آشیوملی افغانستان یکی از مهمترین نهادهای حفظ و نگهداری اسناد و آثار تاریخی، نسخههای خطی و دستنویسهای ارزشمند کشور است. ساختمان کنونی آرشیوملی نیز خود یک اثر تاریخی شمرده میشود. این ساختمان در زمان امیر عبدالرحمنخان در محل باغ چرمگری کابل ساخته شد. هرچند تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست، اما براساس روایتها، امیر عبدالرحمنخان هنگام بازگشت از سفر بخارا، گروهی از مهندسان و نگارگران بخارایی را با خود به کابل آورد و این بنا به دست آنان ایجاد شد.
این ساختمان در آغاز برای دفتر کار شاهزاده حبیباللهخان در نظر گرفته شده بود، ولی بعدها بهعنوان میهمانخانه دولتی مورد استفاده قرار گرفت. پس از آن، دوره آموزش عالی افسران در این ساختمان ایجاد شد؛ اما با گذشت زمان متروکه گردید تا اینکه در سال ۱۳۵۲ خورشیدی، در دوره حکومت سردار محمد داود، ادارهای کوچک و نمایشی با امکانات محدود، بهعنوان بخشی از کتابخانه وزارت اطلاعات و فرهنگ ایجاد گردید. سپس تصمیم گرفته شد تا از این ساختمان تاریخی بهرهبرداری اساسی صورت گیرد. کار مرمت و بازسازی آن از سال ۱۳۵۲ آغاز شد و تا سال ۱۳۵۶ ادامه یافت.
در ادامه، بهدلیل نگرانی از آسیبدیدن اسناد و نسخههای خطی ارزشمند در صورت دسترسی مستقیم عموم مردم، آرشیوملی از کتابخانه جدا و به عنوان یک اداره مستقل تعریف شد. در سال ۱۳۵۶، این نهاد به ساختمان فعلی انتقال یافت و سرانجام در سال ۱۳۵۹ به نام آرشیوملی افغانستان رسماً بهعنوان یک ریاست مستقل در چوکات وزارت اطلاعات و فرهنگ فعالیت خود را آغاز کرد.
در آرشیوملی افغانستان اسناد بسیار ارزشمندی وجود داشته که اکنون در آرشیوملی نگهداری میشود. این اسناد شامل فرمانهای شاهان، مکاتیب ادارات دولتی، اسناد شخصی مانند قبالهها، نکاحخطها، پاسپورتها، شناسنامهها، طلاقنامهها، عرایض و همچنین تعدادی زیادی عکسهای تاریخی است. افزون بر این، نسخههای خطی موجود در آرشیوشامل آثار قلمی و دستنویس است که از گذشتگان به یادگار مانده و بخش مهمی از میراث فرهنگی افغانستان را تشکیل میدهد. این مجموعهها، نمایانگر تاریخ، فرهنگ و هنر کشور است و باید در مکان مستقل و مطمئن حفظ شود تا به نسلهای آینده منتقل گردد؛ از همین رو آرشیوملی در هر کشور ایجاد میشود و فلسفه ایجاد آرشیوملی افغانستان نیز همین است.
آرشیوملی افغانستان در مجموع دارای پنج بخش است:
- بخش اداری: مسئول پیشبرد امور روزمره.
- بخش نسخههای خطی: نگهداری حدود ۷۵۰۰ نسخه خطی.
- بخش اسناد تاریخی: حفاظت از حدود ۱۰۰ هزار سند تاریخی.
- بخش اطلاعرسانی و خدمات عامه: نگهداری کتابهای قدیمی و جدید چاپی و ارائه آن به محققان.
- بخش حفاظت و مرمت: مسئول ترمیم نسخههای فرسوده، ساخت پاکت و قوطیهای مخصوص نگهداری، و همچنین اسکن و دیجیتلسازی آثار برای حفاظت از اصل اسناد.
براساس قانون، اسنادی که حداقل ۴۰ سال از عمرشان گذشته باشد، برای نگهداری به آرشیوملی سپرده میشود. از قدیمیترین اسناد موجود میتوان به قرآن خطی مربوط به قرن اول هجری قمری اشاره کرد که بر پوست آهو نوشته شده است. همچنین فرمانهایی از سلطان حسین بایقرا با قدمت بیش از ۵۰۰ سال، و اسناد متنوعی از دورههای مختلف حکومتداری افغانستان در این آرشیوحفظ میشود.
نسخههای ادبی، تاریخی، شرعی، تفاسیر و آثار علمی متعدد نیز از قرنهای مختلف در بخش نسخههای خطی نگهداری میشود. هرچند در بخش مکاتیب، سندی بیش از هزار سال قدمت وجود ندارد، اما مجموعه موجود یکی از غنیترین منابع مطالعه تاریخ افغانستان است.
در دوران جنگهای داخلی، آرشیوملی قفل و مهر شده و دسترسی به نسخههای خطی بهطور کامل محدود بود. هرچند ساختمان آرشیودر اثر جنگها اندکی آسیب دید، اما خوشبختانه نسخهها و اسناد تاریخی محفوظ ماند و پس از جنگ، ساختمان مرمت گردید.
منبع: شهرداری کابل
لنیک:
https://km.gov.af/256/%D8%A2%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D9%81-%D9%85%D9%84%DB%8C
نظر شما