حرف اشتباهی نیست که بگوییم الکساندر سوکوروف، برجسته‌ترین فیلمساز زنده روس است. کارگردانی که به خاطر ساخت فیلم «فاوست»[۱]موفق به دریافت شیر طلایی جشنواره ونیز شد. او در جشنواره‌های معتبر جهانی حضور دائمی دارد و همواره مورد تحسین قرار گرفته است.

الکساندر نیکلایویچ سوکوروف[۲]متولد یکی از روستاهای ایالت ایرکوتسک[۳] سیبری، در خانواده‌ای از افسران نظامی‌ست. او از دپارتمان تاریخ در دانشگاه گورکی[۴] فارغ التحصیل و در تلویزیون گورکی نیز فعالیت داشت.

پس از آن در انستیتو سینمایی گراسیموف[۵]مشغول به فعالیت شد. سوکوروف در این سال ها با تارکوفسکی آشنا بود و بسیار تحت تاثیر فیلم آیینه وی قرار گرفت.

او دارای آثار بسیاری‌ست که برخی از آنها به شرح ذیل است:

- صدای تنهایی انسان[۶]

- خوارشده[۷]

- امپراطوری[۸]

- حلقه دوم[۹]

- مادر و پسر[۱۰]

- کشتی روسی[۱۱]

- پدر و پسر[۱۲]

- الکساندرا[۱۳]

- فاوست[۱۴]

- فرانکوفونیا[۱۵]

سوکوروف جوایز متعددی را بدست آورده که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره داشت:

- فستیوال بین‌المللی فیلم لوکارنو ۱۹۸۶ برای فیلم «صدای تنهایی انسان»

- فستیوال بین‌المللی فیلم تورنتو ۲۰۰۲ برای فیلم «کشتی روسی»

- فستیوال کن ۲۰۰۳ برای فیلم «پدر و پسر»

- فستیوال فیلم ونیر ۲۰۱۱ برای فیلم «فاوست»

مارتین اسکورسیزی[۱۶]او را کارگردانی پیشرو خوانده و برای ساخت فیلم «تک‌نما» محصول سال ۲۰۰۲ به او کمک کرده بود. این فیلم ۹۰ دقیقه‌ای بدون کات در موزه ارمیتاژ روسیه ساخته شده است. پیش از این هم ولادیمیر پوتین؛ رئیس‌جمهوری روسیه از این کارگردان برای ساخت فاوست حمایت کرده بود.

ساخت فیلم در ارمیتاژ، اولین تجربه فیلمسازی سوکوروف در موزه نبود. او برای ساخت فیلمی به موزه لوور نیز رفت. زمانی که درهای موزه به روی عموم بسته بود او به آنجا رفت و شبانه به ساخت فیلم پرداخت. همچنین کاری در مورد مونا لیزا ساختند که ۸ تا ۹ روز زمان برای ساخت آن صرف شد.

با اینکه ولادیمیر پوتین برای فیلم فاوست دغدغه‌هایی داشت و برای ساخت آن کمک‌های مالی نیز انجام داد اما فیلم او در تلویزیون رسمی نمایش داده نشد و در اکران هم زمان محدودی در اختیار فاوست قرار گرفت. با وجود این محدودیت‌ها، سوکوروف بر این باور است که مردم روسیه استعداد آن را دارند که سینمای این کشور را پیش ببرند.

فاوست‌ اقتباسی آزاد از برداشت گوته؛ نویسنده آلمانی از افسانه مردی است که روح خود را به شیطان می‌فروشد. این فیلم بعد از Moloch،   Taurusو خورشید، چهارمین و آخرین فیلم الکساندر سوکوروف با موضوع فساد قدرت است و برخلاف سه فیلم قبلی قهرمان داستان یک شخصیت داستانی است.

شماره ۵۲ مجله «سینما و ادبیات» ویژه نامه‌ای در ارتباط با الکساندر سوکوروف دارد که همراه با گفت‌وگویی اختصاصی در جشنواره فجر کامل می‌شود.[۱۷]

هنگام حضور وی در ایران مراسم «شبی با الکساندر سوکوروف» (شنبه ۴ اردیبهشت ماه) با حضور حجت‌الله ایوبی در موزه ملی ایران برگزار شد.

در ابتدای این مراسم فیلم «فرانکوفونیا» در مورد موزه لوور ساخته الکساندر سوکوروف به نمایش درآمد. پس از پایان فیلم رضا کیانیان درباره وی گفت: «وقتی که در مورد بیوگرافی آقای سوکوروف مطالعه کردم، دیدم با او در یک سال متولد شده‌ام و حس خیلی عجیبی به من دست داد، زیرا قرار بود من به اینجا بیایم و راجع به او صحبت کنم. ناگهان حس کردم یک نفر در یکی از روستاهای روسیه و من هم در میدان خراسان تهران با هم متولد شدیم و بعد از ۶۵ سال در کنار هم قرار گرفتیم. این موضوع خیلی شبیه تمی بود که در این فیلم هم پی‌گیری می‌شد.»

کیانیان اظهار کرد: «یک بار مارتین اسکورسیزی در مورد او گفته بود که یکی از بهترین تکنسین‌های سینماست. کسی که می‌تواند تکنولوژی‌ها را در سینما استفاده کند ولی من فکر می‌کنم آقای سوکوروف یک عارف اخلاق‌گرا است و این نوع نگاه عارفانه و اخلاق‌گرایانه‌اش در فیلم کاملا مشهود است. او دنباله‌روی سنت‌های ادبی روسی است و همان نگاه تولستوی، چخوف و داستایفسکی را ادامه داده است و من به عنوان کسی که به آن ادبیات علاقه‌مندم فیلم‌های او را هم همیشه دوست داشتم و دارم.»

در ادامه الکساندر سوکوروف بیان کرد: «معمولا می‌گویند که زبان سینماگران یک زبان بین‌المللی است و همدیگر را روی پرده سینما درک می‌کنند. متاسفانه طوری است که هرچقدر روح و احساسات آدم باز باشد هنوز یک چیزهای پوشیده‌ای باقی می‌ماند. بارها فکر کردم چه چیزی مانع از این است که ما همدیگر را بهتر بشناسیم، نیرویی که ما را به نوعی از هم جدا یا متحد می‌کند، قدرت فرهنگ ملی است. آیا لازم است که افراد صادق باشند و هرچه را که احساس می‌کنند بازگو کنند؟ من خودم را از زمره کسانی می‌دانم که معتقدم فارغ از مناسبات سیاسی و دولتی باید همیشه صادق بود. امیدوارم کسانی که اینجا حضور دارند بدانند که باارزش‌تر از هماهنگی و دوستی انسان‌ها چیز دیگری وجود ندارد. امید من به جوانانی است که در این راه کار می‌کنند و باید پیرو راه انقلابی در سینما نباشند بلکه به صورت پیوسته پیش بروند.»

منابع:

پایگاه های ایسنا، فرهیختگان و انسانشناسی و فرهنگ

پایگاه اینترنتی کارگردان سینمای روسیه؛ سوکوروف به آدرس:

http://www.sokurov.spb.ru/isle_en/isle_mnp.html