تنوع برنامه ها و امکانات درسی و غیر درسی مدارس امام خطیب باعث گرایش روزافزون مردم ترکیه جهت ادامه تحصیل فرزندانشان در این مدارس شده است .

مدرسه های امام خطیب در ترکیه با جذب دانش آموزان به این مدارس، با هدف تربیت مبلغان و امامان دینی شکل گرفت. مدرسه "الائمه والخطباء" که در سال 1913 برای تربیت مقامات دینی جهت ارائه خدمات دینی در مساجد افتتاح شد و بعدها به "مدرسه الارشاد" تغییر نام داد،  می تواند به عنوان ریشه مدرسه های امروزی امام خطیب پذیرفته شود. امروزه در این مدارس علاوه بر برنامه درسی دوره متوسطه و دبیرستان، دوره های حرفه ای مربوط به دین مبین اسلام تدریس می شود و آموزش دینی نیز بر اساس اصول اهل سنت انجام می شود. در واقع می توانیم این مدارس را "نهادهای آموزشی تقویت شده با فرهنگ دینی" نیز بنامیم. ساعت و برنامه درسی دروس مانند علوم ، ریاضیات ، زبان ترکی و ادبیات همانند سایر دبیرستان های ترکیه می باشد.

تاریخچه مدارس امام خطیب

در سال 1924 قانون وحدت آموزش و پرورش، که آموزش مقامات دینی را تنظیم می کند، تاسیس مدارس جداگانه به منظور ارائه خدمات مذهبی را با نام مدارس امام خطیب پیش بینی و تصویب نمود. این مدارس در سطح متوسطه چهار ساله بودند و در آن زمان مدیران این مدارس هیچ گونه آموزش دینی خاصی نداشته و هدف آنها تربیت "روحانیون روشنفکر" وفادار به جمهوری بود. مدارس امام خطیب که تعداد آنها در سال 1929 به دو مدرسه کاهش یافت، در سال 1930 به علت عدم حضور دانش آموزان کاملاً تعطیل شد و تحصیلات امام خطیب تا سال 1948 انجام نشد.

در سال 1949 حزب حاکم آن دوره (حزب جمهوری خلق CHP)، دو دوره 10 ماهه امام خطیب را در آنکارا و استانبول تاسیس کرد که بعدها مدت دوره به دوسال و تعداد دوره ها به هشت دوره افزایش یافت. در این دوره آموزش دینی در کلاس های چهارم و پنجم مدارس به صورت انتخابی آغاز شد. با پیشنهاد CHP، اولین دانشکده الهیات در دانشگاه آنکارا نیز تاسیس گردید.

در سال 1950 پس از به قدرت رسیدن حزب دموکرات، این حزب دوره های موجود امام خطیب را کافی ندانست و تصمیم به تاسیس مدارسی تحت عنوان مدارس امام خطیب گرفته شد.

در دوره حکومت حزب دموکرات به رهبری عدنان مندرس، در سال 1951، تصمیم گرفته شد که این مدارس یک دوره هفت ساله ( چهار سال متوسطه و سه سال دبیرستان) را پوشش دهند. در همین دوره تا سال 1959 تعداد مدارس به 19 باب افزایش یافت.

در سال 1971 پس از کودتای نظامی دولت ائتلافی CHP به رهبری بولنت اجویت تأسیس و در همان سال، بخشهای متوسطه چهار ساله مدارس امام خطیب تعطیل شد و دوره دبیرستان از سه به چهار سال افزایش یافت.

در سال تحصیلی 1974، مرحوم اربکان مقطع متوسطه مدارس امام خطیب را بازگشایی کرد و برای اولین بار این امکان فراهم شد که فارغ التحصیلان مدارس امام خطیب همانند دانش آموزان دیگر مدارس قادر به ادامه تحصیل در تمام رشته ها در سراسر دانشگاههای ترکیه شوند. همچنین در سال 1976 اجازه ثبت نام دانش آموزان دختر نیز در مدارس امام خطیب تصویب شد.

با توجه به ماده 24 قانون اساسی در خصوص آموزش دینی در مدارس، در سال 1982 تدریس دروس دینی که تا به آن تاریخ در مدارس عادی (غیر از مدارس امام خطیب) به صورت انتخابی بود، در دوره های ابتدایی و متوسطه، اجباری شد.

در سال 1998 با تنظیم ضوابطی که توسط سازمان آموزش عالی و مرکز عالی آزمونهای علمی وضع شد، آمبه فارغ التحصیلان مدارس امام خطیب تنها اجازه ورود به رشته های مرتبط در دانشگاه را می داد که باعث شد درصد ورود فارغ التحصیلان مدارس امام خطیب به دانشگاه از 75% به 25% کاهش یابد. این قانون در سال 2011 لغو و مجددا امکان ورود دانش آموختگان دبیرستان امام خطیب به کلیه رشته های دانشگاهی فراهم شد.

با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در سال 2001، با توجه به گرایشات فکری حزب مذکور توجه ویژه ای به مدارس امام خطیب معطوف شد. تا سال 2001 تعداد مدارس امام خطیب 450 باب مدرسه و 71 هزار و 500 دانش آموز بود. تا سال 2014  تعداد مدارس به 2000 باب و تعداد دانش آموزان به 450 هزار نفر رسید.

نکته قابل توجه این است که پس از ماجرای فتح الله گولن و کودتای 2016 ، طی سیاستگذاری های جدید و فعالیت های گسترده ای که در سالهای اخیر انجام شد، تعداد مدارس امام خطیب رشد چشمگیری داشته و طبق آمار سال 2020 اداره کل آموزش مذهبی ترکیه تعداد مدارس به 4500 باب و تعداد دانش آموزان نیز به یک میلیون و سیصد و هفتاد هزار نفر رسیده است.  مدارس امام خطیب دوران طلایی خود را در دوره حکومت فعلی تجربه می کند.

 

سیاست گذاری و تنوع برنامه های جدید مدارس امام خطیب

اداره تربیت دینی که زیر نظر وزرات آموزش ملی ترکیه می باشد در سال 1983 به اداره کل آموزش مذهبی تغییر نام داد و فعالیت های مدارس امام خطیب زیر نظر این اداره کل قرار گرفت.

در سند چشم انداز سال 2023 که توسط وزارت آموزش ملی ترکیه تهیه شده است؛ سیاست اساسی اداره کل آموزش مذهبی، پرورش افرادی است که با دانش، آگاهی و اعتماد به نفس نسبت به هویت و ارزشهای ملی سازگار بوده و به طور فعال در فرهنگ جهانی شرکت نمایند. افرادی با اخلاق و مجهز به مهارت های به روز و آینده، علاقه‌مند به علم، کنجکاو و حساس به فرهنگ که قادر به استفاده از این تجهیزات برای مصلحت بشریت باشند.

در راستای چشم انداز تدوین شده و با هدف تخصصی نمودن مدارس امام خطیب، مواد درسی این مدارس شامل 25درصد علوم دینی و مابقی علوم و فنون و تکنولوژی روز می باشد. در راستای ساماندهی و ارتقا بخشی به مدارس امام خطیب از سه سال گذشته طرح تخصصی کردن این مدارس به اجرا در آمده است. بر اساس این طرح مدارس امام خطیب به 10 گروه تخصصی به شرح ذیل تقسیم می گردد.

 

1-    دبیرستان امام خطیب آناتولی (اختصاصی علوم دینی)

در این مدارس علوم اسلامی، آموزه های معنوی، اخلاقی، انسانی و فرهنگی با تکیه بر قرآن کریم و سنت آموزش داده می شود.

اهم موفقیت های کسب شده:

·        کسب مقام اول در مسابقه کشوری "دین مان هویت مان"

·        کسب مقام اول در مسابقات بین المللی بهترین نشریه مدارس

·        کسب جوایز تشویقی مسابقات داخلی کل مدارس ترکیه

 

2-    دبیرستان علوم اجتماعی (رشته علوم انسانی) و علوم فنی (رشته ریاضی و فیزیک)

در این مدارس دانش آموزان یکی از رشته های علوم اجتماعی یا علوم فنی را انتخاب و همانند مدارس دیگر ترکیه دروس مربوط به رشته انتخابی مانند ریاضی، فیزیک، شیمی، تاریخ، فلسفه، رباتیک را در کنار دروس مربوط به علوم دینی و اخلاقی دریافت کرده و همچنین با شرکت در پروژه های علمی و تحقیقاتی بنیاد تحقیقات فنی و علمی ترکیه (TÜBİTAK ) در صف اول دانش آموزان برتر کشور قرار می گیرند.

اهم موفقیت های کسب شده:

·        قبولی 36 درصدی دانش آموختگان دبیرستان های امام خطیب در دانشگاه های ترکیه (2019)

·        قبولی 134 دانش آموز دبیرستان های امام خطیب در آزمون موسسات آموزش عالی (YKS) با رتبه‌های زیر 1000  در سال 2019

·        کسب امتیاز کامل (500 از 500) 24 دانش آموز مدارس امام خطیب در آزمون نهایی ورود به دبیرستان (LGS)

 

3-    دبیرستان آموزش زبان های خارجی

در این مدارس دانش آموزان امکان یادگیری در سطح عالی یکی از زبان های خارجی از جمله زبان های؛ عربی، انگلیسی، آلمانی، اسپانیایی، روسی، چینی، فرانسوی، فارسی و ژاپنی را در اختیار دارند. در این مدارس علاوه بر ایجاد امکانات آزمایشگاهی شنیداری، خواندن و نوشتن زبان های خارجی، با برگزاری نشست، سمینار، جلسات گفتگو، کلاس های تقویتی و همچنین اعزام دانش آموزان به کشورهای دیگر در طول تابستان به طور جدی جهت آموزش حرفه ای زبان های خارجی اقدام می شود.

شایان ذکر است با توجه به نزدیکی شهر وان به ایران و سفر تعداد زیادی از ایرانیان به این شهر، اولین مدرسه اختصاص یافته برای آموزش زبان فارسی در شهر وان دایر گردیده است که هم اکنون 40 دانش‌آموز در حال فراگیری زبان فارسی می باشند. مدرسه  مشابهی نیز در شهر استانبول تاسیس گردیده است.

اهم موفقیت های کسب شده:

·        کسب مقام اول مسابقات بین المللی "مناظره عربی" قطر در سال 2018

·        کسب بالاترین امتیاز آزمون بین المللی IGCSE دانشگاه کمبریج 2018

·        کسب مقام اول مسابقات "خواندن" دانشگاه آکسفورد 2018

·        کسب مقام طلا در مسابقات علوم پایه URFODU پراک 2018

4-    دبیرستان هنر

در این مدارس رشته های هنری اعم از موسیقی، نقاشی، خوشنویسی، تذهیب ، ابروباد، موسیقی دینی به همراه دروس اخلاقی، دینی و فرهنگی به دانش آموزان ارائه می گردد.

 

5-    دبیرستان بین المللی امام خطیب

این مدارس درکشورهای اسلامی و با همکاری وزارت آموزش ملی، سازمان دیانت و بنیاد دیانت ترکیه، برای پرورش دانش آموزان با نژاد، فرهنگ و زبان متفاوت امکانات آموزه های دینی، خدمات دینی و جهت رشد استعدادهایشان فراهم می نماید. در این مدارس امکانات و تجهیزات رشته های علوم فنی و علوم اجتماعی نیز در صورت نیاز کشور میزبان فراهم می شود.

 

6-    دبیرستان آموزش حفظ قرآن

در این مدارس برنامه درسی دانش آموزان همانند مدارس علوم اجتماعی و فنی می باشد که همزمان امکان آموزش حفظ قرآن بنا به امتیاز آزمون "مهارت" یا آزمون "مرکز حافظان قرآن" برای دانش آموزان فراهم می باشد.  در این روند، دانش آموزان با قرائت قرآن کریم، معنای قرآن، زبان عربی، موسیقی دینی، علوم ابتدایی دینی آشنا می شوند. سازمان امور دینی و بنیاد دیانت ترکیه در حمایت از حافظان قرآن با این مدارس همکاری می نمایند.  

اهم موفقیت های کسب شده :

·        کسب مقام اول حفظ قرآن در مسابقات بین المللی کرواسی 2019

·        کسب مقام چهارم حفظ قرآن در مسابقات بین المللی تانزانیا 2019

·        کسب مقام سوم حفظ قرآن در مسابقات بین مدارس امام خطیب منطقه بالکان 2018

·        کسب مقام سوم قرائت قرآن در مسابقات بین مدارس امام خطیب منطقه بالکان 2019

7-    دبیرستان تربیت بدنی امام خطیب

در این مدارس دانش آموزانی که دارای توانمندی و علایق ورزشی هستند امکان کشف و پرورش استعداد خود همزمان با تحصیلات دبیرستان را خواهند داشت. امکان ادامه تحصیلات آکادمی ورزشی در دانشگاه و ادامه رشته های ورزشی به طور حرفه ای در این مدارس تربیت بدنی امام خطیب فراهم می باشد. رشته‌های ورزشی از قبیل کشتی، تیروکمان، فوتبال، بسکتبال، والیبال، شنا، هندبال که علاقمندان بسیاری دارد تا ورزش های تکواندو ، کونگ فو، کاراته، جودو در این مدارس تدریس می شود.

اهم موفقیت های کسب شده:

·        کسب مدال طلا مسابقات کشوری شنا در گروه سنی 11-12

·        کسب مدال طلا مسابقات کشوری بوکس در گروه مردان

·        کسب مقام اول تکواندو مسابقات بین المللی اوکراین در وزن 78 کیلو مردان

·        کسب مقام اول  ووشو مسابقات کشوری در وزن 42 کیلو

·        کسب مقام سوم بدمینتون مسابقات بین المللی جهان

·        کسب مقام سوم دارت مسابقات دانش آموزان دختر جهان

8-    دبیرستان علوم فنی و زبان خارجی

در این مدارس علاوه بر گذراندن دروس علوم فنی دبیرستان، دانش آموزان می بایست سه زبان خارجی اعم از انگلیسی، عربی و چینی را در سطح خوب یاد بگیرند تا در آینده در تعاملات علمی و تلکنولوژیک با دنیای خارج به خوبی ارتباط برقرار نمایند. هدف این مدارس پرورش جوانان در راستای توسعه تکنولوژیک پروژه‌های ملی از جمله تکنولوژی مربوط به نیروی هوایی، سیستم های تولید انرژی، تکنولوژی هوا فضا، تکنولوژی دیجیتال می باشد که با همکاری فستیوال تکنولوژی (TEKNOFEST) و بنیاد تحقیقات فنی و علمی ترکیه (TÜBİTAK ) در مسابقات و المپیاد های ملی و بین المللی از جمله المپیاد طراحی تکنولوژی، برنامه نویسی، ماشین های بدون سرنشین شرکت می کنند.   

 

اهم موفقیت های کسب شده:

·        کسب مقام اول کشوری فستیوال تکنولوژی (TEKNOFEST)  2018

·        کسب مقام اول آسیایی فیزیک استانبول  (TÜBİTAK ) 2018

·        کسب مقام سوم مسابقات کشوری (TÜBİTAK4007 )  2018

·        کسب مقام سوم فردی و چهارم تیمی پانزدهمین مسابقات بین المللی رباتیک اتتو (ODTÜ) 2018

9-    مدرسه راهنمایی امام خطیب (عمومی)

این مدارس با تکیه بر قرآن کریم و تدریس حیات پیامبر(ص)، علوم مقدماتی اسلامی به انتقال درست مفاهیم اعتقادی، در کنار آموزش علوم اجتماعی و فنی، ریاضی، دانش آموزان را در انتخاب درست رشته تحصیلی دبیرستان هدایت می نماید. مدارس راهنمایی امام خطیب به صورت مختصر شامل دروس تمامی رشته های تحصیلی و دسترسی به امکانات علایق فنی، هنری، زبان خارجی و ... دانش آموزان را فراهم آورده است.

10-   مدرسه راهنمایی امام خطیب (حافظان قرآن)

در این مدارس علاوه بر برنامه درسی عمومی، برنامه درسی حفظ قرآن نیز برای دانش آموزان تدارک دیده شده است. با در نظر گرفتن اینکه دوره آموزش حفظ قرآن در سنین پایین هم در کوتاه‌تر شدن دوره حفظ قرآن و ماندگار بودن آن تاثیر به سزایی دارد، در این مدارس آمادگی های لازم دانش آموزان برای حفظ قرآن از سال چهارم آغاز و در سال پنجم دوره حفظ قرآن تمام شده و در سال ششم به تثبیت آن می‌پردازند که همکاری خانواده دانش آموزان را نیز می طلبد. مدارس راهنمایی امام خطیب با همکاری سازمان امور دینی و اداره کل آموزش مذهبی در پرورش دانش آموزان و هدایت درست آنها با استفاده از ظرفیت های فدراسیون تکنولوژی (TEKNOFEST) و بنیاد تحقیقات فنی و علمی ترکیه (TÜBİTAK )  همکاری و حمایت های لازم را انجام می دهند.

 

اهم موفقیت های کسب شده:

·        کسب مقام دوم مسابقات کشوری دختران در حفظ قرآن 2018

·        کسب مقام دوم مسابقات کشوری دختران در حفظ قرآن 2019

·        کسب مقام اول مسابقات کشوری پسران در حفظ قرآن 2019

·        کسب مقام سوم مسابقات منطقه ای مدارس امام خطیب منطقه بالکان در رشته قرائت قرآن 2019

 

نمونه فعالیت های اداره کل آموزش مذهبی در راستای ارتقاء کیفیت آموزشی مدارس امام خطیب 2020-2019

·        راه اندازی سیستم ردیابی کیفیت آموزشی KTS  

·        آموزش ضمن خدمت مدیران و معلمان

·        پروژه "خانه-مدرسه و تغییر نقش والدین" به منظور حمایت از رشد جسمی و روحی دانش آموزان در ایام تعطیلی مدارس بخاطر ویروس کرونا

·        تسریع تحول دیجیتال و زیرساخت های فناوری، ایجاد صفحات وب جدید برای آموزش از راه دور و غنی سازی محتوایی آن

·        برنامه پشتیبانی علمی دبیرستان های امام خطیب آناتولی جهت برنامه ریزی شغلی آینده دانش آموزان

·        ارائه خدمات آموزشی دبیرستانهای بین المللی امام خطیب آنادولو در بیش از 88 کشور دنیا

·        پروژه توسعه آموزش زبان های خارجی مدارس امام خطیب با ارائه آموزش 9 زبان اعم از زبان های انگلیسی، عربی، اسپانیایی، آلمانی، روسی، چینی، ژاپنی، فرانسوی و فارسی

·        بر اساس "مدل همکاری و مدیریت در آموزش" حمایت مالی پروژه مدارس تا سقف 50 هزار لیر در شش زمینه؛  افزایش موفقیت تحصیلی (اولویت)، رشد شخصی و شغلی، مطالعات علمی و ایده های نوآورانه، فرهنگ و هنر، فعالیت بدنی ، ورزش و سلامتی، مسئولیت پذیری اجتماعی و داوطلبانه

 

در این چشم انداز مدراس امام خطیب به عنوان یک الگوی نمونه در سیستم آموزشی ترکیه ارزیابی شده است.

طبق آخرین آمارهای ارائه شده توسط مدیر کل امور دینی وزارت آموزش ملی ترکیه تعداد فارغ التحصیلان مدارس امام خطیب در ترکیه همانطور که در جول زیر  در سالهای 2020 و 2021 آمده است؛ تعداد فارغ التحصیلان سال 2021  بالغ بر 31هزار دانش آموز می باشد که به نسبت سال 2020 با افزایش بالغ بر 4 هزار نفری رو برو بوده است که این نشان می دهد اقشار بیشتری از  مردم گرایش به ثبت نام فرزندانشان در مدارس امام خطیب دارند. مدارس امام خطیب با افزایش امکانات و به روز رسانی معلمانش و همچنین افزودن دیگر رشته های درسی در مدارس خود جایگاه خود را در میان مردم پررنگ تر نموده است.

 

طی آمار ارائه شده میزان دانش آموزان امام خطیب در مقایسه با سایر مدارس در سال 2021 همانگونه که در جدول زیر  به آن اشاره شده است؛ از هر 100 دانش آموز در ترکیه 42 دانش آموز در مدارس امام خطیب مشغول به تحصیل می باشد و این آمار در 1000نفر تعداد 387 دانش آموز ، در 5 هزار نفر تعداد 1658 دانش آموز ، در 10هزار نفر تعداد  3138 دانش آموز و در 20هزار نفر تعداد 5933 دانش آموز مدارس امام خطیب را برای تحصیل برگزیده اند.

 

ملاحظات:

-از نکات قابل توجه میزان بودجه چشمگیر مدارس امام خطیب همانند رشد چشگیر تعداد مدارس و دانش آموزان در سالهای اخیر می باشد که طبق آمار رسمی اداره کل آموزش دینی و هزینه کرد آن در سال 2018 برابر با 7 میلیارد و هفتصد میلیون لیر، در سال  2019 برابر با 8 میلیارد و ششصد میلیون لیر، در سال 2020 برابر با 9 میلیارد و نهصد میلیون لیر، در سال 2021 باربر با 10 میلیارد و ششصد میلیون لیر و در سال 2022 به رقم 11 میلیارد و چهارصدر میلیون لیر رسیده است.

مجموع هزینه های اداره کل آموزش دینی که در سال 2014 بالغ بر 2.7 میلیارد لیره بوده، در سال 2020 به 9.9 میلیارد لیره رسیده است. افزایش مخارج سال 2020 این ریاست نسبت به سال 2014، 262 درصد ثبت شده است. البته افزایش صعودی پرسنل نیز در افزایش مخارج این اداره کل سهم بسزایی داشته است به طوریکه در سال 2014، این اداره کل 52 هزار پرسنل داشت که این تعداد در سال 2021 به 102 هزار و 155 نفر رسید.  البته شایان ذکر است بودجه کلی وزارت آموزش ملی ترکیه برای سال 2021 برابر با 211 میلیارد و 993 میلیون لیر ترکیه بود که در این میان باز هم بیشترین سهم بودجه را مدارس امام خطیب از آن خود نموده بود.

نکته دیگری که میتوان درباره موضوع بودجه برنامه ریزی این وزراتخانه از آن سخن به میان آورد؛ اختصاص یک میلیارد و 645 میلیون لیر به برنامه همکاری آموزشی بین المللی و آموزش خارج از کشور می باشد. شایان ذکر است پس از کودتای سال 2016 و مصادره کردن مدارس فتح الله گولن در کشورهای دیگر به نفع دولت ترکیه و تاسیس بنیاد معارف ترکیه، تمام مسئولیت مدیریت آموزش مدارس بین المللی خارج از کشور ترکیه به این بنیاد واگذار گردیده است. اکنون بنیاد وقف ترکیه با 104 کشور جهان ارتباط رسمی داشته و در 67 کشور نمایندگی رسمی تاسیس نموده است که در حال حاضر بیش از 4300 دانشجو در 48 کشور مختلف در حال تحصیل در مدارس تحت نظر این بنیاد می باشند.

 

منابع :

1)      https://dogm.meb.gov.tr/

2)      https://www.yenisafak.com

3)      https://www.tr.wikipedia.org

4)      https://ilkadimdergisi.net

5)      http://sgb.meb.gov.tr/

 

تهیه و تنظیم گزارش: مسعود حقیقت

تاریخ: ۱۴۰۱/۰۴/۰۴