مقدمه

گردشگری به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصادی و فرهنگی جوامع شناخته می‌شود. در این میان، گردشگری فرهنگی با تأکید بر معرفی و حفظ میراث فرهنگی، تاریخی و هنری ملت‌ها، جایگاه ویژه‌ای دارد. فرهنگ و گردشگری دو حوزه به ظاهر مجزا هستند اما در عمل ارتباطی تنگاتنگ دارند. گردشگری فرهنگی به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخه‌های صنعت گردشگری، می‌تواند همزمان به معرفی میراث فرهنگی، ارتقای سطح آگاهی عمومی و ایجاد درآمد اقتصادی کمک کند. کشورهایی که توانسته‌اند فعالیت‌های فرهنگی را با گردشگری تلفیق کنند، نه تنها مقصدی جذاب برای گردشگران داخلی و خارجی شده‌اند، بلکه بستری برای تقویت هویت ملی و تبادل فرهنگی میان ملت‌ها فراهم آورده‌اند. ادغام فعالیت‌های فرهنگی با گردشگری، نه تنها به معرفی بهتر فرهنگ‌ها می‌انجامد، بلکه می‌تواند به توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق مختلف کمک کند. از اینرو با نگاهی به تجربه فرانسه، در این مقاله به بررسی این موضوع مهم خواهیم پرداخت.

۱. ادغام فعالیت‌های فرهنگی با گردشگری

یکی از مدل‌های موفق در توسعه گردشگری فرهنگی، تلفیق جشنواره‌های محلی و فصلی با برنامه‌های گردشگری است. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل موسیقی محلی، آیین‌های سنتی، جشن برداشت محصولات کشاورزی، و هنرهای خیابانی باشند. علاوه بر آن، تورهای فرهنگی در فضاهای عمومی، کمپینگ‌های فرهنگی و کارگاه‌های آموزشی نیز تجربه‌ای منحصربه‌فرد برای گردشگران فراهم می‌کنند.

فرانسه طی دهه‌ها نشان داده که می‌توان از رویدادهای فرهنگی در فضاهای عمومی، جشنواره‌های فصلی و حتی «کمپینگ‌های جشنواره‌ای» برای جذب گردشگر، افزایش ماندگاری بازدیدکننده و تقویت اقتصاد محلی استفاده کرد. این مدل‌ها هم به گردشگری شهری (مثل پاریس، آوینیون) و هم به گردشگری منطقه‌ای و روستایی (مثل کارهایکس/بِرِتانیا برای Vieilles Charrues) کمک کرده‌اند.

نمونه‌های برجسته در مدل فرانسوی:

جشن موسیقی، رویدادی ملی که از 1982 برقرار است؛ شهرها و محله‌ها با کنسرت‌های رایگان در خیابان‌ها و پارک‌ها زنده می‌شوند. این رویداد هم محلی‌ها را تقویت می‌کند و هم گردشگران را جذب می‌کند. همچنین شب سفید که برای ارائه هنر معاصر در فضای پاریس و سایر شهرها در نظر گرفته شده است. شب سفید یک شب در سال است که شهر با نصب بیلبوردهای هنری، اجراها و مسیرهای هنری پر می‌شود؛ حمل‌ونقل عمومی معمولاً تا دیروقت سرویس می‌دهد. این رویداد گردشگران فرهنگی و جوانان را جذب می‌کند و تصویر شهر را به‌عنوان مقصد هنر معاصر تقویت می‌کند. علاوه بر این موارد متعددی دیگری نیز نظیر جشنواره تاتر و اجراهای خیابانی در شهر آوینیون به مدت یک ماه که تاثیر اقتصادی و گردشگری آن بسیار محسوس است یا فستیوال‌های موسیقی بزرگ فرانسه ( که اغلب ناحیهٔ کمپینگ/«ویلیج کمپینگ» دارند و خود به صورت یک «روستای موقت» با برنامه‌ها و فعالیت‌های جانبی عمل می‌کند) و غیره وجود دارند.

2. موزه‌ها و مراکز فرهنگی به عنوان مقصد گردشگری

موزه‌ها و مراکز فرهنگی تنها محل نگهداری آثار تاریخی نیستند، بلکه می‌توانند به مراکز پویا برای آموزش، پژوهش و تجربه فرهنگی تبدیل شوند. بسیاری از کشورها از موزه‌ها برای جذب گردشگران آموزشی و خانواده‌ها استفاده می‌کنند. برگزاری نمایشگاه‌های موقت، کارگاه‌های آموزشی و برنامه‌های تعاملی نمونه‌هایی از این ظرفیت‌ها هستند.

نمونه‌های بین‌المللی

            •           فرانسه: جشنواره‌های موسیقی تابستانی و جشنواره فیلم کن، ترکیبی از فرهنگ و گردشگری هستند که سالانه میلیون‌ها گردشگر را جذب می‌کنند.

            •           ژاپن: مراسم سنتی مانند جشنواره شکوفه‌های گیلاس (هانامی) گردشگران خارجی را با سنت‌ها و سبک زندگی ژاپنی آشنا می‌سازد.

•           اسپانیا: جشنواره گاوبازی و فستیوال گوجه‌فرنگی (لا توماتینا) علاوه بر جذابیت فرهنگی، محرکی بزرگ برای صنعت گردشگری محسوب می‌شوند.

عوامل کلیدی موفقیت

در اجرای رویدادها و برنامه های فوق عواملی وجود دارد که موجب موفقیت آنها شده است از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره نمود: دسترسی رایگان یا کم هزینه به برنامه ها (که شرکت‌کننده و تماشاگر را فرا می‌خواند؛  و جذب جمعیتِ محلی باعث خلق تجربهٔ خوداتفاقی و پرانرژی می‌شود). پشتیبانی نهادی و شهری ( که سبب میشود شهرداری‌ها، دفاتر گردشگری و وزارت فرهنگ در برنامه‌ریزی، مجوزها، تأمین زیرساخت حمل‌ونقل، امنیت، خدمات عمومی نقش داشته باشند). ایجاد ترکیبی از تجربه فرهنگی و اقامتی( ارائهٔ گزینه‌های کمپینگ در کنار فستیوال، تجربهٔ اقامتی یکپارچه فراهم می‌کند و هزینهٔ هر بازدید را افزایش می‌دهد و همین درآمد بیشتر برای جامعه میزبان را به دنبال خواهد داشت). برنامه‌ریزی حرفه‌ای و بازاریابی بین‌المللی ( تبلیغات، تقویم رویدادها، راهنمایی گردشگری و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل باعث می‌شود گردشگران خارجی هم وارد چرخه شوند) و تنوع محتوایی و استفاده از فضاهای عمومی ( که سبب میشود رویدادها فقط در سالن‌های رسمی نباشند؛ خیابان، پارک، کاخ‌ها و اماکن تاریخی فعال می‌شوند که تجربهٔ شهر-محور تولید می‌کند)

اجرای هر یک از این طرح ها البته محدودیت ها و مخاطراتی نیز برای برگزار کننده به دنبال خواهد داشت. برای مثال فرانسه همواره با فشار زیاد بر زیر ساخت ها و شلوغی در نقاط محبوب گردشگری مواجه بوده است. آمارها نشان می‌دهد بازدید از سایت‌های میراثی در سال‌های اخیر افزایش قابل توجهی داشته است که مدیریت را سخت‌تر می‌کند.  همچنین وجود فاصله اجتماعی/ اقتصادی در دسترسی به برنامه های فرهنگی ویژه وجود دارد یعنی اگرچه برنامه‌ها محبوب‌اند، هزینه یا توان دسترسی برای برخی طبقات اجتماعی چالش‌ساز است. علاوه بر این موارد تمرکز برنامه ها و فستیوال ها در برخی ماه های سال مدیریت و امنیت گردشگر را مختل می نماید و نشان می دهد که نیاز به پخش کردن تقویم فرهنگی برای پایداری گردشگری الزامی است. (این موضوع در تحلیل‌های مدیریت گردشگری مطرح می‌شود.) 

پیشنهاد مقایسه ای برای ایران

ایران به واسطه تمدن چند هزار ساله و تنوع قومی و فرهنگی، پتانسیل بالایی در زمینه گردشگری فرهنگی دارد. جشن‌های نوروزی، آیین‌های محرم، موسیقی‌های محلی و صنایع‌دستی هر یک می‌توانند به برند فرهنگی-گردشگری ایران تبدیل شوند. با این حال، هنوز بسیاری از این ظرفیت‌ها به شکل نظام‌مند وارد چرخه گردشگری نشده‌اند. ضعف در زیرساخت‌های گردشگری، کمبود تبلیغات بین‌المللی و محدودیت در برنامه‌ریزی فرهنگی-اقتصادی از موانع اصلی توسعه این حوزه در ایران است، اما به سبب بهره مندی از بستر های بسیار قابل توجه در گردشگری می توان پیشنهادات زیر را در قیاس با موارد مشابه در فرانسه مورد بررسی قرار داد:

            1.          شروع با رویدادهای شهری کم‌هزینه و مشارکتی: نمونه هایی از جشنواره های محلی و شهری در خصوص تاتر و موسیقی محلی و خیابانی؛ تشویق اجراهای رایگان در میادین و پارک‌ها. (مزیت: مشارکت محلی بالا، ساده برای اجرا) 

            2.          ایجاد «روستای فستیوال» همراه با اقامت کوتاه سازمان‌یافته کنار فستیوال‌ها: در تمام روستاها رسوم فرهنگی ویزه ای وجود دارد که می تواند برای گردشگران جذاب و دیدنی باشد. در کنار آن فراهم کردن امکانات بهداشتی، امنیت، و برنامه‌های جانبی در محوطهٔ کمپینگ لازم است تا تجربهٔ گردشگر کامل‌تر شود .

            3.          تبدیل موزه‌ها و بناهای کمتر شناخته‌شده به مقاصد گردشگری آموزشی در قالب روزهای ویژه : بازدید های ویژه، تورهای آموزشی و قیمت‌گذاری متفاوت و خاص مخصوص روزهای خاص.

            4.          تقویت همکاری میان وزارت فرهنگ، دفاتر گردشگری و شهرداری‌ها  برای تأمین زیرساخت حمل‌ونقل، امنیت، اطلاع‌رسانی و بازاریابی بین‌المللی.

            5.          مدیریت پایداری و تقویم فصلی متوازن، شامل پخش رویدادها در طول سال و محدودکردن ترافیک بازدیدکننده در مکان‌های خاص به کمک فروش بلیت زمان‌بندی‌شده و توسعه زیرساخت.

ادغام فعالیت‌های فرهنگی با گردشگری، ابزاری کارآمد برای توسعه پایدار و ارتقای جایگاه فرهنگی ایران در سطح بین‌المللی است. با بهره‌گیری از تجربیات موفق کشورهای دیگر و سرمایه‌گذاری در جشنواره‌های فرهنگی، موزه‌ها و مراکز هنری، ایران می‌تواند گردشگری فرهنگی را به یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد خود تبدیل کند. این مسیر علاوه بر ایجاد اشتغال و درآمدزایی، فرصتی برای معرفی فرهنگ غنی ایرانی و تقویت هویت ملی فراهم خواهد آورد.

منابع

            -  Richards, G. (2018). Cultural Tourism: A review of recent research and trends. International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research.

            - UNESCO (2019). Culture & Tourism Synergies. Paris: UNESCO Publishing.

            - Gravari-Barbas, M., & Jacquot, S. (2016). Tourisme et patrimoine culturel: enjeux et perspectives. Paris: L’Harmattan.

            - Richards, G., & Munsters, W. (2010). Cultural Tourism Research Methods. Wallingford: CABI.

            - OECD (2020). Tourisme culturel et développement régional. Paris: OECD Publishing

-  Ministère de la Culture (2022). La Fête de la Musique : 40 ans de musique dans l’espace public. Paris : Ministère de la Culture.

- Abirached, R. (2013). Le Festival d’Avignon : Histoire, mémoire, perspectives. Paris : CNRS Éditions.

            - Festival des Vieilles Charrues (2021). Rapport d’activité et retombées économiques régionales. Carhaix-Plouguer : Association Les Vieilles Charrues.

            - Ville de Paris (2019). Nuit Blanche : un événement artistique et touristique majeur. Paris : Mairie de Paris.

            - Conseil de l’Europe (2020). Journées Européennes du Patrimoine : guide et impact culturel. Strasbourg : Éditions du Conseil de l’Europe.