‌کند. این سرمایه فرهنگی، در قالب زبان، باورها، رفتارها و نمادهای فرهنگی از والدین به فرزندان منتقل می‌شود و از این طریق، هویت فرهنگی جامعه تثبیت می‌گردد. در جامعه کرواسی نیز خانواده، از طریق فرآیندهای تربیتی، آموزش دینی و مناسک جمعی، نقشی فعال در شکل‌دهی به نظام ارزش‌ها و بازتولید الگوهای فرهنگی دارد.

از منظر سیاست فرهنگی، توجه به خانواده به‌عنوان عامل اصلی پایداری ارزش‌های ملی و اجتماعی، اهمیت مضاعفی دارد. دولت کرواسی با آگاهی از نقش خانواده در حفظ هویت فرهنگی، در دهه اخیر برنامه‌هایی در حوزه آموزش خانواده، حمایت از والدین و تقویت پیوند میان نظام آموزشی و ارزش‌های خانوادگی اجرا کرده است. با این حال، تغییرات جمعیتی، کاهش نرخ تولد و گسترش خانواده‌های تک‌والد یا بدون فرزند، ضرورت بازنگری در سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی را نمایان ساخته است.

در این پژوهش، تلاش می‌شود با رویکردی تحلیلی و میان‌رشته‌ای، نقش خانواده در بازتولید ارزش‌های فرهنگی جامعه کرواسی بررسی شود. بدین منظور، ابتدا چارچوب نظری و مفهومی بازتولید فرهنگی و جایگاه خانواده تبیین می‌گردد، سپس زمینه تاریخی و فرهنگی خانواده در کرواسی مورد تحلیل قرار می‌گیرد و در ادامه، ابعاد کارکردی خانواده در انتقال و بازآفرینی ارزش‌های فرهنگی، دینی و اجتماعی ارزیابی می‌شود. در نهایت، چالش‌های معاصر در برابر نهاد خانواده و چشم‌انداز آینده آن در جامعه کرواسی بررسی و پیشنهادهایی برای تقویت این نهاد بنیادین ارائه خواهد شد.

نقش خانواده :

مطالعه نقش خانواده در بازتولید ارزش‌های فرهنگی مستلزم درک نظری از کارکردهای فرهنگی و اجتماعی خانواده است. نظریه‌های کلاسیک و معاصر جامعه‌شناسی، خانواده را نه‌تنها یک نهاد زیستی یا اقتصادی، بلکه به‌مثابه «نظامی فرهنگی» می‌دانند که وظیفه انتقال میراث اجتماعی و معنوی یک ملت را بر عهده دارد. در این فصل، با مروری بر نظریه‌های کلیدی بازتولید فرهنگی و دیدگاه‌های مربوط به نقش خانواده، چارچوب مفهومی لازم برای تحلیل جامعه کرواسی تبیین می‌شود.

-         نظریه‌های بازتولید فرهنگی

الف) نظریه بازتولید فرهنگی پی‌یر بوردیو

پی‌یر بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی، در آثار خود به‌ویژه در کتاب Reproduction in Education, Society and Culture، مفهوم «بازتولید فرهنگی» را به‌عنوان فرآیندی توضیح می‌دهد که طی آن ارزش‌ها، عادات، و نگرش‌های فرهنگی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند. از نگاه او، خانواده نخستین بستر شکل‌گیری «سرمایه فرهنگی» است؛ یعنی مجموعه‌ای از مهارت‌ها، زبان، نگرش‌ها و سلیقه‌هایی که به فرد امکان می‌دهد در ساختار اجتماعی جایگاهی پایدار پیدا کند.

در جامعه کرواسی نیز، خانواده‌ها از طریق آموزش غیررسمی، تربیت مذهبی و آیین‌های خانوادگی، به بازتولید این سرمایه فرهنگی می‌پردازند. پیوند میان خانواده و نهادهای آموزشی  به‌ویژه مدارس مذهبی و کلیسا  نمونه روشنی از تداوم سرمایه فرهنگی در این کشور است.

ب) نظریه کارکردگرایی تالکوت پارسونز

پارسونز خانواده را نهادی می‌داند که دو کارکرد اصلی دارد: جامعه‌پذیری اولیه کودکان و ثبات شخصیت بزرگسالان. بر اساس دیدگاه او، خانواده محیطی است که در آن ارزش‌های جامعه به شکل عاطفی و نمادین به نسل جدید منتقل می‌شود. خانواده در این معنا، نوعی نهاد اخلاقی است که موجب همبستگی اجتماعی و نظم فرهنگی می‌شود.

در جامعه کرواسی، ساختار خانواده‌های گسترده، روابط نزدیک میان نسل‌ها و محوریت نقش والدین در تربیت مذهبی، مصداق بارزی از کارکردگرایی پارسونزی در بازتولید فرهنگی است.

ج) دیدگاه‌های انسان‌شناختی و فرهنگی

انسان‌شناسان فرهنگی بر این باورند که خانواده، محل تمرکز فرهنگ زیسته است؛ یعنی فرهنگ نه در نهادهای رسمی بلکه در مناسبات روزمره خانواده معنا می‌یابد. عادات غذایی، آیین‌های ازدواج، نام‌گذاری فرزندان و جشن‌های مذهبی از جمله جلوه‌های فرهنگی‌اند که در خانواده‌های کرواسی نقش اساسی در انتقال و بازآفرینی آن‌ها مشاهده می‌شود.

از این منظر، خانواده همچون «سلول فرهنگی جامعه» است که در آن گذشته و حال به هم پیوند می‌خورند و فرهنگ در عمل بازتولید می‌شود.

-         مفهوم ارزش‌های فرهنگی

ارزش‌های فرهنگی به‌ مثابه معیارهای ارزشی و هنجاری جامعه، شامل باورها و اصولی‌اند که رفتارهای فردی و جمعی را هدایت می‌کنند. در جامعه کرواسی، این ارزش‌ها ریشه در سه منبع اصلی دارند:

1.     دین و سنت‌های مسیحیت کاتولیک، که بر وفاداری خانوادگی، ازدواج سنتی و نقش اخلاقی والدین تأکید دارد؛

2.     میراث اسلاوی و ملی‌گرایی فرهنگی، که ارزش‌هایی مانند میهن‌دوستی، وحدت قومی و زبان مادری را برجسته می‌کند؛

3.     ارزش‌های مدرن اروپایی، که بر فردگرایی، برابری جنسیتی و استقلال شخصی تأکید دارند.

ترکیب این سه منبع، نظام ارزشی چندوجهی جامعه کرواسی را شکل داده است.

-         خانواده به‌عنوان نهاد بازتولید فرهنگی

خانواده در جامعه‌شناسی فرهنگی، «کارگاه اجتماعی‌سازی» تلقی می‌شود. در این نهاد، کودکان از طریق تعامل با والدین و محیط خانوادگی، زبان، ارزش‌ها و نگرش‌های فرهنگی را فرا می‌گیرند. در کرواسی، خانواده‌ها از طریق آیین‌های مذهبی مانند غسل تعمید، جشن عید پاک، و مراسم سنتی ازدواج، نقش فعالی در تثبیت هویت فرهنگی ایفا می‌کنند.

همچنین، نقش مادران در انتقال زبان، آداب و سنت‌ها بسیار برجسته است. در بسیاری از مناطق روستایی، هنوز روایت‌های محلی، موسیقی سنتی و ضرب‌المثل‌ها از طریق خانواده‌ها به نسل جدید منتقل می‌شود.

-         تأثیر نهادهای مکمل در بازتولید فرهنگی خانواده

گرچه خانواده نقش اصلی را دارد، اما نهادهایی چون کلیسا، مدرسه و رسانه به‌عنوان مکمل‌های فرهنگی عمل می‌کنند. کلیسای کاتولیک در کرواسی، از طریق آموزش دینی و آیین‌های جمعی، ارزش‌های خانوادگی را تقویت می‌کند. مدارس نیز با محتوای آموزشی متأثر از سنت‌های ملی، بر اهمیت خانواده و اخلاق اجتماعی تأکید دارند. رسانه‌های ملی و محلی نیز با بازنمایی الگوهای خانواده سنتی، به نوعی حافظ هویت فرهنگی‌اند، هرچند رسانه‌های جهانی گاه موجب تغییر این الگوها می‌شوند.

خانواده  نهاد اصلی بازتولید فرهنگی

در این پژوهش، خانواده به‌عنوان نهاد اصلی بازتولید فرهنگی در سه سطح مورد تحلیل قرار می‌گیرد:

1.     سطح خرد (درون‌خانوادگی):  روابط والدین و فرزندان، الگوهای تربیتی و نقش‌های جنسیتی.

2.     سطح میانه (نهادهای مکمل):  تعامل خانواده با کلیسا، مدرسه و رسانه در انتقال ارزش‌ها.

3.     سطح کلان (زمینه فرهنگی و اجتماعی): تأثیر ساختارهای اقتصادی، سیاست‌های جمعیتی و تحولات مدرن بر کارکرد فرهنگی خانواده.

این چارچوب، امکان تحلیل چند بعدی از پدیده بازتولید فرهنگی در جامعه کرواسی را فراهم می‌سازد و نشان می‌دهد چگونه خانواده در عین حفظ سنت‌ها، با جریان‌های نوگرایی و جهانی‌شدن نیز سازگار می‌شود.

نظریه‌های کلاسیک و معاصر بر این نکته تأکید دارند که خانواده، محور تداوم فرهنگ و انتقال ارزش‌ها در هر جامعه است. در کرواسی، این نقش با پیوند عمیق میان دین، سنت و هویت ملی تقویت شده است. اما تحولات جمعیتی و فرهنگی اخیر، لزوم بازنگری در شیوه‌های بازتولید فرهنگی را ضروری می‌سازد؛ به‌گونه‌ای که خانواده بتواند هم میراث فرهنگی را حفظ کند و هم خود را با ارزش‌های جدید سازگار نماید.

زمینه تاریخی و فرهنگی خانواده در کرواسی

خانواده در کرواسی، مانند بسیاری از جوامع اروپای شرقی، نه‌تنها یک ساختار اجتماعی بلکه عنصری بنیادین از هویت ملی و فرهنگی به‌شمار می‌رود. تاریخ این کشور آمیخته با تحولات سیاسی، جنگ‌ها، ادیان و فرایند ملت‌سازی بوده است و خانواده در تمام این دوره‌ها، عامل اصلی پایداری فرهنگی و حفظ انسجام اجتماعی محسوب شده است. برای درک نقش خانواده در بازتولید ارزش‌های فرهنگی، ضروری است زمینه تاریخی، مذهبی و اجتماعی آن مورد بررسی قرار گیرد.

پیشینه تاریخی خانواده در کرواسی

کرواسی در قرون میانه تحت تأثیر امپراتوری‌های گوناگون ازجمله روم شرقی، مجارستان و اتریش-مجارستان قرار داشت و در این دوران، خانواده ساختاری سنتی، گسترده و مبتنی بر روابط خویشاوندی داشت. نظام پدرسالاری، نقش برجسته مرد در تصمیم‌گیری و مسئولیت اقتصادی خانواده را تثبیت کرده بود.

در دوره سلطه عثمانی‌ها در بخش‌هایی از بالکان، خانواده کرواسی در برابر فشارهای فرهنگی و مذهبی به‌عنوان سنگر هویت مسیحی عمل کرد. این نقش فرهنگی و مقاومتی، بعدها در دوران ملی‌گرایی قرن نوزدهم و شکل‌گیری دولت‌ملت کرواسی تقویت شد.

در قرن بیستم و به‌ ویژه در دوران یوگسلاوی سوسیالیستی (۱۹۴۵ تا ۱۹۹۱)، سیاست‌های دولتی بر برابری جنسیتی و اشتغال زنان تأکید داشتند؛ اما ساختار فرهنگی خانواده سنتی همچنان پابرجا ماند. هرچند دولت سوسیالیستی درصدد کاهش نفوذ کلیسا بر زندگی اجتماعی بود، اما در جامعه کرواسی، دین و خانواده در سطح غیررسمی همچنان به‌عنوان ستون‌های فرهنگ ملی ایفای نقش می‌کردند.

تحولات خانواده پس از استقلال کرواسی

با استقلال کرواسی در سال ۱۹۹۱ و فروپاشی یوگسلاوی، خانواده بار دیگر به مرکز سیاست‌های فرهنگی و ملی تبدیل شد. جنگ‌های استقلال (۱۹۹۱–۱۹۹۵) که خسارات انسانی و اجتماعی فراوانی برجای گذاشت، موجب تقویت همبستگی خانوادگی و افزایش نقش مادران در بازسازی اجتماعی شد. در این دوران، خانواده نه‌تنها پناهگاه عاطفی بلکه نهادی بازسازنده برای هویت ملی کرواسی بود.

پس از پایان جنگ، با پیوستن کرواسی به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۳، روند نوسازی اجتماعی آغاز شد. سیاست‌های رفاه اجتماعی، کاهش نرخ تولد، افزایش مهاجرت جوانان و تغییر ارزش‌های نسل جدید، چهره خانواده را دگرگون ساخت. خانواده‌های هسته‌ای جایگزین خانواده‌های گسترده شدند و نقش سنتی پدرسالارانه تا حدی کاهش یافت. بااین‌حال، ارزش‌هایی چون وفاداری، مسئولیت، و احترام به بزرگ‌ترها همچنان از طریق خانواده بازتولید می‌شوند.

نقش دین و کلیسای کاتولیک در شکل‌دهی خانواده

مذهب کاتولیک نقش محوری در فرهنگ و اخلاق خانوادگی کرواسی دارد. بیش از ۸۵ درصد مردم این کشور خود را کاتولیک می‌دانند و بسیاری از آیین‌های خانوادگی  از تولد تا ازدواج و مرگ  بر پایه سنت‌های مذهبی برگزار می‌شود.
کلیسا از دیرباز خانواده را هسته جامعه مسیحی دانسته و آموزه‌های آن بر ازدواج مقدس، وفاداری زناشویی، فرزندآوری و تربیت مذهبی تأکید دارد. در دهه‌های اخیر، با وجود گسترش ارزش‌های سکولار و لیبرال، کلیسا همچنان نفوذ عمیقی در خانواده‌های کرواسی دارد و در قالب مدارس دینی، رسانه‌ها و برنامه‌های آموزشی، ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی را ترویج می‌کند.

در واقع، دین در کرواسی نوعی «چسب فرهنگی» است که خانواده را به سنت و هویت ملی پیوند می‌دهد.

ساختار اجتماعی و نقش‌های جنسیتی

در خانواده‌های سنتی کرواسی، نقش‌های جنسیتی بر پایه تقسیم کار کلاسیک استوار بوده است: مرد به‌عنوان نان‌آور و تصمیم‌گیرنده اصلی، و زن به‌عنوان محور تربیت فرزندان و نگهداری از خانه. اما در دوران معاصر، به‌ویژه پس از دهه ۲۰۰۰، با افزایش سطح تحصیلات زنان و گسترش اشتغال آنان، الگوی نقش‌های جنسیتی در حال تغییر است.

بااین‌حال، حتی در خانواده‌های مدرن شهری، احترام به والدین، نقش مادر به‌عنوان نگهبان ارزش‌های اخلاقی، و حفظ پیوندهای خانوادگی هنوز جایگاه خود را حفظ کرده‌اند. این استمرار فرهنگی، یکی از عوامل اصلی بازتولید ارزش‌های سنتی در جامعه کرواسی است.

خانواده و آموزش فرهنگی

سیستم آموزشی کرواسی به‌طور مستقیم با خانواده در تعامل است. مدارس ابتدایی و متوسطه برنامه‌هایی دارند که به تقویت ارزش‌های ملی، تاریخ، زبان و فرهنگ محلی می‌پردازند. خانواده‌ها در این فرآیند، نقش حمایتی و تکمیلی دارند و از طریق تربیت اخلاقی و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی مدرسه، ارزش‌های مشترک را به فرزندان منتقل می‌کنند.

در مناطق روستایی و نیمه‌سنتی، هنوز مراسم فرهنگی خانوادگی نظیر جشن‌های برداشت محصول، نام‌گذاری فرزندان، و آیین‌های مذهبی خانوادگی در کنار آموزش رسمی، ابزار مهمی برای بازتولید فرهنگ محلی هستند.

چالش‌های معاصر خانواده در کرواسی

در دو دهه اخیر، خانواده در کرواسی با مجموعه‌ای از چالش‌های اجتماعی و فرهنگی روبه‌رو بوده است:

1.     کاهش نرخ زاد و ولد و پیر شدن جمعیت، که پایداری نسل‌های خانوادگی را تهدید می‌کند.

2.     افزایش مهاجرت جوانان به کشورهای اروپای غربی، که منجر به گسست عاطفی و فرهنگی میان نسل‌ها می‌شود.

3.     نفوذ فرهنگ مصرف‌گرایی و رسانه‌های جهانی، که ارزش‌های سنتی چون قناعت، همکاری خانوادگی و احترام متقابل را تضعیف می‌کند.

4.     افزایش خانواده‌های تک‌والد و ازدواج‌های مدنی، که از منظر فرهنگی موجب بازتعریف مفهوم خانواده سنتی شده‌اند.

بااین‌حال، اکثریت مردم کرواسی همچنان خانواده را «بنیاد اصلی جامعه» می‌دانند و حتی در میان نسل‌های جوان، تمایل به حفظ پیوند خانوادگی همچنان قوی است.

نهاد خانواده در کرواسی طی قرون متمادی از تغییرات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی عبور کرده، اما همواره محور تداوم ارزش‌های فرهنگی و هویت ملی بوده است. دین، سنت و پیوندهای خویشاوندی سه ستون اصلی پایداری خانواده در این کشورند. با وجود چالش‌های مدرن، خانواده کرواسی هنوز مهم‌ترین کانون بازتولید فرهنگی و تربیت اجتماعی محسوب می‌شود. در واقع، می‌توان گفت خانواده در کرواسی نقش «پل میان گذشته و آینده فرهنگی ملت» را ایفا می‌کند؛ پلی که از طریق آن میراث تاریخی با ارزش‌های معاصر در تعادل قرار می‌گیرد.

نقش خانواده در بازتولید ارزش‌های فرهنگی

خانواده در کرواسی همچنان به‌عنوان اصلی‌ترین نهاد بازتولید فرهنگی شناخته می‌شود. بررسی ابعاد مختلف نقش خانواده در انتقال و حفظ ارزش‌های فرهنگی، از جمله ارزش‌های اخلاقی، مذهبی، ملی و اجتماعی و تعامل خانواده با نهادهای مکمل مانند مدرسه، کلیسا و رسانه نیز تحلیل می‌شود تا فرآیند بازتولید فرهنگی به‌طور جامع در ادامه روشن می گردد.

خانواده و ارزش‌های دینی

در جامعه کرواسی، مذهب کاتولیک یکی از عوامل اصلی شکل‌دهنده به فرهنگ و اخلاق خانوادگی است. خانواده‌ها از طریق آیین‌های مذهبی نظیر غسل تعمید، جشن‌های عید پاک، مراسم ازدواج و دعاهای خانوادگی، ارزش‌های مذهبی را به نسل جدید منتقل می‌کنند.

• نقش والدین:  والدین به‌ویژه مادران، مسئول آموزش عملی و روزمره ارزش‌های دینی هستند. رفتارهای مذهبی، قصه‌های دینی و مشارکت در مراسم جمعی، کودکان را با هنجارها و باورهای اخلاقی جامعه آشنا می‌کند.
• نقش کلیسا:  کلیسا و مدارس دینی با ارائه آموزش مذهبی رسمی، بر اهمیت خانواده در تثبیت هویت دینی تأکید دارند و پیوند فرهنگی میان خانواده و جامعه را تقویت می‌کنند.

خانواده و ارزش‌های اخلاقی

ارزش‌های اخلاقی شامل وفاداری، احترام به بزرگ‌ترها، مسئولیت‌پذیری، همکاری و همبستگی اجتماعی است. خانواده کرواسی نقش کلیدی در شکل‌دهی رفتار اخلاقی کودکان دارد:

• تربیت روزمره: والدین از طریق الگوهای رفتاری و گفتار، کودکان را با معیارهای اخلاقی آشنا می‌کنند.
• روایت‌های خانوادگی: داستان‌ها و ضرب‌المثل‌های محلی، تجربه‌های نسل‌های پیشین و خاطرات خانوادگی، ابزار مهمی برای آموزش ارزش‌های اخلاقی هستند.
• جشن‌ها و مناسبت‌ها: مراسم خانوادگی و جشن‌های ملی، موقعیتی برای تمرین و بازآفرینی ارزش‌های اخلاقی ایجاد می‌کند.

خانواده و ارزش‌های ملی و فرهنگی

خانواده‌ها در کرواسی نقش فعال در حفظ هویت ملی دارند:

• زبان و ادبیات:  والدین با آموزش زبان مادری و ادبیات ملی، نسل جدید را با فرهنگ خود آشنا می‌کنند.
• مراسم سنتی : آیین‌های محلی و سنت‌های قومی همچون جشن برداشت محصول و مراسم نوروزی محلی (Slava یا Feast of Saints در برخی مناطق) باعث تقویت حس تعلق فرهنگی می‌شوند.
• ارتباط با تاریخ:  بازگویی تاریخ ملی و قصه‌های محلی در خانواده، شناخت کودکان از میراث تاریخی و هویت ملی را ارتقا می‌دهد.

خانواده و نقش آموزشی

آموزش رسمی و خانواده مکمل یکدیگر هستند. مدارس کرواسی با ارائه محتوای مرتبط با تاریخ، زبان و ارزش‌های اخلاقی، خانواده را در فرآیند تربیتی همراهی می‌کنند:

• پشتیبانی آموزشی : والدین از طریق کمک به تکالیف، شرکت در کلاس‌ها و فعالیت‌های فرهنگی مدرسه، ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی را تقویت می‌کنند.
• انتقال مهارت‌های فرهنگی : هنر، موسیقی سنتی، ورزش‌های بومی و صنایع دستی که در خانه تمرین می‌شوند، بخشی از بازتولید فرهنگی محسوب می‌شوند.

خانواده و رسانه‌ها

رسانه‌ها نقش مهمی در شکل‌دهی نگرش‌های فرهنگی دارند و خانواده به‌عنوان محیط تفکیک و انتخاب این پیام‌ها عمل می‌کند:

• تلویزیون و رسانه‌های محلی:  با نمایش داستان‌ها و برنامه‌های مرتبط با فرهنگ کرواسی، خانواده‌ها قادرند کودکان را با ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی جامعه آشنا کنند.
• رسانه‌های دیجیتال و چالش‌های نوین:  شبکه‌های اجتماعی و اینترنت باعث ورود فرهنگ جهانی شده و برخی ارزش‌های سنتی را دستخوش تغییر می‌کنند؛ خانواده‌ها نقش کنترل و تفسیر این محتوا را دارند.

خانواده و بازتولید ارزش‌های میان‌نسلی

نسل‌های مختلف خانواده در انتقال ارزش‌ها نقش مکمل دارند:

• نسل بزرگ‌تر : انتقال تجربیات تاریخی و فرهنگی، حکمت و ارزش‌های سنتی.
• نسل والدین:  آموزش مهارت‌های اجتماعی، تربیت اخلاقی و فرهنگ روزمره.
• نسل جوان:  یادگیری و تفسیر ارزش‌ها با توجه به تغییرات اجتماعی و جهانی، و حفظ پیوند با فرهنگ خانوادگی.

نتیجه :

تحلیل نقش خانواده در جامعه کرواسی نشان می‌دهد که این نهاد:

1. عامل اصلی انتقال ارزش‌های دینی و اخلاقی است؛
2. محافظ و بازتولیدکننده هویت ملی و فرهنگی؛
3. ارتباط‌دهنده نسل‌ها و بازتاب‌دهنده تغییرات اجتماعی؛
4. مکمل نهادهای رسمی و رسانه‌ای در آموزش و تثبیت ارزش‌ها.

با وجود چالش‌های ناشی از جهانی‌شدن، مهاجرت و تغییر نقش‌های جنسیتی، خانواده همچنان ستون اصلی بازتولید فرهنگی در جامعه کرواسی محسوب می‌شود و نقش آن در حفظ پیوند میان نسل‌ها و انتقال هویت فرهنگی غیرقابل انکار است.

کمال حسن 

منابع فارسی

1. ملکی، م. (۱۳۹۵). خانواده و انتقال ارزش‌های فرهنگی: رویکرد جامعه‌شناسی. تهران: نشر جامعه‌شناسی ایران.
2. حسینی، ع. (۱۳۹۸). نقش خانواده در حفظ هویت فرهنگی. فصلنامه علوم اجتماعی، ۲۳(۴)، ۷۹–۱۰۲.
3. احمدی، ر. (۱۴۰۰). تحلیل تغییرات ساختار خانواده در جوامع اروپای شرقی. مجله مطالعات فرهنگی، ۱۵(۲)، ۳۵–۵۶.
4. شریفی، س. (۱۳۹۷). مذهب و خانواده در جوامع کاتولیک اروپا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
5. رضوی، ف. (۱۳۹۹). نسل‌ها و بازتولید فرهنگی در خانواده. مجله جامعه و فرهنگ، ۱۱(۱)، ۵۰–۷۵.

 منابع انگلیسی

1. Bourdieu, P., & Passeron, J.-C. (1990). Reproduction in Education, Society and Culture (2nd ed.). Sage Publications.
2. Parsons, T. (1955). Family, Socialization and Interaction Process. Free Press.
3. Goode, W. J. (1993). World Changes in Divorce Patterns. Yale University Press.
4. Čvrljak, M. (2018). Family and Cultural Values in Contemporary Croatia. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 20(5), 469–485.
5. Mikulić, D., & Radeljak, M. (2017). Changing Family Structures in Croatia: From Traditional to Modern Patterns. Croatian Sociological Review, 47(2), 123–146.
6. Smith, A., & Novak, J. (2015). Intergenerational Transmission of Cultural Values in Eastern Europe. European Journal of Cultural Studies, 18(3), 257–275.
7. Luthar, S. S., & Goldstein, A. (2008). Resilience and Family Processes in Cultural Contexts. Cambridge University Press.

منابع کرواتی:

۱. The expert opinion on quality of family functioning in Croatia — Visković, I. & Ljubetić, M. (۲۰۱۹). International Journal of Cognitive Research in Science, Engineering and Education (IJCRSEE), 7(3), 1‑11. ب

۲. Cultural Capital and Educational Outcomes in Croatia: A Contextual Approach — Pavić, Ž. & Đukić, M. (۲۰۱۶). Sociológia, 48(6), 601‑621.

۳. Youth Study Croatia 2018/2019 .

۴. Croatian Migrant Families: Local Incorporation, Culture, and Identity — Čapo, J. (۲۰۲۲).

۵. New evidence and old theories: multiple family households in northern Croatia — Žmegač, JČ. (۱۹۹۶). Continuity & Change