در این گزارش به بررسی بودجه و هزینه های ارگان های فرهنگی کشور فرانسه در حوزه بین الملل خواهیم پرداخت. وزارت فرهنگ، وزارت آموزش و پرورش، و وزارت اروپا و امور خارجه همگی در سیاست گذاری فرهنگی فرانسه نقش مهمی ایفا می کنند. از دیرباز و به خصوص امروزه و با پدیده جهانی شدن، فرهنگ و دیپلماسی فرهنگی از مهم ترین ابزاری می باشند که دولت های مختلف از آن برای نفوذ و ورود به دیگر کشورها بهره می گیرند. در جهان امروز اهمیت مبادلات فرهنگی بر همگان روشن است و کشورهای اروپایی و به خصوص کشور فرانسه در این زمینه از تجربیات با ارزشی برخوردار می باشند. همچنین در عرصه دیپلماسی و روابط بین الملل، فرهنگ به عنوان مهره اصلی «قدرت نرم» کشورها مطرح می باشد.

          در فرانسه سنت نفوذ فرهنگی به دیگر کشورها به پیش از انقلاب سال ۱۷۸۹ باز می گردد. در قرن هفدهم، معماری کاخ ورسای خود عامل تاثیر و نفوذ مهمی بر روی دیگر کشورهای اروپایی بوده است. در قرن بیستم، فاکتوری که دولت فرانسه را در کنار قدرتمند ترین کشورهای دنیا قرار داد (علاوه بر ارتش و اقتصاد) فرهنگ و قدرت نرم بوده است. نفوذ زبان فرانسوی در کشورهایی که سابق مستعمره فرانسه بوده اند باعث شده که هم چنان دولت فرانسه در میان بخش مهمی از کشورهای آفریقایی نفوذ مهمی داشته باشد. امروزه مدارس فرانسوی در سراسر دنیا، مراکز آموزش زبان و انستیتوهای فرانسوی نقش بسیار مهمی در درخشش فرهنگی (rayonnement culturel) فرانسه در سراسر دنیا ایفا می کنند. در ادامه مطلب به معرفی بازیگران دیپلماسی فرهنگی فرانسه و بررسی بودجه و هزینه هایشان خواهیم پرداخت و خواهیم دید که طی سالیان اخیر دولت فرانسه چگونه یک دیپلماسی «نفوذ فرهنگی» را دنبال کرده است.

فرهنگ فرانسوی در جهان (منبع : https://www.institutfrancais.com/fr/carte-lieux-evenements-culturels)

این نقشه تعداد تمامی مراکز فرهنگی فرانسه در سراسر دنیا را نمایش می دهد

مراحل گسترش شبکه نفوذ :

          توسعه شبکه دیپلماسی فرهنگی فرانسه را می توان به سه مقطع تاریخی تقسیم کرد. اولین مقطع (۱۸۸۳-۱۹۴۹) بازمی گردد به تاسیس نخستین نهادهای فرهنگی فرانسه در دیگر کشورها. نخستین مرکز آموزش زبان فرانسه در سال ۱۸۸۳ توسط یک دانشگاهی، یک دیپلمات و چندین نویسنده (ژول ورن و ارنست رنان) تاسیس شده است. نخستین انستیتو فرانسه نیز در سال ۱۹۰۶ در شهر فلورانس ایتالیا تاسیس شده است. و نهایتاً نخستین مدارس فرانسوی در خارج از این کشور بین دو جنگ جهانی (۱۹۱۹-۱۹۳۹) به وجود آمده اند. مقطع دوم باز می گردد به سالیان پس از جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵-۱۹۷۰). در این بازه زمانی اقدامات فرهنگی فرانسه در کشورهای دیگر بسیار متمرکز می شود و به حالت دولتی در می آید. از سال ۱۹۴۷ پست رایزن فرهنگی به سفارت های فرانسه اضافه می شود. در این برهه بودجه مهمی به ارگان های فرهنگی تخصیص داده شد. و در نهایت در مقطع سوم که از اواخر دهه هفتاد میلادی آغاز شده است دولت فرانسه تلاش کرده است تا از یک سیاست فرهنگی نابرابر به یک دیپلماسی فرهنگی بر پایه تبادلات فرهنگی با دیگر کشورها تغییر نگرش دهد،

بازیگران شبکه بین المللی فرهنگی فرانسه :

          مدارس فرانسوی: کشور فرانسه با بیش از ۵۰۰ مدرسه در ۱۳۶ کشور جهان دارای مهم ترین شبکه آموزشی در جهان می باشد. امروزه ۳۴۰۰۰۰ دانش آموز که نزدیک به ۶۰٪ آن ها خارجی می باشند در این مدارس در حال تحصیل می باشند. کشور لبنان به تنهایی میزبان ۳۰ مدرسه فرانسوی می باشد و از این لحاظ در جایگاه اول قرار دارد. پس از لبنان کشورهای اسپانیا (۱۷)، مراکش (۱۶)، آمریکا (۱۳) و مصر (۹) قرار دارند. تمامی این مدارس زیر نظر وزارت آموزش ملی فعالیت می کنند و تمامی برنامه ها و کلاس هایشان می بایست به تایید این وزارت خانه برسد. بودجه کل این مدارس در سال ۲۰۱۸ نزدیک به یک میلیارد و صد میلیون یورو بوده است. 

از این میزان، ۶۸۰ میلیون یورو از محل شهریه ها تامین شده است و ۵۰۴ میلیون یورو را وزارت امور خارجه تامین کرده است. می بایست به این نکته توجه داشت که هر چند بخش مهمی از بودجه این مدارس توسط وزارت امور خارجه تامین می شود، نظارت بر امور آموزشی بر عهده وزارت آموزش ملی می باشد.

مدارس فرانسوی در جهان (منبع : وزارت فرهنگ)

            انستیتو فرانسه (Institut français) : این انستیتو در سال ۲۰۱۱ ایجاد شده و اپراتور اصلی اقدامات خارجی فرهنگی وزارت امور خارجه و وزارت فرهنگ می باشد. تعداد ۹۶ انستیتو فرانسه در جهان وجود دارد که نخستین آن ها در سال ۱۹۰۶ در فلورانس تاسیس شده است. اما تا پیش از تاسیس انستیتو فرانسه در پاریس، نهاد مرکزی وجود نداشت که فعالیت تمامی انستیتوها را هماهنگ کند. هدف از تاسیس انستیتو فرانسه پاریس در سال ۲۰۱۱ هماهنگی تمامی فعالیت ها و اقدامات فرهنگی دولت فرانسه در دیگر کشورها توسط یک نهاد مرکزی بوده است.

          بودجه انستیتو فرانسه در سال گذشته ۴۱.۳ میلیون یورو بوده است که ۳۲.۱ میلیون یورو توسط وزارت امور خارجه و وزارت فرهنگ و ۸.۶ میلیون یورو توسط بخش خصوصی تامین شده است. همچنین کمیسیون اروپا سال گذشته ۶۰۰ هزار یورو به این انستیتو کمک مالی کرده است. هرچند بودجه انستیتو فرانسه نسبتاً پایین می باشد، اما این نهاد نقشی اساسی در تعیین، هماهنگی و اجرا سیاست های فرهنگی دولت فرانسه ایفا می کند.

آلیانس فرانسز (Alliance française) : ماموریت این نهاد که تاسیسش به سال ۱۸۸۳ باز می گردد «درخشش» زبان و فرهنگ فرانسوی در دنیا می باشد.

          این نهاد در ۱۳۶ کشور تعداد ۱۰۳۷ شعبه را دارا می باشد. آلیانس فرانسز زیر نظر وزارت امور خارجه فعالیت می کند و تقریباً نیمی از کل بودجه اش  را وزارت امور خارجه تامین می کند (۷.۳ میلیون یورو).  طبق برآوردهای مراکز آموزشی نزدیک بر ۲۷۴ میلیون نفر در جهان فرانسوی صحبت می کنند و این عدد سالی ۱٪ رشد می کند.

در سال ۲۰۲۰ وزارت فرهنگ فرانسه مبلغ ۷ میلیون و چهارصد هزار یورو را برای اقدامات فرهنگی بین المللی در نظر گرفته است، در حالی که وزارت امور خارجه مبلغ ۶۷۲ ۱۲۴ ۷۱۸ یورو (افزایش ۲.۷٪ نسبت به سال ۲۰۱۹ و ۶.۲٪ نسبت به سال ۲۰۱۷) را به اقدامات فرهنگی بین المللی اختصاص داده است که صد برابر بیشتر از بودجه اختصاص داده شده توسط وزارت فرهنگ می باشد. بنابراین وزارت امور خارجه همچنان مهم ترین بازیگر اقدامات فرهنگی بین المللی فرانسه می باشد. بخش عمده بودجه وزارت امور خارجه از مالیات های عمومی تامین می شود.

          این وزارت خانه از سال ۱۹۴۵ دارای معاونت عمومی روابط فرهنگی « Direction générale des relations culturelles » می باشد و نخستین رایزن های فرهنگی از سال ۱۹۴۹ به دیگر کشورها اعزام شدند.

          وزارت امور خارجه سه ماموریت اصلی را برای دیپلماسی فرهنگی و نفوذ (Diplomatie culturelle et d'influence) تعریف کرده است که به شرح زیر می باشد :

۱. ارتقاء زبان فرانسوی و ایجاد پویایی جدید در توسعه آموزش فرانسوی

۲. راهبرد جدید دولت برای افزایش جذابیت دانشگاه های فرانسوی، تقویت بین المللی شدن مؤسسات آموزش عالی فرانسه، رشد فرانسه در مراکز تحقیقاتی پیشرفته بین المللی، ارتقاء علوم اجتماعی و انسانی فرانسوی در جهان.

۳. توسعه اقدامات در زمینه همکاری های فرهنگی بین المللی

بودجه وزارت امور خارجه در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به میلیون یورو (منبع : مجلس ملی)

http://www.assemblee-nationale.fr/۱۵/budget/plf۲۰۲۰/b۲۳۰۱-tIII-a۱.asp :

          اختصاص کمک های مالی به دانشجویان خارجی: دولت فرانسه همواره تلاش کرده است تا با اختصاص بورس های دانشجویی، بهترین دانشجوهای کشورهای دیگر را جذب خود کند. در همین راستا برای سال ۲۰۲۰ مبلغ ۶۴.۶ میلیون یورو برای بورسیه دانشجویان بین المللی در نظر گرفته شده است. مدیریت بخش عمده ای از این بودجه و گزینش داوطلبان بر عهده رایزنی علمی سفارتخانه ها و Campus France می باشد.

منابع :

http://www.assemblee-nationale.fr/۱۵/budget/plf۲۰۲۰/b۲۳۰۱-tIII-a۱.asp

https://www.culture.gouv.fr/Presse/Dossiers-de-presse/Budget-۲۰۲۰-du-ministere-de-la-Culture

https://www.performance-publique.budget.gouv.fr/sites/performance_publique/files/farandole/ressources/۲۰۲۰/pap/html/DBGPGMPRESSTRATPGM۱۸۵.htm

https://www.diplomatie.gouv.fr/fr/le-ministere-et-son-reseau/actualites-du-ministere/actualites-du-ministere-de-l-europe-et-des-affaires-etrangeres/article/projet-de-budget-۲۰۲۰-du-ministere-de-l-europe-et-des-affaires-etrangeres

https://www.if.institutfrancais.com/fr

https://www.aefe.fr/reseau-scolaire-mondial/rechercher-un-etablissement

https://www.alliancefr.org/