از مجموع 5 جامعه یهودی که از گذشته در آذربایجان وجود داشتند در حال حاضر تنها سه جامعه یهودی وجود دارد که شامل؛ یهودیان کوهستانی، یهودیان اشکنازی و یهودیان گرجی می شود. بر اساس آمار مندرج در ویکی پدیای آذری تعداد کلی یهودیان این کشور 16000 نفر است. 11000 نفر از آنها یهودیان کوهستانی که شامل 6000 نفر در باکو، 4000 نفر در قوبا و 1000 نفر در سایر شهرها زندگی می کنند. 4300 یهودی اشکینازی در باکو و سومقاییت زندگی می کنند. همچنین حدود 700 یهودی گرجستان نیز در باکو زندگی می کنند.
یهودیان کوهستانی
اکنون یهودیان کوهستانی در میان کل یهودیان دیاسپورای کشور آذربایجان در اکثریت هستند. یهودیان کوهستانی بر اساس اعتقادات مذهبی خود به روحانی های مذهبی خاخام می گویند. آنها علاوه بر عهد عتیق، سنت های تلمود و حاخام را از منابع اصلی دین می دانستند. از آنجایی که مدت طولانی نتوانستند به تحصیلات عالی معنوی دست یابند، قواعد تلمود را کمی تحریف شده توضیح دادند و برخی از عقاید مردم قفقاز را در مورد بت پرستی اتخاذ کردند. Dedey-ol - زنی که در جنگل زندگی می کند و قلب و جگر زنان باردار را می خورد، اژدهای مار که از نوزادان محافظت می‌کند و همچنین مراسم پریدن از روی آتش دو هفته قبل از عید Pasxa، مربوط به یهودیت نیست. یهودیان کوهستانی در مسائل اعتقادی از یهودیان اشکنازی فاصله بیشتری دارند. به طور کلی یهودیان آذربایجان از گرایش مذهبی-سیاسی حسیدی که از قرن هجدهم در میان یهودیان لهستانی و اوکراینی و همچنین یهودیت اصلاح طلب خود را نشان داده است، فاصله زیادی دارند. کنیسه های متعددی از یهودیان کوهستانی در باکو، اوغوز، قوبا وجود دارد. سکونتگاه کراسنایا در قوبا تنها مکان در کل منطقه پس از شوروی است که یهودیان کوهستانی به طور فشرده در آن زندگی می کنند. یهودیان کوهستانی از سراسر جهان در روز عزاداری نهم آو برای اقامه نمازهای مهم و زیارت قبور عزیزان خود به اینجا می آیند. سه کنیسه و یک میکوا برای اهداف آیینی در این شهرک ساخته شده است. در منطقه اوغوز 2 کنیسه وجود دارد. یهودیان کوهستانی اولین گروه زیر قومی یهودی هستند که در آذربایجان ساکن شدند. در عین حال، تعداد آنها از سایر گروه های یهودی ساکن در کشور ما بیشتر است. یهودیان کوهستانی خود را «جوهر» (cuhur) می نامند. بر اساس یک عقیده رایج، روس هایی که در نیمه اول قرن نوزدهم به قفقاز حمله کردند، آنها را "یهودیان کوهستانی" نامیدند. بدین ترتیب سربازان ارتش روسیه از دیدن یهودیان سوار بر اسب و لباس نظامی در مناطق کوهستانی قفقاز شگفت زده شدند و نام آنها را «یهودیان کوهستانی» گذاشتند. اعتقاد بر این است که اجداد یهودیان کوهستانی در زمان امپراتوری ساسانی در قرن پنجم تا ششم از ایران و بین النهرین مهاجرت کرده و در قفقاز شرقی از جمله سرزمین های آذربایجان شمالی ساکن شدند. تشکیل گروه فرعی یهودیان کوهستانی به همین جا ختم نشد. به گفته محققان این روند تاریخی تا اواسط قرن سیزدهم ادامه داشت. حتی یهودیان امپراتوری بیزانس نیز در شکل گیری جامعه یهودیان کوهستانی نقش داشتند. هنگام صحبت از تاریخچه یهودیان کوهستانی در جمهوری آذربایجان، باید به شهرک سرخ در ناحیه قوبا اشاره کرد. زیرا این سکونتگاه را محل زندگی فشرده یهودیان کوهستانی در فضای پس از شوروی می دانند.
شهر سرخ، واقع در ساحل چپ قودیالچای، در زمان خانات قوبا در قرن هجدهم ساخته شد. شهرک مذکور که قبلا «محل یهودی نشین» نامیده می شد، حتی زمانی به نام «اورشلیم قفقاز» نیز شناخته می شد.
پس از یهودیان کوهستانی، قدیمی ترین جامعه یهودی ساکن در خاک آذربایجان، یهودیان گرجی هستند. یهودیان گرجی که خود را «هبرائیلی» یا «اسرائیلی» می نامند، نمایندگانی از قومیت فرعی یهودی هستند که از قدیم الایام در گرجستان ساکن شده اند و به زبان گرجی صحبت می کنند. یهودیان اشکنازی یهودیان اروپایی هستند که اصالتاً اهل آلمان قرون وسطی هستند.
یهودیان گرجستان
یهودیان گرجستان اولین بار در قرن هجدهم وارد آذربایجان شدند. در سالهای بعد مهاجرت یهودیان گرجستان به آذربایجان افزایش یافت و این روند تا جنگ جهانی اول ادامه داد. در حال حاضر یهودیان گرجستان کوچکترین قومی یهودی در جمهوری آذربایجان هستند. آنها عمدتاً در شهر باکو زندگی می کنند. جامعه یهودی گرجستان، اگرچه تعداد کمی دارد، اما فعال است. در سال 1997، کنیسه یهودیان گرجستان با کمک مالی کمیته یهودی "مشترک" بازسازی شد.
یهودیان کرد
در سال 1827 عده ای از یهودیان کرد که به زبان آرامی یهودی صحبت می کردند از ایران به آذربایجان مهاجرت کردند. در سالهای 1919-1939 کنیسه کردی در باکو وجود داشت. پس از تأسیس حکومت شوروی، یهودیان کرد که مورد پسند دولت استالین نبودند، در سال 1951 از قفقاز و آذربایجان تبعید شدند.
یهودیان کاراییم
کریمچاک ها (یهودیان کاراییم)، از نوادگان ترک های دریای خزر، تنها 5000 هزار نفر در جهان را تشکیل می دهند. (یهودیان کاراییم) در سال 1989، 41 یهودی کرائیم در آذربایجان زندگی می کردند. و 88 یهودی در منطقه بوراخارا نزدیک سومقاییت زندگی می کردند. امروزه این گروه های یهودی دیگر در آذربایجان زندگی نمی کنند.
یهودیان گرها و سوبوتنیک ها
گرها و سوبوتنیک ها گروه های قومی از مناطق مختلف روسیه هستند که در دهه 1820 به یهودیت گرویدند. در سالهای 1839 الی 1841، دولت تزاری این افراد را به آذربایجان عمدتاً در قفقاز جنوبی تبعید کرد. وقتی به اینجا رسیدند، در Privolnoyeye ، یکی از بزرگترین سکونتگاه های جلیل آباد، که قبلا آستاراخان- بازار نام داشت، ساکن شدند. بعدها به یکی از بزرگترین سکونتگاه های یهودی-روسی در روسیه تبدیل شد. در اواخر دوران شوروی، تعداد گر و سوبوتنیک ها در آذربایجان 5000 نفر بود. در سال 1997، تنها 200 نفر باقی مانده بودند. اکثر آنها، گرها و سوبوتنیک ، به دلیل مهاجرت به روسیه دیگر در آذربایجان زندگی نمی کنند.
یهودیت در آذربایجان
وقتی صحبت از نمایندگان یک جامعه یهودی دیگر ساکن آذربایجان، یعنی اشکنازی ها می شود، قبل از هر چیز باید توجه داشت که این گروه فرعی در اروپای مرکزی در قرون وسطی اولیه شکل گرفت. در ادبیات یهودی قرون وسطی، نام «اشکنازی» به معنای یهودیانی بود که در سواحل رود راین و بعداً در سرزمین‌های آلمان زندگی می کردند. این اصطلاح برگرفته از نامی است که یهودیان در قرون وسطی به آلمان داده بودند. طبق سنت یهودی، نوادگان اشکناز افسانه ای، نوه یاسف (پسر حضرت نوح) در سرزمین های آلمان ساکن شدند. به همین دلیل یهودیان این نام را به آن کشور دادند. با گذشت زمان، این اصطلاح به عنوان یک مفهوم فرعی نه تنها در مورد یهودیان آلمان، بلکه برای یهودیانی که از نسل آنها بودند و به سایر کشورهای اروپایی مهاجرت کردند نیز اطلاق شد. زبان مادری اشکنازی ییدیش است. این زبان در قرون 10 الی 14 بر اساس لهجه های زبان آلمانی که در قرون وسطی در اروپای مرکزی و شرقی رایج بود و همچنین زبان های عبری، آرامی، رومی و اسلاوی ایجاد شد. لازم به ذکر است که اسکان اشکنازی ها در آذربایجان مصادف با دوره روسیه تزاری است. بنابراین اولین اشکنازی ها در سال 1832 در باکو ساکن شدند. در پایان قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم، تعداد یهودیان ساکن باکو از جمله اشکنازی ها به سرعت افزایش یافت. در سال 1897 بیش از دو هزار یهودی در باکو زندگی می کردند که بیشتر آنها اشکنازی بودند. علاوه بر این در نتیجه کشتار یهودیان که در کیشینوف در سال 1903، اودسا در سال 1905، بیالیستوک در سال 1906 و همچنین در سایر نقاط امپراتوری روسیه رخ داد، بسیاری از اشکنازی ها به آذربایجان پناه بردند و عمدتاً در باکو ساکن شدند. اشکنازی ها که برای فرار از قتل عام به آذربایجان روی آورده اند، در اینجا وطن دومی برای خود پیدا کرده اند. در مورد وضعیت یهودیان در آذربایجان امروزی باید توجه داشت که آنها عمدتاً در شهرهای باکو، گنجه، سومقاییت و همچنین در مناطق قوبا و اوغوز زندگی می کنند. در حال حاضر جوامع یهودی در آذربایجان مورد توجه و عنایت دولت آذربایجان قرار دارند. نمونه بارز آن ساخت کنیسه جدید برای جامعه مذهبی یهودیان کوهستانی باکو به لطف ابتکار و حمایت الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان است. این کنیسه که در سال 2010 تأسیس شد، در آوریل 2011 مورد استفاده مؤمنان قرار گرفت. در عین حال رئیس جمهوری آذربایجان همه ساله به مناسبت فرارسیدن روش هشانا، سال جدید مردم یهود را به جامعه یهودیان آذربایجان تبریک می گوید.
اماکن مذهبی و مراکز فرهنگی یهودیان آذربایجان
اولین ساختمان مذهبی در باکو در سال 1862 ساخته شد. این ساختمان در سال 1896 به کنیسه تبدیل شد. در پایان قرن نوزدهم چندین کنیسه دیگر ساخته شد. اولین کنیسه در سال 1910 در باکو افتتاح شد. در پایان قرن نوزدهم، تحت اشغال روسیه، باکو به یکی از مراکز جنبش صهیونیستی تبدیل شد. در سال 1891 "Hovevei Zion" تاسیس شد. پس از آن، اولین سازمان صهیونیستی در سال 1899 تأسیس شد. این جنبش در جمهوری دموکراتیک آذربایجان نیز قوی بود. در سال 1919، دانشگاه خلق یهود افتتاح شد. مدارس ییدیش، عبری، جوهوری، موسسات خیریه محلی و مراکز فرهنگی فعالیت داشتند. در روند تأسیس شوروی در کنار آذربایجانی ها، یهودیان نیز تحت فشار قرار گرفتند. تمامی فعالیت های صهیونیست ها و منابع عبری ممنوع شد. در اوایل دهه 1920، چند صد خانواده یهودی کوهستانی آذربایجان و داغستان را ترک کردند و در اسرائیل، سرزمین اجدادی تاریخی خود، ساکن شدند. در سال 1970، با لغو ممنوعیت مهاجرت، تعداد زیادی از یهودیان به اسرائیل مهاجرت کردند. در سال 1970 که تعداد یهودیان آذربایجان بیشترین تعداد یهودیان را داشت، 41288 یهودی در این کشور زندگی می کردند. سه هزار نفر از آنها بین سال های 1971 تا 1978 به اسرائیل مهاجرت کردند و در تل آویو و حیفا ساکن شدند.
در اینجا باید به فعالیت های بنیاد حیدر علی اف به ریاست مهریبان علی اوا، معاون اول رئیس جمهور آذربایجان اشاره کرد. به این ترتیب مرکز آموزشی «Xabad-Or-Avner» توسط بنیاد حیدر علی اف و بنیاد بین المللی «Or-Avner» در چارچوب پروژه «آدرس مدارا - آذربایجان» برای کودکان یهودی مقیم باکو ساخته شد.
در 31 می 2007، مراسم تأسیس این مرکز با مشارکت مهربان علیوا، رئیس بنیاد حیدر علی اف برگزار شد. ساخت مرکز آموزش در سال 1389 به پایان رسید. در 4 اکتبر 2010 الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان، همسرش مهربان علی اوا و همچنین لو لوایف رئیس فدراسیون جوامع یهودی کشورهای مستقل مشترک المنافع و بنیاد بین المللی "اور-اونر" در افتتاحیه مرکز آموزشی شرکت کردند.
علاوه بر این در دانشکده شرق شناسی دانشگاه دولتی باکو و همچنین در بخش روسی مدرسه متوسطه به نام Ağabəy Novruzbəyli شماره 46، زبان عبری در کلاس های متشکل از کودکان یهودی الاصل تدریس می شود. همچنین باید توجه داشت که جوامع یهودی آذربایجان امروزه به طور فعال در زندگی عمومی شرکت می کنند.
انجمن ها و موسسات فعال یهودی در آذربایجان
- انجمن دوستی آذربایجان و اسرائیل
- آژانس یهودی "Soxnut"
- موسسات خیریه بزرگ یهودی مانند Joynt و Vaad-L-Xatzola
- انجمن بشردوستانه زنان یهودی آذربایجان
- مدارس دینی یهودیان (iyeşiva)
- انجمن روابط فرهنگی «آذربایجان-اسرائیل
- جامعه زنان به نام "خاوا" و دیگر سازمان های غیر دولتی یهودی فعال هستند.
- به گزارش وب سایت رسمی کمیته دولتی کار با نهادهای مذهبی جمهوری آذربایجان، در جمهوری آذربایجان هفت کنیسه و هشت جامعه مذهبی یهودیان فعالیت می کنند.
بنابراین در دوران معاصر یهودیان آذربایجان در محیطی آرام و به دور از یهودستیزی زندگی می کنند. این اتفاقی نیست. زیرا در تمام دوره های تاریخی، یهودیان آذربایجان خود را مانند اعضای یک خانواده بزرگ احساس کردند. حتی در دورانی که یهودی ستیزی در جهان موج می زد، مردم آذربایجان با آنها غریبه رفتار نمی کردند، برعکس هموطنان یهودی الاصل در شرایط دوستی، همبستگی و درک متقابل زندگی می کردند.
پس از استقلال آذربایجان، جوامع یهودی در اینجا بیشتر فعال شدند. آنها روابط خود را با سازمان های بین المللی یهودی تقویت کردند. یهودیان مدارس مذهبی خود را دارند - یشیوها، مراکز فرهنگی (به عنوان مثال - مرکز فرهنگی جامعه یهودی)، جوامع (به عنوان مثال - انجمن زنان Həvva ، انجمن خیریه Hesed-Herşon)، باشگاه ها (به عنوان مثال - باشگاه های جوانان Əlef, Kilel ، کلوپ ویدیویی میشپاها)، روزنامه ها (به عنوان مثال - Az-İz, Başnya, Amişav) تاسیس کردند. آژانس یهودی Soxnut، کمیته های یهودی Joynt و Vaad-l-Hetzola به حفظ سنت های یهودی در بین یهودیان دیاسپورا در آذربایجان، کمک به کنیسه ها و برگزاری رویدادهای فرهنگی مختلف مشغول هستند. در 9 مارس 2003، کنیسه جدید یهودیان در باکو افتتاح شد. این بزرگترین کنیسه در اروپا است. اولین مدرسه یهودی از سپتامبر 2003 در آذربایجان راه اندازی شده است.
منبع:
https://az.wikipedia.org/wiki/Az%C9%99rbaycan_y%C9%99hudil%C9%99ri
نظر شما