دکتر میترا مرادی

تکمیل و ویرایش: زهره حمدیه

 دی 1402

فهرست مطالب

مقدمه. 3

پراکندگی زبان‌های فارسی، چینی، ترکی و عربی در روسیه. 4

پراکندگی زبان‌ها در 10 منطقه (استان) روسیه. 7

پویایی گسترش و پراکندگی زبان‌ها از سال 2002 تا سال 2020. 14

پویایی یادگیری زبان‌های فارسی، چینی، ترکی و عربی در روسیه. 16

مطالعه زبان‌های شرقی در مدارس... 20

ایران‌شناسی و زبان فارسی در روسیه معاصر. 21

آموزش زبان چینی در روسیه. 32

آموزش زبان ترکی در روسیه. 34

تحصیل زبان عربی در روسیه. 37

استراتژی چین، ترکیه و کشورهای عربی برای گسترش زبان خود در روسیه. 40

پیشنهادهایی برای ارتقاء آموزش زبان فارسی در روسیه. 43

مقدمه

   آموزش و یادگیری اصولی به عنوان دو موضوع مستقل به نظر می‌رسند؛ این در حالی است که در عین استقلال به یکدیگر وابستگی دارند و همواره در طول حیات فرهنگی بشر نقشی اساسی ایفا کرده‌اند. بر این مبنا یکی از موضوعات اولویت‌دار در امر آموزش و یادگیری، زبان است که تاثیر بسیاری در رشد فرهنگی و توسعه مناسبات میان جوامع دارد و به عنوان یکی از مهم‌ترین کارویژه‌های کشورها برای معرفی خود به دیگران محسوب می‌شود.  ترویج و آموزش زبان فارسی که از مواریث گرانبهای فرهنگی ایران است، در طول سالیان گذشته مورد توجه نهادهای تصمیم‌گیر و سیاست‌گذار فرهنگی کشورمان بوده و بهره‌گیری از روش‌ها و الگوهای پربازده، علمی و مبتنی بر جذابیت در رویکردهای اتخاذشده، مدنظر قرار گرفته است.

   در این خصوص و جهت بازنگری سال‌های فعالیت در امر آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان، آسیب‌شناسی وضعیت موجود و ارائه راهکارهای ممکن در توسعه دامنه فعالیت‌ها، رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در روسیه را بر آن داشت تا ضمن کسب اطلاعات پیرامون روش‌کار و میزان اقبال سایر زبان‌ها میان روس‌زبانان و مقایسه آنها با زبان فارسی در روسیه، پژوهشی را در دستور کار قرار دهد. این پژوهش به مطالعه موردی چهار زبان شرقی؛ فارسی، عربی، ترکی و چینی در روسیه می‌پردازد.

   در گزارش پیش رو، ضمن ارائه برخی آمار با موضوع گستره و پویایی یادگیری زبان‌های مورد مطالعه، وضعیت آموزش در مدارس و رشته‌های مرتبط دانشگاهی، مراکز علمی در این حوزه کاری، استراتژی کشورها برای گسترش زبان خود در روسیه و ارائه دیدگاه‌های برخی دست‌اندرکاران دانشگاهی، به نتایج بدست‌آمده و پیشنهاد برخی راهکارها با هدف تغییر رویکردها و ایجاد تحول در این مهم، اشاره شده است.  

پراکندگی زبان­های فارسی، چینی، ترکی و عربی در روسیه

نتایج سرشماری جمعیت سراسر روسیه در سال 2020 و گسترش زبان­ها در روسیه بر اساس داده‌های سرویس دولتی آمار فدرال روسیه بر اساس جدول زیر تقسیم‌بندی می‌شود:

سرویس دولتی آمار فدرال روسیه داده­های زیر را برای کل کشور ارائه کرده است[1]:

جدول 1. دانش زبانی جمعیت روسیه و استفاده از زبان­های مورد نظر در این گزارش
جمعیت روستایی		جمعیت شهری		جمعیت شهری و روستایی
از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می‌کنند	تعداد افرادی که زبان­های زیر را می‌دانند	از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می‌کنند	تعداد افرادی که زبان‌های زیر را می‌دانند	از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می‌کنند	تعداد افرادی که زبان‌های زیر را می­دانند
۳۶۲۰۱۲۳۵	۳۶۴۳۷۰۷۴	۹۸۴۲۱۹۴۳	۹۸۶۸۸۵۹۷	۱۳۴۶۲۳۱۷۸	۱۳۵۱۲۵۶۷۱	تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده‌اند[2]
۴۲۵۴۸۵۴۹	۴۵۴۸۰۷۶۷	۱۰۵۲۸۷۷۱۱	۱۱۱۲۰۰۴۶۹	۱۴۷۸۳۶۲۶۰	۱۵۶۶۸۱۲۳۶	تعداد افرادی که زبان‌های زیر  را در فرم مشخص کرده‌اند
۳۴۶۶۱۰۷۲	۳۶۰۸۶۸۲۰	۹۷۶۵۶۰۸۷	۹۸۲۳۲۴۱۳	۱۳۲۳۱۷۱۵۹	۱۳۴۳۱۹۲۳۳	روسی
۷۲۰۴۶	۸۳۱۷۲	۲۴۲۲۶	۴۸۹۷۵	۹۶۲۷۲	۱۳۲۱۴۷	ترکی
۲۸۹۷	۶۱۳۹	۲۱۸۱۴	۵۳۱۱۰	۲۴۷۱۱	۵۹۲۴۹	چینی
۲۶۸۴	۱۶۶۳۹	۱۴۴۱۴	۲۹۳۸۹	۱۷۰۹۸	۴۶۰۲۸	عربی
۴۲۹	۹۳۸	۲۲۵۶	۵۰۷۳	۲۶۸۵	۶۰۱۱	فارسی

جدول 2. شمار جمعیت بر اساس زبان مادری
فدراسیون روسیه
	شمار جمعیت شهری و روستایی	شمار جمعیت شهری	شمار جمعیت روستایی
کل افرادی که زبان مادری‌شان یکی از زبان­های زیر است:	130 543 591	94 464 975	36 078 616
روسی	111 546 569	85 060 001	26 486 568
ترکی	115 838	23 206	92 632
چینی	17 556	13 916	3 640
عربی	15 257	14 018	1 239
فارسی	3 399	2 573	826

شمار افرادی که زبان­های فارسی، چینی، ترکی و عربی را به عنوان زبان خارجی آموخته­اند

با دانستن تعداد کل افرادی که به یک زبان صحبت می­کنند و تعداد افرادی که این زبان برایشان زبان مادری محسوب می­شود، می­توان محاسبه کرد چند نفر این زبان را به عنوان زبان خارجی آموخته­اند. (طبق جداول شماره 1 و 2).

نام زبان	تعداد کل افرادی که این زبان را می‌دانند:	تعداد افرادی که این زبان، زبان مادری­شان محسوب می­شود:	تعداد افرادی که این زبان را به عنوان زبان خارجی آموخته­اند:
روسی	134 319 233	111 546 569	22 772 664
ترکی	132 147	115 838	16 309
چینی	59 249	17 556	41 693
عربی	46 028	15 257	30 771
فارسی	6 011	3 399	2 612

جدول 3. دانش و تسلط زبانی جمعیت گروه­های سنی مختلف
فدراسیون روسیه
	کل	از جمله											در سنین، سال										از کل تعداد - جمعیت سالمند				متوسط سن
		0-4	5-9	10-14	15-19	20-24	25-29	30-34	35-39	40-44	45-49	50-54	55-59	60-64	65-69	70-74	75-79	80-84	85-89	90-94	95-99	100 و بالاتر		پایینتر از سن کار	در سنین کار	بالاتر از سن کار
افراد مسلط  به‌زبان	135 125 671	5 717 679	7 951 716	7 635 273	7 007 505	6 936 262	7 233 474	11 029 748	11 854 071	10 670 950	9 573 477	8 477 834	8 928 217	9 929 588	8 403 731	6 247 637	2 553 295	3 185 070	1 250 090	446 741	87 960	5 353		22 675 304	78 371 319	34 079 048	41,0
روسی	134 319 233	5 505 096	7 866 530	7 590 131	6 969 610	6 885 063	7 189 044	10 975 594	11 806 385	10 630 143	9 541 834	8 448 267	8 900 822	9 903 263	8 384 176	6 233 059	2 545 269	3 170 220	1 239 817	442 521	87 126	5 263		22 324 804	78 018 493	33 975 936	41,1
ترکی	132 147	6 684	10 045	9 544	9 245	11 144	11 990	13 845	13 213	10 513	8 198	7 946	7 472	6 044	3 414	1 455	510	559	258	59	9	-		27 971	90 604	13 572	32,8
چینی	59 249	415	940	3 809	6 290	10 484	7 623	7 477	6 090	4 335	4 031	2 810	1 871	1 103	858	536	265	174	92	36	9	1		6 075	49 891	3 283	30,0
عربی	46 028	614	1 416	2 861	4 264	7 609	4 738	4 770	4 236	3 655	2 664	2 346	1 933	1 802	1 292	854	385	389	151	38	8	3		5 479	35 577	4 972	31,6
فارسی	6 011	90	141	109	316	655	590	642	557	505	491	532	504	340	237	147	52	67	22	14	-	-		363	4 810	838	39,0

پراکندگی زبان­ها در 10 منطقه (استان) روسیه

روسیه تا سال 2020، 85 واحد فدرال داشت، بر این اساس برای تجزیه و تحلیل گسترش و پراکندگی زبان­ها، 10 منطقه انتخاب شده است که کل قلمرو فدراسیون روسیه را پوشش می­دهد: 1. شهر مسکو2. استان کالینینگراد3. استان مورمانسک4. استان کراسنادار5. جمهوری داغستان6. جمهوری تاتارستان7. جمهوری ساخا (یاکوتیا)8. منطقه ترانس بایکال9. منطقه پریمورسکی 10. منطقه آمور

مسکو	جمعیت شهری و روستایی
	تعداد افرادی که به زبان­های زیر صحبت می­کنند	تعداد افرادی که از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می­کنند
تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده­اند[3]	11 024 071	10 985 835
تعدادافرادی که زبان‌های زیر  را در فرم مشخص کرده‌اند	12 172 615	11 456 321
روسی	10 996 110	10953684
ترکی	4199	1871
چینی	10922	3964
عربی	3544	1648
فارسی	882	408
استان کالینینگراد	جمعیت شهری و روستایی
	تعداد افرادی که به زبان­های زیر صحبت می­کنند	تعداد افرادی که از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می‌کنند
تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده­اند	924 545	923 284
تعداد افرادی که زبان‌های زیر را در فرم مشخص کرده‌اند	1 011 264	953 509
روسی	923379	921927
ترکی	285	85
چینی	215	65
عربی	95	44
فارسی	53	19
استان مورمانسک	جمعیت شهری و روستایی
	تعداد افرادی که به زبان­های زیر صحبت می­کنند	تعداد افرادی که از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می‌کنند
تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده­اند	601 517	600 666
تعدادافرادی که زبان‌های زیر  را در فرم مشخص کرده اند	672 697	623 102
روسی	601274	600294
ترکی	360	41
چینی	112	20
عربی	81	31
فارسی	31	10
منطقه کراسنودار	جمعیت شهری و روستایی
	تعداد افرادی که به زبان­های زیر صحبت می­کنند	تعداد افرادی که از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می‌کنند
تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده­اند	5 709 012	5 695 195
تعدادافرادی که زبان‌های زیر  را در فرم مشخص کرده‌اند	6 110 303	5 893 718
روسی	5702628	5686822
ترکی	5930	4493
چینی	907	285
عربی	506	243
فارسی	148	61
جمهوری داغستان	جمعیت شهری و روستایی
	تعداد افرادی که به زبان­های زیر صحبت می­کنند	تعداد افرادی که از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می‌کنند
تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده­اند	3 017 812	2 937 289
تعدادافرادی که زبان‌های زیر  را در فرم مشخص کرده‌اند	4 820 890	4 325 656
روسی	2765902	2366031
ترکی	983	334
چینی	116	38
عربی	2582	823
فارسی	106	67
جمهوری تاتارستان	جمعیت شهری و روستایی
	تعداد افرادی که به زبان­های زیر صحبت می­کنند	تعداد افرادی که از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می‌کنند
تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده­اند	3 923 329	3 905 388
تعدادافرادی که زبان‌های زیر را در فرم مشخص کرده‌اند	5 739 805	5 372 948
روسی	3853041	3725281
ترکی	4553	1783
چینی	1055	435
عربی	2287	956
فارسی	209	117
جمهوری ساخا (یاکوتیا)	جمعیت شهری و روستایی
	تعداد افرادی که به زبان­های زیر صحبت می­کنند	تعداد افرادی که از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می‌کنند
تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده­اند	852 369	839 841
تعداد افرادی که زبان‌های زیر  را در فرم مشخص کرده‌اند	1 277 421	1 171 081
روسی	817969	767271
ترکی	219	59
چینی	3500	2923
عربی	50	18
فارسی	15	3
منطقه ترانس بایکال	جمعیت شهری و روستایی
	تعداد افرادی که به زبان­های زیر صحبت می­کنند	تعداد افرادی که از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می‌کنند
تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده­اند	900 537	898 199
تعداد افرادی که زبان‌های زیر  را در فرم مشخص کرده‌اند	992 143	956 371
روسی	898546	891334
ترکی	267	216
چینی	2240	720
عربی	23	5
فارسی	26	12
منطقه پریمورسکی	جمعیت شهری و روستایی
	تعداد افرادی که به زبان­های زیر صحبت می­کنند	تعداد افرادی که از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می‌کنند
تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده­اند	1 522 769	1 519 951
تعداد افرادی که زبان‌های زیر  را در فرم مشخص کرده‌اند	1 613 838	1 555 093
روسی	1519092	1516023
ترکی	169	64
چینی	3467	1662
عربی	65	27
فارسی	47	26
منطقه آمور	جمعیت شهری و روستایی
	تعداد افرادی که به زبان­های زیر صحبت می­کنند	تعداد افرادی که از این زبان­ها در زندگی روزمره استفاده می‌کنند
تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده­اند	742 495	741 020
تعدادافرادی که زبان‌های زیر  را در فرم مشخص کرده اند	794 540	765 049
روسی	741876	740239
ترکی	126	53
چینی	2416	1277
عربی	70	58
فارسی	11	6

نتایج سرشماری خرد نفوس در سال 2015[4]

سرشماری خرد یک بررسی نمونه از جمعیت نماینده کل کشور است. ویژگی سرشماری خرد این است که معمولاً برای بررسی، بخش‌هایی از قلمرو (مناطق سرشماری، مناطق مسکونی، منازل یا حتی اماکن مسکونی) انتخاب می‌شود و همه افراد ساکن در این مناطق مورد بررسی قرار می­گیرند که به واسطه آن همه مناطق و همه گروه­های موردنظر این گزارش در نمونه نشان داده شده­اند. نسبت نمونه، بسته به تعداد ساکنان و نیاز به داده­های دقیق، از 1 تا 10 درصد جمعیت متغیر است.[5]   

جدول 4. شمار جمعیتی که بر اساس تسلط و دانش زبانی در سرشماری خرد شرکت کرده­اند
	جمعیت شهری و روستایی	جمعیت شهری	جمعیت روستایی
فدراسیون روسیه
تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده­اند	2147207	1409163	738044
تعداد افرادی که زبان‌های زیر  را در فرم مشخص کرده‌اند	2579397	1661417	917980
روسی	2 133 162	1 405 542	727 620
ترکی	1 700	738	962
چینی	777	716	61
عربی	441	341	100
فارسی	111	92	19
جدول 5. شمار جمعیتی که بر اساس زبان‌های مورد استفاده در زندگی روزمره در سرشماری خرد شرکت کرده­اند
	جمعیت شهری و روستایی	جمعیت شهری	جمعیت روستایی
فدراسیون روسیه
تعداد کل افرادی که در فرم سرشماری به سوال مربوط به دانش زبانی پاسخ داده­اند	2146906	1408961	737945
تعداد افرادی که زبان‌های زیر  را در فرم مشخص کرده‌اند	2349647	1515619	834028
روسی	2085822	1395690	690132
ترکی	950	229	721
چینی	203	192	11
عربی	165	128	37
فارسی	37	31	6
جدول 6. شمار جمعیتی که بر اساس زبان مادری در سرشماری خرد شرکت کرده­اند
	جمعیت شهری و روستایی	جمعیت شهری	جمعیت روستایی
فدراسیون روسیه
تعداد کل افرادی که زبان مادری خود را مشخص کرده‌اند	2145946	1407955	737991
روسی	1826935	1255849	571086
ترکی	1083	222	861
چینی	102	98	4
عربی	125	109	16
فارسی	49	35	14

1. 1. منتخب نتایج از سرشماری جمعیت سراسر روسیه در سال­های 2002 [6] و 2010[7]:

زبان	تعداد افرادی که به این زبان‌ها صحبت می‌کنند در سال 2002	درصد افرادی که این زبان‌ها را می‌دانند	درصد کل	تعداد افرادی که به این زبان صحبت می‌کنند در سال 2010	درصد افرادی که این زبان‌ها را می‌دانند	درصد کل	رشد از 2002 تا 2010	رشد از 2002 تا 2010
کل	145166731		100,00	142856536		100,00	59/1-	2310195-
روسی	142573285	99,18	98,21	137494893	99,41	96,25	65/3-	5078392-
ترکی	161319	0,11	0,11	146363	0,11	0,10	27/9-	14956-
چینی	59235	0,04	0,04	70722	0,05	0,05	19,39	11487
عربی	50140	0,04	0,04	46750	0,03	0,03	76/6-	3390-
فارسی	9568	0,01	0,01	13073	0,01	0,01	36,63	3505

پویایی گسترش و پراکندگی زبان­ها از سال 2002 تا سال 2020

پویایی گسترش زبان‌های فارسی، ترکی، عربی و چینی در روسیه را براساس سه سرشماری جمعیت سراسری که در سال‌های 2002، 2010 و 2020 انجام شده است، محاسبه می­کنیم. این محاسبه به عنوان درصدی از تعداد کل ساکنانی که دانش زبانی خود را مشخص کرده‎اند انجام می‌شود. همه اعداد به نزدیک‌ترین صدم درصد گرد شده‌اند.

از آنجایی که شرکت در سرشماری نفوس داوطلبانه است، مناسب‌تر است نمودار براساس درصد صورت گیرد نه افراد. تعداد افرادی که زبان خود را در سرشماری جمعیت ذکر کرده­اند، صد درصد در نظر می­گیریم و  از 100% کسانی که زبان­ها را ذکر کرده­اند، درصد افرادی که فارسی، چینی و ... را می دانند، محاسبه می­کنیم.

پویایی گسترش زبان

              

پویایی یادگیری زبان‌های فارسی، چینی، ترکی و عربی در روسیه

مطالعه زبان­های شرقی توسط جمعیت بزرگسال روسیه (دانشگاه­ها، دوره­های زبان و مدرسان)

طبق اطلاعات مرکز نظرسنجی سراسری در روسیه پیرامون مطالعه افکار عمومی در سال 2019، روس­ها معتقدند یادگیری زبان انگلیسی بسیار مهم است (93٪). 48 درصد از آن­ها طرفدار یادگیری زبان چینی و 32 درصد طرفدار یادگیری زبان آلمانی بوده­اند. با این حال، 74 درصد از مردم روسیه قصد ندارند یک زبان خارجی جدید یاد بگیرند یا دانش موجود خود را در سال آینده بهبود بخشند. از 26 درصد روس‌هایی که قصد دارند یک زبان خارجی جدید را شروع کنند یا دانش موجود خود را بهبود بخشند، محبوب‌ترین زبان، انگلیسی است (38 درصد). زبان­های چینی و اسپانیایی (11 درصد) در جایگاه دوم این رتبه‌بندی و آلمانی (10 درصد) در جایگاه سوم قرار دارند.[8]

در سال­های اخیر روس­ها تاکید خود را در یادگیری زبان­های خارجی از اروپایی به شرقی تغییر داده­اند: تقاضا برای زبان­های چینی، عربی و فارسی در حال افزایش است.[9] در پیش‌بینی 1 سپتامبر 2023 تقاضا برای کتاب‌های درسی عربی برای دانشجویان و دانش‌آموزان 376 درصد و چینی 177 درصد افزایش یافته است. این اولین بار است که چنین جهشی در تقاضا در سال­های اخیر رخ داده است. علاقه به مطالعه زبان­های فارسی و کره­ای نیز رو به افزایش است. بیشترین علاقه به زبان­های عربی و چینی در سال 2023 در قلمرو زابایکالسکی (+308%)، جمهوری ماری ال (+275%) و قلمرو آلتای (+262%) نشان داده شده است.[10]

به گفته اینا سویاتنکوف؛ رئیس کمیته سیاست اجتماعی شورای فدراسیون، از سال 2022، در روسیه 40 هزار نفر در 368 موسسه آموزشی و در همه سطوح (مدارس ابتدایی و متوسطه، دانشگاه­ها) به یادگیری زبان چینی مشغول­اند.[11]سوتلانا کُنکووا؛ مدیر مؤسسه آموزش پیوسته در دانشگاه زبان‌شناسی دولتی مسکو[12]اظهار داشت، یکی از پردرخواست‌ترین زبان‌ها بین دانشجویان و شرکت‌کنندگان دوره‌های تجاری، زبان چینی است. به گفته او، خانواده­ها برای یادگیری این زبان در دوره­های دانشگاهی شرکت می­کنند. مادر، پدر و فرزند به همراه یکدیگر زبان چینی می­آموزند. او خاطرنشان می­کند، این روندی است که در سال‌های اخیر توسعه یافته است. کنکوا افزود: «زبان چینی نیز در میان دانشجویان دانشگاه به اندازه سایر زبان­های شرقی؛ کره­ای و ژاپنی محبوب است». یکاترینا کالسنیکووا؛ رئیس دانشکده زبان­های خارجی در مدرسه عالی اقتصاد[13]اظهار داشت اکنون افزایش قابل توجهی در علاقه به یادگیری زبان چینی و فرهنگ تجارت چینی وجود دارد. زبان چینی عمدتاً توسط جوانان 24-20 ساله آموخته می‌شود.[14]

در سال 2022، تعداد درخواست‌ها برای کلاس‌هایی با مدرس زبان چینی در یکی از بازارهای خدمات اصلی، پروفی[15](profi.ru)، نسبت به سال قبل 1.8 برابر افزایش یافت. این در حالی است که در سال 2021 این رقم نسبت به سال 2020 تنها 13 درصد افزایش یافته بود. در سال 2023، مدرسان چینی از نظر محبوبیت وارد جایگاه 5  نفر برتر شدند و جای مدرسان زبان فرانسوی را گرفتند و به جایگاه مدرسان زبان اسپانیایی و آلمانی نزدیک شدند. از سال 2020 تا 2022، مدرسان چینی از نظر تعداد درخواست بازدیدکنندگان وبسایت پروفی، رتبه 6 را کسب کردند.در سایت  Profi، تعداد مدرسان چینی‌تبار نیز افزایش یافته است. مدرسان چینی پس از مدرسان روسی، انگلیسی و آلمانی بیشترین تعداد را در این سایت ثبت کرده‌اند و در جایگاهی بالاتر از مدرسان فرانسوی، اسپانیایی و ایتالیایی قرار گرفته‌اند.

تعداد مدرسان در سایت  Profi (روس و نیتیوها):

• 3783  مدرس زبان چینی[16]. هزینه هر جلسه حق‌الزحمه از 700 تا 5000 روبل. (60 دقیقه)
•  932   مدرس زبان عربی (از 600 تا 5500 روبل)[17]
•  752   مدرس زبان ترکی (از 800 تا 3000 روبل)[18]
• 150 مدرس زبان فارسی (از 600 تا 3000 روبل) [19]

تقاضا برای سایر زبان­های شرقی نیز افزایش یافته است. در سال 2021، در مقایسه با سال 2020، تقاضا برای مدرسان عربی 32٪، در سال 2022 نسبت به سال 2021 - 46٪ افزایش داشته است. در سال 2023، از 1 ژانویه تا 16 ژوئن، در مقایسه با مدت مشابه در سال 2022 - 50٪. وضعیت در مورد زبان ترکی نیز مشابه است: در سال‌های 2021 تا 2020، تقاضا 41٪، در سال 2022 تا سال 2021 - 116٪ در سال 2023، از 1 ژانویه تا 16 ژوئن، در مقایسه با مدت مشابه در سال 2022 - 23٪ افزایش نشان می‌دهد.

به گفته کنکووا، در دانشگاه­ها تقاضا برای تحصیل زبان­های فارسی و عربی که در صنعت نفت و گاز پردرخواست هستند نیز رو به افزایش است. کنکووا در این باره می‌گوید: «مدرسه عالی اقتصاد مسکو درخواست­های بیشتری برای یادگیری زبان­های ترکی و پرتغالی دارد.»

با وجود تقاضای رو به رشد، تلاش­ها برای معرفی زبان چینی به عنوان زبان اجباری در دانشگاه­های غیرمرتبط با زبانشناسی هنوز به موفقیت منجر نشده است. این درخواست در گروه مدیریت موسسه فیزیک و فناوری مسکو بیان شد[20]. انتخاب این زبان با این واقعیت توجیه شد که تعداد زیادی از آثار علمی به زبان چینی منتشر شده است. دانشجویان از این ایده حمایت نکردند، بنابراین یادگیری زبان اجباری هرگز به نتیجه نرسید. کنکووا گفت: زبان انگلیسی همچنان مثل سابق پرتقاضاترین زبان در دوره­ها و در بین دانشجویان است، در حالی که تقاضا برای سایر زبان­های اروپایی؛ فرانسوی و آلمانی به طور پیوسته در حال کاهش است. او خاطرنشان می‌کند در این زمینه، رشد علاقه به زبان اسپانیایی خودنمایی می­کند. کنکووا این موضوع را با توسعه همکاری بین روسیه و کوبا و ونزوئلا مرتبط می­داند.

الکسی ماسلوف؛ مدیر انستیتو مطالعات آسیایی و آفریقایی در دانشگاه دولتی مسکو، می‌گوید: «تقاضا برای زبان چینی به طور مداوم در حال افزایش است، اما به صورت سینوسی[21]. اولین جهش قابل توجه در سال­های 2009-2011، دومین جهش در سال­های 2014-2015، و آخرین و مهم­ترین جهش، در سال­های 2020-2022 بوده است. ماسلوف معتقد است که یکی از شاخص­های مهم محبوبیت، رشد آموزش زبان غیرسیستمی (دانشگاهی) است یعنی دوره‌ها و مدارس آنلاین.

آدلان مارگویف؛ محقق مرکز مطالعات خاورمیانه و آفریقا در موسسه روابط بین‌الملل دولتی مسکو می‌گوید؛ محبوبیت زبان‌های خارجی به سه عامل بستگی دارد[22]. این افزایش تقاضا به لطف دولت و تجارت و همچنین آشنایی با فرهنگ کشور زبان مورد یادگیری میسر است. اگر زبان ژاپنی در روسیه به لطف کمیک­ها و انیمیشن­ها محبوب شده، زبان کره­ای به دلیل موسیقی پاپ، و تجارت با پروژه­های مشترک در این حوزه­ها پرطرفدار شده است و زبان­های کشورهای خاورمیانه و خاور نزدیک: عربی، ترکی و فارسی به لطف قدرت اقتصادی و دیپلماتیک­، بیشتر مورد تقاضا هستند. این کارشناس در پایان خاطرنشان کرد: در عین حال زبان عربی در بین مسلمانان روسیه مخاطبان هدفمند دارد و  زبان ترکی نیز امکان تماشای سریال­های تلویزیونی را با فهم زبان اصلی فراهم می­کند.

طبق تحقیقی که توسط سایت سوپرجاب، (سایت کاریابی SuperJob.ru)[23] انجام شده است، روس­ها زبان چینی را برای شغل آینده خود دوبرابر بیشتر از زبان­های دیگر مفیدتر می­دانند. در مسکو بیش از 1000 دوره زبان چینی[24]، 116 دوره زبان ترکی[25]،  99دوره زبان عربی[26]، 5 دوره زبان فارسی[27]وجود دارد.

مطالعه زبان­های شرقی در مدارس روسیه

همانطور که ذکر شد، یادگیری زبان انگلیسی برای همه دانش‌آموزان در سراسر روسیه اجباری است. برخی مدارس نیز زبان خارجی دوم را معرفی می­کنند که ممکن است اجباری باشد یا یک زبان انتخابی در نظر گرفته شود. رایج‌ترین زبان­های برای یادگیری زبان­های فرانسوی، آلمانی، چینی و اسپانیایی هستند. بر اساس آمار آزمون یکپارچه دولتی[28] (امتحان پایان مدرسه برای کلاس 11 در سراسر روسیه)، بیش از 80000 نفر در سال 2023 انگلیسی را انتخاب کردند و 87000 نفر در سال 2022. برای مقایسه، در سال 2022: 1152 نفر آلمانی، 781 نفر فرانسوی، 254 نفر چینی را انتخاب کرده‌اند. در سال 2019، تنها 187 نفر در سراسر روسیه چینی را انتخاب کرده­اند. زبان­های عربی، ترکی و فارسی در آزمون یکپارچه دولتی گنجانده نشده است. آزمون زبان الزامی نیست بلکه دانشجویان این آزمون را به ضرورت درخواست دانشگاه انتخابی (بسته به رشته) از نتیجه آزمون می­گذرانند.

طبق آمار وزارت آموزش و پرورش روسیه[29] 140 مدرسه زبان چینی در مسکو وجود دارد و در مجموع 16 هزار دانش‌آموز زبان چینی می­آموزند. تدریس دروس در این مدارس به زبان روسی انجام می­شود. در برخی از مدارس برای مطالعه عمیق­تر زبان­های خارجی (انگلیسی، آلمانی، چینی و ...)، درس مطالعات منطقه­ای ممکن است به زبان خارجی تدریس شود. در این واحد درسی در مورد کشورهای مختلف (عمدتا کشورهایی که زبان آن­ها در حال مطالعه است - انگلیسی، چینی و ...) جاذبه­های گردشگری، سنت­ها، جشن­ها و ... صحبت می­کنند. مطالعات منطقه­ای به منظور مطالعه بهتر یک زبان خارجی به روشی جالب و یادگیری روان‌تر صحبت کردن با آن ایجاد شده است. این واحد درسی اغلب به عنوان یک درس انتخابی تدریس می­شود.[30]

همچنین زبان عربی در 3 مدرسه، زبان ترکی در 1 مدرسه آموزش داده می­شود و مدرسه‌ای برای آموزش زبان فارسی وجود ندارد.[31]

مدارسی در روسیه وجود دارند که تمامی آموزش­ها فقط به زبان انگلیسی انجام می­شود. همه دروس به زبان انگلیسی توسط افراد انگلیسی زبان تدریس می­شود. از این نوع مدارس، 22 مدرسه در مسکو و 1 مدرسه در سن‌پترزبورگ مشغول به فعالیت‌اند که البته خصوصی و ثبت‌نام در آن با پرداخت شهریه امکان‌پذیر است.

مدارس بسیار محدودی نیز وجود دارند که در آن آموزش فقط به زبان آلمانی انجام شود. در مسکو یک مدرسه آلمانی وجود دارد که در سفارت آلمان تاسیس شده و تحت نظارت وزارت آموزش و پرورش و فرهنگ آلمان است و 2 مدرسه نیز که آموزش فقط به زبان فرانسوی انجام می­شود؛ مدرسه فرانسوی در سفارت فرانسه در مسکو و مدرسه بین‌المللی واندرپارک. لازم به ذکر است در تمامی مدارسی که تدریس فقط به زبان­های انگلیسی، آلمانی و فرانسوی‌ است، زبان روسی نیز آموزش داده می‌شود.

در مسکو یک مرکز آموزش به زبان فارسی به نام مجتمع آموزشی پیام امام خمینی (ره) زیر نظر سفارت ج.ا.ایران در روسیه یکی از بزرگترین مدارس ایرانی در حوزه اوراسیا محسوب می‌شود که در حال حاضر علاوه بر دانش‌آموزان ایرانی در هر سه مقطع تحصیلی، پذیرای دانش‌آموزانی از کشورهای افغانستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان و روسیه است[32].

ایران­شناسی و زبان فارسی در روسیه معاصر

ایران­شناسی یکی از توسعه­یافته­ترین شاخه­های شرق­شناسی در روسیه است. این رشته در اواسط قرن نوزدهم به عنوان یک رشته علمی شروع به توسعه کرد.[33] تعداد دانشجویان متخصص ایران‌شناسی اکنون در حال افزایش است. این امر به منظور تغییر جهت روسیه به سمت توسعه روابط چندجانبه با ایران است که علاقه عملی به مطالعه این کشور را شدت می‌بخشد. 

ایران‌شناسی معاصر در روسیه[34]

• ایران‌شناسی روسی عاری از ایدئولوژی شوروی است. پیش از همه، این امر در مورد ارزیابی جنبش‌های ملی، شکل‌گیری سرمایه‌داری، توسعه اندیشه اجتماعی در ایران، فعالیت­های سرمایه خارجی و ویژگی‌های فرهنگی صدق می­کند. اکنون می­توان منابع آرشیوی ایرانی و روسی را که به دلایل ایدئولوژیک در اتحاد جماهیر شوروی اجازه انتشار نداشتند، منتشر کرد.
• در روسیه کتاب‌های درسی کمی درباره تاریخ معاصر و نوین و به ویژه تاریخ اقتصادی و تاریخ فرهنگی ایران معاصر وجود دارد. تعداد ناکافی کتاب‌های ایران‌شناسی، پژوهشگران را مجبور می‌کند به آثار در دسترس‌تر نویسندگان غربی (آمریکایی و اروپایی) روی آورند و در آثار نویسندگان غربی یک مؤلفه ایدئولوژیک و سیاسی وجود دارد; آن­ها فقط از آن مطالب آماری یا دیگر مطالبی استفاده می­کنند که در یک چارچوب معین قرار می­گیرد.
• ارتباط علمی بین دانشمندان روسی و ایرانی کم است؛ برقراری ارتباط نزدیک با مراکز علمی و کتابخانه­های مختلف ایران برای ایران­شناسان روسیه اهمیت ویژه‌ای دارد. از جمله، ارتباط با مراکز علمی در شهرهای اصلی و موسسات مطالعات اسلامی قم و مشهد که می­تواند به آشنایی بیشتر با دیدگاه­های مدرن محققان ایرانی، ارزیابی آن­­ها از گذشته، حال و آینده کشور، جایگاه دین در عصر مدرن، تأثیر بر فرآیندهای نوسازی نظام سیاسی و اقتصادی، روابط با سایر ادیان جامعه کمک کند. حمایت­های مالی و سازمانی ایران از روسیه در این زمینه شایان ذکر است. بسیاری از ماموریت­های علمی به ایران توسط سازمان­های ایرانی و مراکز تحقیقاتی ایران تامین می­شود.
• انتشارات انستیتو شرق­شناسی آکادمی علوم روسیه و برخی ناشران علاقمند به انتشار آثار ایران­شناسان و کتاب‌هایی که در مورد ایران نوشته می‌شود فروش مطلوبی دارند.
• با توجه به علاقه جامعه روسیه به آثار درباره ایران، انتشار مشترک مجموعه­های عمومی، به ویژه مجموعه­هایی که به موضوعات خاص اختصاص دارد، بسیار مفید است.
• از دهه 1990، مراکز مختلف خصوصی در روسیه به وجود آمدند که به مسائل ایران می­پردازند. قاعدتاً این مراکز ایران­شناسی به آنالیز تحلیلی مسائل معاصری پرداخته‌اند که مستقیماً به ایران مربوط می­شود و این تحقیقات در زمینه ایران­شناسی کاملاً کاربردی است.

حوزه‌های ارجح برای تحقیق در زمینه ایران­شناسی که هنوز به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته­اند[35]:

• وضعیت جمعیتی و قوم‌شناسی ایران،
• اسلام در ایران، جنبش­ها و اشکال سازمانی،

• مسائل مالیاتی و قانون کار در ایران،
• مسئله زنان (آزادی حقوق زنان) در ایران،
• تشکل نخبگان در ایران،
• تحلیل اقشار مختلف مردم ایران،
• تجارت داخلی و اشکال سازمانی آن در ایران،
• زیرساخت­های اقتصادی و اجتماعی در ایران،
• بررسی چالش‌های روابط روسیه و ایران،

مراکز علمی ایران­شناسی در آکادمی علوم روسیه

1. انستیتوی نسخه­های خطی شرقی آکادمی علوم روسیه (سن‌پترزبورگ)[36]

در زمینه مطالعه همه جانبه آثار مکتوب شرق و همچنین تاریخ باستان و قرون وسطی آسیا و شمال آفریقا فعالیت می­کند.

1. بخش زبان‌های ایرانی انستیتو زبان‌شناسی آکادمی علوم روسیه (مسکو)[37]

مهم‌ترین نتیجه کار این بخش، اثر بنیادی «مبانی زبان‌شناسی ایران» در 8 جلد (1979-2010) بود. این اثر که حاوی شرح آواشناسی و دستور زبان شناخته شده­ترین زبان­های ایرانی باستان و جدید است، دستاورد بزرگی در ایران­شناسی جهان به شمار می‌رود.

1. انستیتو شرق­شناسی آکادمی علوم روسیه (مسکو)[38]

تاریخ ترکیه، ایران، افغانستان، پاکستان و کردستان، در درجه اول مناطق کردنشین ترکیه و عراق و ویژگی­های وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فرهنگی مدرن در این ایالت­ها و مناطق، همچنین  وضعیت و چشم‌انداز روابط روسیه با ترکیه، ایران، افغانستان و پاکستان، اسلام و تأثیر آن در تمام عرصه‌های زندگی عمومی مورد مطالعه قرار می­گیرد.

مراکز ایران­شناسی و آموزش زبان فارسی در دانشگاه­ها

مراکز ایران­شناسی و آموزش زبان فارسی در روسیه در دهه 1990 و تعداد دانشگاه­های روسیه که در آن زبان فارسی شروع به تدریس کرد به طور قابل توجهی افزایش یافت[39]. اکنون گروه­های زبان فارسی در بیش از 15 دانشگاه معتبر روسیه فعالیت دارند. زبان فارسی هم اکنون در دانشگاه­های مسکو، سن‌پترزبورگ[40]، کازان، آستراخان[41]، ماخاچ‌قلعه، ساراتوف[42]، اوفا، یکاترینبورگ[43]، نووسیبیرسک[44]، ولادی‌قفقاز، نالچیک[45]، کراسنودار و سایر شهرها در حال آموزش است. پس از مسکو، کازان در ایران­شناسی و آموزش زبان فارسی در جایگاه دوم قرار دارد. افزایش تعداد مراکز ایران­شناسی و آموزش زبان فارسی می­تواند به یکی از دلایل زیر باشد:

• تحکیم و توسعه روابط روسیه و ایران،
• افزایش استقلال اقتصادی مناطق روسیه که فرصت ارتباط مستقیم با ایران را به دست آورده­اند،
• سیاست فرهنگی ایران که علاقمند به گسترش تاثیرگذاری در روسیه است.[46]

1. مدرسه عالی اقتصاد (مسکو)[47]

گرایش­های ایران­شناسی و زبان فارسی در مقاطع لیسانس (زبان و ادبیات ایران) و فوق لیسانس (شرق کلاسیک و مدرن: زبان ها، فرهنگ ها، ادیان) تدریس می‌شود. لیسانس شامل 10 کرسی دولتی (بدون هزینه)، 5 کرسی شهریه­ای، 1 کرسی شهریه­ای برای خارجی‌ها، 5 سال تمام وقت است. آموزش به زبان روسی و بخشی به زبان انگلیسی انجام می­شود. زبان فارسی مدرن آموزش داده می­شود که توسط افراد بومی (ایرانی‌ها) تدریس می­شود و همچنین زبان فارسی کلاسیک و زبان عربی. زبان فارسی مدرن در طول 5 سال آموزش داده می­شود. فارغ التحصیلان قادر به خواندن، ترجمه و نوشتن متون در موضوعات مختلف هستند و به گفتار شفاهی مسلط هستند. زبان فارسی کلاسیک در 2-3 سال، زبان عربی - در 3-5 سال آموزش داده می­شود. دانشجویان در سال چهارم با زبان­های فارسی باستان و میانه آشنا می­شوند. در حین آموزش، دوره کارآموزی در یکی از دانشگاه­های ایران ارائه می­شود.

دوره­های آموزشی:

• ادیان ایران، فلسفه عرب ـ مسلمان.
• فرهنگ و هنر ایران.
• تاریخ منطقه مورد مطالعه.
• ادبیات کلاسیک و معاصر فارسی.

1.  دانشگاه دولتی مسکو (مسکو)[48]

این گروه زیرمجموعه انستیتو کشورهای آسیایی و آفریقایی است. در گرایش «مطالعات شرقی و آفریقایی»، پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی در سال 2023، 100 نفر است. [49]گروه زبان­شناسی ایران در این دانشگاه در دو حوزه مرتبط فعالیت می­کند: زبان­شناسی ایرانی و تاریخ ادبیات ایران، تاجیکستان و افغانستان.

دوره­های آموزشی[50]

زبان­شناسی

• مطالعه تجربی آواشناسی در زبان فارسی/تاجیکی/پشتو/دری
• شباهت­ها و تفاوت­های فارسی، تاجیکی و دری
• دستور زبان و دیاکرونی تاریخی در زبان­های ایرانی
• صرف در زبان­های معاصر ایرانی
• تاریخ زبان فارسی
• واژه­شناسی فارسی/دری/پشتو
• عبارات و اصطلاحات زبان فارسی
• امکانات چندرسانه­ای در آموزش زبان­های خارجی
• تئوری و عمل ترجمه

نقد ادبی

• ادبیات کلاسیک ایران و افغانستان
• ادبیات معاصر فارسی و افغانستان
• تاریخ ادبیات فارسی و افغانستان (دری و پشتو).
• مسائل نظری ادبیات ایران و افغانستان
• فولکلور و اساطیر در ادبیات ایران و افغانستان

1. آکادمی دیپلماتیک زیر نظر وزارت امور خارجه فدراسیون روسیه[51]

گروه زبان­های شرقی، 7 زبان شرقی؛ عربی، عبری، چینی، کره­ای، فارسی، ترکی و زبان ژاپنی را آموزش می­دهد. این دپارتمان که یک دپارتمان بین دانشکده­ای است، دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد و همچنین دانشجویان دکترا را دربر می­گیرد و زبان‌های شرقی را از ابتدا آموزش می­دهد و هم دوره­ای را برای بهبود آموزش زبان برگزار می‌کند[52]. طبق اسناد داخلی دانشگاه، در سال 2023، 4 نفر در دوره زبان فارسی (طبق لیست شرکت‌کنندگان در آزمون فارسی) پذیرفته می­شوند.[53]

1.  انستیتو دولتی روابط بین‌الملل مسکو[54]

زبان فارسی در گرایش «مطالعات منطقه­ای خارجی» در دانشکده آموزش زبان فارسی تدریس می­شود. اینکه دقیقا چند نفر به طور خاص در رشته زبان فارسی پذیرفته می­شوند مشخص نیست، اما تعداد کل کرسی­های پذیرش برای رشته در سال 2023، 84 کرسی است.

1. موسسه نظامی زبان­های خارجی[55]

این موسسه مترجمان متخصص حرفه­ای برای نیروهای مسلح فدراسیون روسیه آموزش می­دهد اما آماری از تعداد آنها منتشر نمی‌شود.

1. آکادمی سرویس ضد جاسوسی فدرال

دپارتمان فارسی در این آکادمی هر سال 5 تا 6 دانشجو می­پذیرد.

1.  دانشگاه دولتی علوم انسانی روسیه[56]

در این دانشگاه مرکز بین‌المللی روسی-ایرانی فعالیت می­کند. هر ساله حدود 25 دانشجو در گروه زبان­های شرقی پذیرش می­شوند و دانشجویان گروه زبان فارسی علاوه بر زبان فارسی، زبان­های عربی، فرانسوی، یونانی باستان، اوستایی و فارسی میانه (پهلوی) نیز می‌آموزند.

1. دانشگاه دولتی زبان‌شناسی مسکو[57]

در مرکز زبان و فرهنگ ایران تعداد کل کرسی­ها در گرایش عمومی «زبان­شناسی» 304 نفر است.[58]

1.  دانشگاه دوستی ملل روسیه[59]

در این دانشگاه دوره­های آموزش حرفه­ای تکمیلی به زبان فارسی برگزار می­شود. ثبت نام در گروه های 12-8 نفره، تمام وقت 3 ساله (600 ساعت تحصیلی) انجام می­شود. هزینه کل آموزش 24300 روبل است.

سایر مراکز ایران­شناسی در مسکو

1. بنیاد بین­المللی ایران­شناسی. در سال 2008 افتتاح شد و بنیانگذاران آن 5 دانشمند ایرانی -روسی بودند.[60]
2. بخش ایران­شناسی در کتابخانه ادبیات خارجی سراسری روسیه به نام ام. آی. رودومینو.[61] این کتابخانه توسط بنیاد بین­المللی ایران­شناسی تاسیس شده است.  در این کتابخانه 6 هزار جلد کتاب در زمینه ادبیات، تاریخ و مسائل معاصر ایران در دسترس علاقمندان قرار دارد.

دوره‌های غیردانشگاهی زبان فارسی در مسکو

1. مرکز آموزش زبان فارسی رایزنی فرهنگی سفارت ج.ا.ایران در فدراسیون روسیه: این مرکز دوره­های زبان فارسی را در سطوح مبتدی، میانه و پیشرفته و ویژه به علاقمندان ارائه می­دهد. گروه­ها معمولا ده نفره هستند.[62] هریک از این دوره­ها برای 30 جلسه (60 ساعت تحصیلی) طراحی شده است.
2. مرکز مطالعات ایران در انستیتو شرق­شناسی آکادمی علوم روسیه
3. مرکز مطالعات ایران در موسسه شرق­شناسی دانشگاه دولتی کازان:[63]کازان (پایتخت روسیه مسلمان) دومین شهر روسیه پس از مسکو در زمینه ایران­شناسی است. این مرکز ایران­شناسی با دانشگاه­های ایران و مراکز علمی مثل بنیاد سعدی، مرکز مطالعات زبان و ادبیات فارسی برای دانشجویان خارجی انستیتوی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی (تهران)، دانشگاه علامه طباطبایی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی ارتباط دارد. این مرکز هر ساله دانشجویانی را به دوره­های تابستانی زبان در تهران، قزوین، تبریز، شیراز و اصفهان اعزام می­کند. این مرکز برای معرفی فرهنگ مردم فارسی زبان، رویدادهای فرهنگی و آموزشی برگزار می­کند. همه ساله هفته‌های زبان فارسی، نمایشگاه‌ها، شب‌های مناسبتی به مناسبت اعیاد سنتی ایرانیان «نوروز»، «شب یلدا» و همچنین شب‌های شعر فارسی با آثار شاعران نامی (فردوسی، سعدی، خیام و...) برپا می‌شود. این مرکز با رایزنی فرهنگی سفارت ج.ا. ایران در روسیه و سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در کازان همکاری می­کند.
4. مرکز مطالعات ایران در انستیتو تاریخ به نام ش. مرجانی آکادمی علوم جمهوری تاتارستان: [64]همکاری مستقیم با ایران در علوم مختلف، انجام تحقیقات مشترک در مورد تاریخ تاتارستان و ایران در کتابخانه­ها و آرشیوهای دو کشور و غیره از جمله فعالیت‌های این مرکز است.

دشواری­های یادگیری زبان فارسی برای دانشجویان روسی[65]

دشواری‌های یادگیری زبان فارسی را می­توان به دو گروه تقسیم کرد: تفاوت های فرهنگی بین مردم و دشواری­های زبانی در زبان فارسی.

تفاوت‌های فرهنگی:

• در مراکز آموزش زبان فارسی که دوره­ها 4-2 سال  است، فرصت کافی برای مطالعه کامل آداب و سنن و مسائل مذهبی ایران وجود ندارد.

• کلیشه­های فرهنگی در کتاب­های درسی،

• تعداد کم مدرسان بومی فارسی زبان،

مشکلات زبان:

• نوشتن متن از راست به چپ،

• نگارش­های مختلف به زبان فارسی (خط­های مختلف برای نوشتن: خط شکسته، تایپ و نستعلیق)

• تعدد نقطه در حروف زبان فارسی  (در روسی فقط برای حرف ё)

• کلماتی با تلفظ یکسان و معانی متفاوت

• صداهای مصوت معمولاً در متون نوشته نمی­شوند،

• گرامر زبان فارسی کاملا با زبان روسی متفاوت است،

• تفاوت در آواشناسی (در الفبای زبان روسی دو حرف (ح) ه و (غ) ق وجود ندارد، بنابراین دانشجویانی که در مرحله اول زبان فارسی را آموزش می­بینند، نه تنها در تلفظ این حروف بلکه در نوشتار آن­ها نیز دچار مشکل می­شوند.

چشم‌اندازهای شغلی برای دانشجویان روسی

بسیاری از دانشجویانی که رشته شرق­شناسی (از جمله ایران­شناسی) را در دانشگاه­ها و موسسات انتخاب می­کنند، به این نکته اشاره دارند که متخصصان زبان فارسی در روسیه بسیار اندک هستند، بنابراین یافتن شغل در این رشته پس از فارغ‌التحصیلی بسیار آسان خواهد بود.[66] بخش نسبتاً زیادی از دانشجویان روسی که زبان عربی را می­آموزند، زبان فارسی را نیز به‌ عنوان زبان دوم (نه زبان اصلی) آموزش می‌بینند و پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه با زبان فارسی کار می­کنند. زیرا متخصصانی که زبان فارسی را می­دانند با توجه به توسعه روابط ایران و روسیه، متقاضیان زیادی دارند. از آنجایی که فارسی تنها در ایران صحبت نمی­شود، دانستن آن به شما امکان کار در کشورهای دیگر را می­دهد. علاوه بر این، زبان فارسی یک زبان پایه است که می­توانید از آن در یادگیری زبان­های عربی، ترکی و سایر زبان­ها کمک بگیرید. شرق­شناسان به عنوان مترجم، کارشناس و روزنامه­نگار در آژانس­های بزرگ بین­المللی مورد تقاضا هستند. آنها می­توانند دانش خود را در زمینه­های زیر به کار گیرند:

• ترجمه؛

• پژوهش‌های علمی؛

• فرهنگی و آموزشی؛

• تحلیلی؛

• آموزشی/ تدریس.

فارغ‌التحصیلان پس از اتمام تحصیلات کارشناسی ارشد و دکترا، در ساختارهای آکادمی علوم روسیه، موزه­های تخصصی، دانشگاه­های روسیه و دانشگاه­های خارجی شغل پیدا می­کنند. همچنین می‌توانند در سازمان‌های دولتی که با ایران روابط تجاری دارند (وزارت امور خارجه، روسوترودنیچستوو، نمایندگی‌های تجاری فدراسیون روسیه در خارج از کشور) و در شرکت‌های خصوصی شغل پیدا کنند.

آنتون زیکوف؛ نویسنده برنامه آموزشی برای آموزش­های حرفه‌ای تکمیلی «زبان فارسی و فرهنگ ایران» در مدرسه عالی اقتصاد (یکی از دانشگاه­های پیشرو روسیه)، در مورد چشم‌انداز استخدام برای دانشجویان روس که دیپلم گرفته­اند و می­توانند به فارسی صحبت کنند اذعان دارد[67]:

اخیراً ده‌ها شرکت بزرگ روسیه (روس اتم، لوک اویل، راه‌آهن روسیه، روستخ، گازپروم، شرکت هواپیمایی متحد، شرکت یونایتد موتور، آفتوواز، اورالواگونزاوود، روسال، سیبور و ...) شرکت­های بین­المللی (ایرباس، زیمنس، ینی، توتال، دانیلی، پژو سیتروئن و ...) با ایران قراردادهای تجاری بزرگی منعقد کرده‌اند. در بیشتر موارد، قراردادهای امضا شده برای همکاری طولانی­مدت، برای چندین دهه طراحی شده­اند. بدیهی است که شرکت­ها به کارکنانی با دانش کافی از خصوصیات ایرانیان و زبان فارسی نیاز خواهند داشت.

مطالعات چین­شناسی، عرب­شناسی، ترک شناسی و آموزش این زبان­ها در روسیه

آموزش زبان چینی در دانشگاه­های روسیه

به گفته وزارت علوم روسیه، حدود 22 هزار دانشجوی روسی در 142 دانشگاه روسیه به تحصیل زبان چینی مشغولند[68]. اکثر این دانشجویان در دانشگاه دولتی سن‌پترزبورگ، دانشگاه فدرال کازان، دانشگاه دوستی ملل روسیه، دانشگاه دولتی ایرکوتسک، دانشگاه فدرال خاور دور، دانشگاه دولتی مسکو و ... مشغول یادگیری این زبان هستند. آموزش زبان چینی در روسیه در چارچوب رشته­های آموزشی «زبان‌شناسی» و «ترجمه» انجام می­شود. دانشجویان رشته­های آموزشی و تخصصی مرتبط مانند «روابط بین‌الملل»، «فیلولوژی»،«مطالعات شرقی و آفریقایی» و ... نیز امکان یادگیری زبان چینی را دارند.

چین‌شناسی در روسیه معاصر

چین­شناسی در روسیه بیش از 400 سال قدمت دارد و یکی از قدیمی­ترین­ حوزه­ها در اروپا و جهان محسوب می­شود[69]. امروزه در روسیه دو گرایش در مطالعات چینی وجود دارد؛ به گفته ک.و. بادایف؛ مدیر انستیتوی چین و آسیای مدرن آکادمی علوم روسیه؛

• دولت روسیه توجه بیش از پیش به ابتکارات و پروژه­های جدید با هدف مطالعه عملی چین معاصر، اقتصاد آن، سیاست­های خارجی و داخلی، فرآیندهای اجتماعی در کشور و فرهنگ معاصر چینی دارد. تقاضا برای تجزیه و تحلیل با کیفیت بالا، تخصص و اطلاعات عملی در مورد چین از سوی سازمان­های دولتی و شرکت‌های بزرگ داخلی روسیه به سرعت در حال رشد است.
• جوانان بیشتری در روسیه به دنبال پیوند دادن مشاغل خود با کشور چین و روابط روسیه و چین هستند.

یکی از مشکلات اصلی چین شناسی مدرن در روسیه این است که تخصص چین­شناسی در اتحاد جماهیر شوروی نخبه­گرایانه بود، حال آنکه اکنون گسترده شده است. بسیاری از دانشگاه‌ها متخصصان چین­شناسی را فارغ‌التحصیل می­کنند که سطح مهارت زبان و آموزش مطالعات منطقه‌ای آن‌ها بسیار پایین است. کیفیت پایان­نامه­ها و انبوه مقالات علمی رو به کاهش است. مشکل اصلی چین­شناسی دانشگاهی در حال حاضر نبود کتاب­ها و منابع درسی با کیفیت بالا در مورد چین معاصر است. امروزه در روسیه حتی یک چین­شناس حرفه­ای وجود ندارد که برخلاف دوره اتحاد جماهیر شوروی، حزب کمونیست مدرن چین را مطالعه کند. به گفته رئیس مرکز تحقیقات و پیش­بینی­های سیاسی، موسسه مطالعات خاور دور آکادمی علوم روسیه، به طور کلی، حجم دانش واقعی در مورد چین در روسیه معاصر بیشتر شده است، اما درک عمیق آن احتمالا کمتر.[70]

آموزش زبان ترکی در روسیه

در روسیه، 39 دانشگاه در 15 برنامه آموزشی از «مطالعات شرقی و آفریقایی» تا یک برنامه جداگانه «زبان ترکی»، این زبان را آموزش می­دهند.[71] آموزش زبان ترکی در روسیه عمدتاً با محبوبیت روزافزون گردشگری در ترکیه همراه است.[72] اغلب زنان بین 40 تا 60 سال فرهیخته، تحصیلکرده، با شغل و حقوق خوب یا تازه بازنشسته به زبان ترکی علاقمند هستند. آن­ها دلیل علاقه خود را خیلی ساده توضیح می­دهند: ما اغلب در تعطیلات به ترکیه می­رویم، و می­خواهیم حتی اگر شده در سطح مبتدی امکان برقراری ارتباط با مردم بومی آنجا داشته باشیم، زیرا همه افراد در آنجا به زبان انگلیسی صحبت نمی­کنند. رویکرد بسیار منطقی، احترام به فرهنگ محلی.

نگرش جامعه نسبت به ترکیه به عنوان یک مقصد گردشگری اکنون به سرعت در حال تغییر است. اگر چند سال پیش ترکیه مترادف با تعطیلات صرفا وقت گذراندن در یک هتل همه جانبه در نظر گرفته می­شد، اکنون افراد بیشتری به جاذبه­های گردشگری ترکیه علاقمند هستند. سفر مستقل در ترکیه مستلزم دانش زبان‌ است و هر چه از استراحتگاه‌های محبوب دورتر از شهرهای بزرگ باشد، احتمال اینکه خود ترک‌ها بتوانند انگلیسی صحبت کنند کمتر می‌شود.

بسیاری از افراد در روسیه نیز زبان ترکی را بدون اهداف عملی و فقط به عنوان یک سرگرمی یاد می­گیرند. زیرا یادگیری یک زبان جدید برای مغز مفید است. این زبان برای کسانی است که علاقه ندارند زبان­های اروپایی را یاد بگیرند.

دسته دیگری از دانشجویان کسانی هستند که به گزینه مهاجرت به ترکیه (برای همیشه یا حداقل برای زمستان) فکر می­کنند. برخی از این افراد قبلاً در ترکیه آپارتمان خریداری کرده­اند، برخی فقط در حال برنامه­ریزی هستند. این افراد کسانی هستند که آپارتمانشان را اجاره می‌دهند و قصد دارند در دوران بازنشستگی به طور کامل به ترکیه نقل مکان کنند.

دینامیک علاقه به زبان ترکی در مناطق مختلف روسیه در سال­های 2019-2022.[73]

 ترک­شناسی در روسیه معاصر

اکنون علاقه به مطالعات ترکیه در روسیه، آسیای مرکزی و سایر کشورهای مستقل مشترک‌المنافع به سرعت در حال افزایش است. به گفته وی. م. فیلیپووا؛ رئیس دانشگاه دوستی ملل روسیه، ترک­شناسان روسی خاطرنشان می­کنند، نکته اصلی این است که ترک­شناسی مدرن روسیه در تلاش است بر رویکرد اروپامحوری از جمله تاریخ نگاری شوروی غلبه کند.[74]

دانیار عبدالرحمانوف؛ رئیس آکادمی خدمات دولتی و مدیریت باشقیر با ریاست جمهوری باشقیرستان تصریح می­کند که مهم‌ترین مسائل ترک­شناسی قرن بیست و یکم مسیرهای آموزشی مدرن[75]، دیجیتالی شدن، کدهای فرهنگی و یکپارچه‌سازی اوراسیا است[76]. در روسیه، همانند کشورهای آسیای مرکزی، مدارس علمی جدی در زمینه مطالعات ترکی توسعه یافته است، اما به عنوان یک قاعده، هیچ ارتباط پایداری بین آن­ها وجود ندارد. بنابراین، لازم است ارتباطات خود را در کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در سطوح مختلف دولتی ایجاد کنیم. مشکل در این واقعیت نیز نهفته است که مراکز موجود در شهرهای روسیه (مسکو، اوفا، کازان، بارنائول و غیره) تحقیقات علمی خود را بر اساس اهداف مطالعه یک یا دو گروه قومی انجام می­دهند.

انجمن­ها و مراکز ترک­شناسی:

• مسکو (گروه زبان ترکی، انستیتو کشورهای آسیایی و آفریقایی، دانشگاه دولتی مسکو)[77]،
• مسکو (انستیتو زبان­شناسی آکادمی علوم روسیه)[78]
• مسکو (دانشگاه علوم انسانی)[79]

• سن‌پترزبورگ (دانشگاه دولتی سن پترزبورگ)[80]

• سن‌پترزبورگ (انستیتو تحقیقات زبان­شناسی آکادمی علوم روسیه)[81]

• نووسیبیرسک (انستیتو زبان­شناسی، واحد سیبری آکادمی علوم روسیه)[82]

• کازان (انستیتوی زبان، ادبیات و هنر آکادمی علوم جمهوری تاتارستان)[83]

• تیومن (دانشگاه دولتی تیومن)[84]

• کیزیل (دانشگاه دولتی توینسکی)[85]

• آباکان (دانشگاه دولتی خاکاس)،[86]

• نالچیک (مؤسسه تحقیقات علوم انسانی مرکز علمی کاباردینو-بالکارنی آکادمی علوم روسیه)[87]

• کمیته ترک­شناسان روسیه در آکادمی علوم روسیه.[88]

تحصیل زبان عربی در روسیه

اخیراً زبان عربی موج جدیدی از علاقه را در روسیه ایجاد کرده است. همیشه تقاضا برای عرب­شناسان وجود داشته است و اکنون می­تواند حتی بیشتر هم شود[89]. آن­ها به دلایل مختلفی سعی در یادگیری آن دارند: مسلمانان این زبان را که زبان قرآن است می­آموزند تا قرآن کریم را به زبان اصلی بخوانند؛ برای کسانی که علاقمند به کشورهای خاورنزدیک هستند، زبان عربی به درک بهتر فرهنگ آن کمک می­کند. آن­ها همچنین به دلایل عملی آن را آموزش می­دهند: روابط قوی سیاسی و اجتماعی-اقتصادی بین کشورهای عربی و روسیه ایجاد شده است و برای حفظ آن به متخصصانی که عربی صحبت می­کنند نیاز است.

در مجموع حدود 422 میلیون نفر به زبان عربی صحبت می­کنند که این امر آن را به پنجمین زبان پرگویش در جهان و چهارمین زبان پرگویش در اینترنت تبدیل می­کند. این زبان یکی از زبان­های رسمی تعدادی از سازمان­های بین­المللی است: سازمان ملل متحد، سازمان جهانی بهداشت، یونسکو، اتحادیه کشورهای عربی، صلیب سرخ، فیفا، عفو بین الملل. تعداد کشورهایی که زبان عربی را به عنوان یک زبان رسمی به رسمیت می­شناسند، خود گویای این است که افرادی که زبان عربی می­دانند همیشه برای ایجاد روابط میان دولتی و تجاری با این کشورها مورد نیاز خواهند بود. کشورهای منطقه عربی از نظر سیستم سیاسی و سطح توسعه اقتصادی بسیار متفاوت هستند، اما روسیه تقریباً با همه آن­ها روابط دوستانه یا مشارکتی دارد.

اگرچه روسیه و کشورهای خلیج فارس در بازار انرژی رقیب هستند، اما منافع مشترکی در حفظ قیمت بالای نفت دارند. کشورها در این زمینه در داخل اوپک همکاری نزدیک دارند. همکاری نه تنها در سازمان­ها، بلکه در سطح دوجانبه نیز در حال توسعه است: گردش مالی در حال رشد است و زمینه­های همکاری جدید در حال ظهور است. امیدوارکننده‌نرین همکاری در زمینه­هایی مانند انرژی هسته­ای، صنعت، متالورژی، فناوری نظامی، کشاورزی، حمل و نقل و ساخت و ساز است.

روسیه در زمینه­های هسته­ای و کشاورزی با مصر، در زمینه تولید نفت و مبارزه با تروریسم با عراق و در بخش گاز با الجزایر همکاری نزدیک دارد. پادشاهی­های خلیج فارس - به ویژه عربستان سعودی، امارات و قطر - از نظر پتانسیل سرمایه گذاری برای روسیه جذاب هستند که در حال حاضر تقریباً استفاده نشده است. با توجه به شرایط فعلی، همکاری می­تواند به سطح جدیدی برسد. روسیه نه تنها در حوزه روابط بین دولتی و تجاری، بلکه در حوزه مذهبی نیز با جهان عرب در ارتباط است. روسیه خانه تعداد قابل توجهی از مسلمانان است و زبان عربی زبان عبادی اسلام است. عربی زبان قرآن است و بسیاری ادبیات اسلامی به زبان عربی نوشته شده است. با وجود تنش­های احتمالی در روابط سیاسی و اقتصادی، تماس­ها در حوزه مذهبی پایدار و بدون تغییر است. امروزه حدود 20 درصد از کل جمعیت روسیه را مسلمانان تشکیل می­دهند[90] و مسلمانان روسیه اعتقاد دارند یک مسلمان واقعی باید حداقل تا حدودی برای یادگیری زبان عربی تلاش کند.

در مناطقی از روسیه با جمعیت سنتی مسلمان، دوره‌های رایگان که در آن آموزش زبان عربی و مبانی جهان‌بینی اسلامی و فروش یا توزیع  کتاب­های ادبیات اسلامی انجام می‌شود، گسترش یافته است.[91]

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، بسیاری از مؤسسات آموزشی اسلامی پدید آمدند که به مدت 70 سال ممنوع شده بودند، از جمله دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، مدارس ابتدایی و متوسطه و انواع دوره‌های آموزش زبان عربی در مساجد و مراکز قرآنی. امروزه 10 دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی اسلامی در روسیه وجود دارد که همه آن­ها بخشی از شورای آموزش اسلامی روسیه هستند، از جمله انستیتو اسلامی روسیه در کازان، دانشگاه اسلامی داغستان، دانشگاه اسلامی گروزنی و انستیتو اسلامی مسکو. ده­ها مدرسه دینی وجود دارد که یکی از آن­ها مدرسه محمدیه در کازان است. همه این انستیتوها و مؤسسات آموزش عالی علاقمند به آموزش زبان عربی به عنوان یک زبان مستقل و تدریس سایر دروس (مانند فقه، حدیث و تفسیر) به زبان عربی هستند به ویژه که بسیاری از این مؤسسات توسط مؤسسات آموزشی کشورهای عربی حمایت می­شوند.

برنامه­های درسی آموزش زبان عربی در این دانشگاه­ها و انستیتوها با برنامه­های آموزشی موسسات آموزشی زیر نظر وزارت علوم و آموزش عالی به استثنای اضافه شدن برخی رشته‌های مربوط به قرائت قرآن و همچنین برخی از علوم اسلامی تفاوت چندانی ندارد[92]. فرصت ادامه تحصیل در عربستان سعودی، مصر و سوریه، که در سال‌های اخیر برای جوانان ایجاد شده است، مطمئناً یک عامل مثبت است: بدین ترتیب است که پیوندهای سنتی موجود، اما طولانی‌مدت با تمدن عمومی مسلمانان احیا می‌شود. زبانی که در دانشگاه­ها، دوره­ها و مدارس تدریس می­شود، عربی ادبی یا عربی نوین معیار نامیده می­شود و در مجموع، زبان عربی در حال حاضر در بیش از 20 دانشگاه در روسیه آموزش داده می­شود[93].

در عین حال، دانشجویان می­گویند که تقاضای مترجمان مرد بیشتر از زنان است، از آنجایی که اعراب جامعه بسته‌تری دارند بیشتر ترجیح می‌دهند با مردان تجارت کنند.[94]

عرب­شناسی در روسیه معاصر

بزرگ­ترین مراکز عرب­شناسی در روسیه:

• آکادمی علوم روسیه: انستیتو شرق­شناسی، انستیتوی مطالعات آفریقا، انستیتوی فلسفه انستیتوی اقتصاد جهانی و روابط بین­الملل ی. ام پریماکوف
• دانشگاه­ها: انستیتو مطالعات آسیایی و آفریقایی دانشگاه دولتی مسکو، دانشکده شرق­شناسی دانشگاه سن‌پترزبورگ، دانشگاه دولتی روابط بین‌الملل مسکو، دانشگاه دوستی ملل روسیه، مدرسه عالی اقتصاد، دانشگاه فدرال کازان

حوزه‌های ارجح تحقیق در حوزه عرب­شناسی عبارتند از[95]: خیزش‌های اخیر در کشورهای عربی، تحقیقات مربوط به مولفه­های اجتماعی-سیاسی، نظامی، تبلیغاتی و ایدئولوژیک رویدادها، رابطه انقلاب و دموکراسی، اسلام‌گرایی از جمله افراط­گرایی دینی و ​​لیبرالیسم، نقش فضای مجازی و فناوری­های اینترنتی در جامعه عرب. جایگاه مهم واکنش روسیه و چین نسبت به اتفاقاتی که در این بخش از جهان می­گذرد.

استراتژی چین، ترکیه و کشورهای عربی برای گسترش زبان خود در روسیه

رویداد اصلی که تأثیر محرکی بر گسترش زبان و فرهنگ چینی در روسیه داشت، سازماندهی مؤسسه کنفوسیوس[96] در سال 2008 بود که تحت مدیریت دانشگاه دولتی مسکو فعالیت می­کرد. اکنون بیش از 20 مؤسسه و کلاس کنفوسیوس در روسیه وجود دارد؛ در مسکو، سن‌پترزبورگ، ولادی‌وستوک، کازان، نووسیبیرسک، یکاترینبورگ و بسیاری از شهرهای دیگر[97]. همچنین در سال 2012 یک مرکز فرهنگی چینی در مسکو افتتاح شد. در این مرکز نمایشگاه، سالن­های دیجیتال و چندمنظوره، سالن­های نمایش، و یک کتابخانه وجود دارد. در این مرکز نمایش فیلم، دیدار با چهره­های مشهور علم و فرهنگ، دوره‌های زبان چینی و کلاس‌های ووشو، خوشنویسی، نقاشی و آشپزی چینی برگزار می­شود.

یکی دیگر از استراتژی‌های مهم چین در راستای گسترش زبان چینی، ارائه بورسیه دولتی به دانشجویان روس برای تحصیل در چین است. بر این اساس، در سال 2010، مقامات چینی 650 میلیون یوان (حدود 80 میلیون دلار) برای این هدف اختصاص دادند[98]. در روسیه مراسمی به نام سال چین، و متقابلا چین مراسم سال روسیه برگزار شد. سال 2006 در چین سال روسیه اعلام شد و سال 2007 در روسیه سال چین اعلام شد. سال زبان روسی در چین - 2009، سال زبان چینی در روسیه - 2010. سال‌های 2012–2013، سال­های گردشگری روسیه در چین اعلام شد که به لطف آن، خبرنگاران چینی از 22 منطقه روسیه بازدید کردند و بیش از 100 ویدیو اختصاص داده شده به مناطق تفریحی طبیعی چین را در پلتفرم‌های اطلاعاتی مشخص شده نشان دادند.

آندری وروبیوف؛ فرماندار مسکو در 20 اکتبر 2023 اعلام کرد که معلمان چینی، زبان چینی را در مدارس اطراف مسکو تدریس خواهند کرد. [99]

استراتژی عرب­ها برای گسترش زبان عربی عمدتاً با هدف برگزاری رویدادهای مشترک روسی-عربی (کنفرانس­های علمی، انجمن­های فرهنگی) همراه است. بزرگترین رویداد اخیر - در 27 سپتامبر 2023، الگوی دانشجویی اتحادیه کشورهای عربی در دانشگاه دولتی مسکو افتتاح شد؛ یک قالب آموزشی و دیپلماتیک منحصر به فرد که دانشجویان، دانشمندان، کارشناسان و متخصصان امور بین‌الملل را گرد هم آورد. این رویداد به سه زبان روسی، عربی و انگلیسی برگزار می­شود و درک جوانان از وضعیت منطقه، گسترش دانش نظری در مورد کشورهای اتحادیه کشورهای عربی و مهارت‌های عملی در زبان‌های عربی و انگلیسی را ارتقا می‌دهد. حمایت‌های مالی بویژه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر برای پوشش گسترده ایجاد علاقه به یادگیری زبان عربی بویژه جامعه مسلمانان بی‌تاثیر نیست

برای ترویج زبان ترکی نیز دوره­های عمومی یادگیری این زبان در سفارت جمهوری ترکیه در مسکو و همچنین در سرکنسولگری جمهوری ترکیه در کازان ارائه می‌شود. از سال 2000، TIKA (آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه) پروژه «ترکیه‌شناسی» را در 21 کشور از جمله روسیه اجرا می­کند. به عنوان بخشی از این پروژه، دپارتمان­های ترکیه‌شناسی در دانشگاه­های معروف خارجی ایجاد شد تا تعداد کرسی‌های مطالعات ترکی در جامعه علمی بین‌المللی افزایش یابد و میزان علاقه شهروندان سایر کشورها به ترکیه افزایش یابد. همچنین سال 2008، سال فرهنگ ترکیه در روسیه اعلام شد و در سال 2019 سال فرهنگ روسیه در ترکیه و هم سال فرهنگ ترکیه در روسیه اعلام شد که برنامه‌های اجراشده پیرامون آن در توسعه شناخت مردم دو کشور نسبت به فرهنگ و سایر جنبه‌های دو کشور موثر بود. [100]پیشنهادات دوره‌های نصف قیمت آموزش زبان و سیاست‌های تشویقی برگزاری دوره‌های دانش‌افزایی زبان ترکی در ترکیه همواره یکی از استراتژی‌های موسسه «یونس امره» به‌خصوص، بوده است.

جمع بندی

درحیطه رسمی در سراسر روسیه، تنها زبان انگلیسی برای تحصیل اجباری است. آموختن زبان انگلیسی در تمامی مدارس از پایه اول تا یازدهم، تحصیلات تخصصی متوسطه، دانشگاه­ها و موسسات، در تمامی رشته­ها و در تمامی مقاطع آموزش عالی (کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکترا) جزء جدایی‌ناپذیر آموزش است. برای اخذ مدرک دکترا، دانشجویان (کلیه رشته‌ها) بایستی در آزمون زبان انگلیسی پذیرفته شوند. انگلیسی بین دانش زبان­های خارجی در روسیه پیشرو است. آمار نشان می‌دهد 5,066,515 میلیون نفر در سال 2020 این زبان را می­دانسته‌اند، 3.7٪ از جمعیت روسیه). پس از آن، زبان آلمانی در جایگاه دوم قرار دارد (1,063,037 میلیون نفر). زبان ترکی جایگاه سی و یکم را در بین زبان­های روسیه با قرار گرفتن در رسته­ زبان‌های ملی دارد، زبان چینی جایگاه 45، زبان عربی جایگاه47 و زبان فارسی جایگاه 81 (در مجموع 156,681,236 زبان) را دارند. ده زبان برتر در روسیه به شرح زیر است:

1. روسی2. انگلیسی3. تاتاری4. چچنی5. باشقیر6. آلمانی7. چوواشی8. آوار9. اوکراینی10. ارمنی

جدای از زبان‌های عمومی، گزارش فوق توضیحی پیرامون وضعیت دیپلماسی زبانی و آموزش چهار زبان شرقی؛ فارسی، چینی، عربی و ترکی در روسیه معاصر بود. همچنین درباره نحوه گسترش مطالعه در زمینه عرب­شناسی، ترک­شناسی، چین­شناسی و ایران­شناسی در روسیه به تفضیل سخن به میان رفت. آنچه براساس آمار ارائه شده مشهود است، در میان زبان‌های مورد مطالعه زبان چینی در صدر سایر زبان‌های شرقی مورد مطالعه قرار دارد. براساس نسبت زبان مادری به زبان مورد یادگیری (از کل افرادی که یکی از زبان­های موردنظر این گزارش را می­دانند)، بیشترین زبان مورد یادگیری چینی است (برای 70 درصد از کسانی که آن را می­دانند، این زبان، زبان مادری­شان محسوب نمی­شود). زبان عربی (67%) و زبان فارسی در جایگاه سوم قرار دارد (56.5% زبان مادری و 43.5% زبان مورد یادگیری است). کمترین زبان مورد یادگیری ترکی است (تنها 12 درصد از کل کسانی که ترکی می­دانند آن را به عنوان یک زبان خارجی آموخته‌اند. این نشان می‌دهد زبان ترکی زبان مادری بوده و بیشتر مربوط به مهاجران از جمهوری آذربایجان است).

بر اساس آمار ارائه شده، در طول دو دهه اول قرن بیست و یکم، پویایی و گسترش دو زبان (ترکی و فارسی) تغییر نکرده است. تعداد افرادی که زبان عربی می­دانند از سال 2000 تا 2010 کاهش یافته و از سال 2010 تا 2020 بدون تغییر در همان سطح باقی مانده است. گسترش زبان چینی در روسیه در حدود سال 2010 به حداکثر سطح خود رسیده است. از سال 2000 تا 2010 رواج آن افزایش یافته و پس از سال 2010 به تدریج سیر نزولی طی کرده است.

بر اساس بررسی مناطق روسیه، بیشترین تعداد افرادی که زبان چینی می­دانند در سیبری و خاور دور ساکن هستند که براساس موقعیت جغرافیایی بدیهی است. زبان ترکی در جمهوری تاتارستان و در جنوب روسیه رایج است. زبان عربی در جمهوری تاتارستان و قفقاز رواج دارد. پراکندگی زبان فارسی در تمام مناطق روسیه تقریباً یکسان است، یادگیری زبان فارسی در سراسر روسیه حدود 0.01٪ است. این رقم کمتر از 4 زبانی است که در تمام مناطق روسیه در نظر گرفته‌ایم. براساس سن جمعیت، یک دسته نسبتا جوان از جمعیت، چینی صحبت می­کنند که میانگین سنی آن­ها 30 سال است. میانسالان به زبان فارسی صحبت می­کنند با میانگین سنی 39 سال. این میانگین بدست آمده، نشان می‌دهد تعداد قابل توجهی این زبان را در دوره شوروی آموخته‌اند. سن افرادی که ترکی و عربی می­دانند تقریبا برابر است؛ 32-30 سال. از نظر محل سکونت، زبان ترکی بیشتر در بین جمعیت روستایی و 3 زبان دیگر (فارسی، چینی و عربی) در بین جمعیت شهری رایج است.

پیشنهادهایی برای ارتقاء آموزش زبان فارسی در روسیه

آنچه در روسیه می‌بایست برای توسعه آموزش زبان فارسی رخ دهد در پیشنهادهای ذیل ارائه می‌شود؛

1. اتخاذ رویکردهایی متفاوت از رویه کنونی در حوزه ترویج و آموزش زبان فارسی. اکتفا به حوزه دانشگاهی در طول سال‌های آموزش زبان فارسی، آن را در یک حیطه مشخص محبوس کرده است. بهترین و مهم‌ترین استراتژی سایر کشورهای ذکرشده در این گزارش، تسری ایجاد انگیزه و علاقه برای یادگیری زبان به میان عموم مردم است. آنچه در دیپلماسی زبانی حائز اهمیت و اثرگذار است، جایگاه‌سازی‌ و در دسترس بودن آن برای مخاطب عام است. این امر از راه‌های مختلف تحقق می‌یابد که به مواردی در بالا اشاره شد اما آنچه در روسیه و جزء خلقیات مردم این کشور است؛ رسیدن به باور اهمیت یادگیری یک زبان، دستیابی آسان، ارزان و ارائه آفرهای تشویقی است. اکنون که روابط دو جانبه به سطح بالایی ارتقا یافته زمان تغییر رویکردهاست. زمان آن است که با توسعه مراکز ارائه دهنده آموزش زبان با توجه به روابط رشدیافته دو کشور، برای زبان فارسی جایگاه ساخت. وجود مرکز آموزش زبان رایزنی فرهنگی اگرچه بسیار با اهمیت و لازم است اما کافی نیست. مسکو و شهرهای دیگر نیاز به مراکز آموزش زبان فارسی بیشتری دارد. موسسات خصوصی آموزش زبان در شهرهای بزرگ بویژه مکان مناسبی برای ارائه سرفصل آموزشی زبان فارسی در کنار سایر زبان‌ها هستند. مسکو به عنوان یک کلان شهر دارای بسیاری از مراکز و موسسات آموزش زبان است و برای کسی که در هر نقطه از این شهر زندگی می‌کند بسیار راحت‌تر است که محلی برای یادگیری یک زبان در نزدیکی خود داشته باشد تا فاصله طولانی برای رسیدن به رایزنی فرهنگی طی کند. پیشنهاد افزودن زبان فارسی در این موسسات با قول تامین استاد، منابع آموزشی و برخی دیگر از حمایت‌ها احتمالا با استقبال مواجه می‌شود. اگرچه بر همگان مسلم است که استفاده از رسانه‌ها و تبلیغات در این امر ضروری‌ست.
2. افزودن سرفصل آموزشی زبان فارسی در برخی مدارس روسیه به عنوان زبان دوم انتخابی‌. در این خصوص همانطور که در متن این گزارش اشاره شد، امکان این کار وجود دارد و مستلزم جلب حمایت وزارت آموزش و پرورش روسیه است و این امر می‌تواند متقابلا در برخی مدارس ایران نیز اتفاق بیفتد که خود در توسعه روابط ایران و روسیه در سایر جنبه‌ها نیز موثر است؛ آنطور که در سال‌های اخیر بدرستی لزوم افزودن زبان‌های دیگر به غیر از انگلیسی به عنوان زبان انتخابی در کشورمان نیز مطرح شده است.
3. ایجاد چشم انداز شغلی برای فراگیران زبان فارسی. ارتباطات سیاسی-اقتصادی بین دو کشور مبدا و مقصد است، گسترش فعالیت­ها و ارتباطات اقتصادی بین دو کشور مستلزم افرادی در هر دو کشور است که زبان یکدیگر را به خوبی بدانند. بنابراین یکی از عوامل مهم در یادگیری یک زبان در کشوری دیگر، ایجاد انگیزه مناسب و منطبق بر واقعیت همچنین چشم‌انداز آینده شغلی مناسب در این زمینه است که نیازمند افزایش و گسترش ارتباطات سیاسی و اقتصادی بین دو کشور است.
4. عامل دیگر معرفی و تبلیغ شایسته محصولات فرهنگی ایرانی است، نمایش سریال­ها و فیلم­های کشور مبدا در کشور مقصد از جمله عواملی‌ است که مخاطبان عام را جذب و علاقمند به یادگیری آن زبان می‌کند.
5. عامل مهم دیگر در استراتژی یادگیری یک زبان خارجی معرفی ادبیات یک کشور است. ادبیات معاصر ایران به میزان کمی در روسیه رواج یافته است و به مردم معرفی شده است. طبیعتا ترجمه و نشر ادبیات معاصر ایران می­تواند علاقمندی بیشتری در میان مردم روسیه برای یادگیری زبان فارسی ایجاد کند.
6. جنبه موثر دیگر گسترش حوزه تبادل گردشگر است. این حوزه علاوه بر ایجاد درآمدزایی­ موجب آشنایی بیشتر مردم روسیه با ایران شده و علاقمندی برای یادگیری زبان و ادبیات فارسی افزایش می­یابد.
7. ترویج زبان فارسی در میان قشری که پیوندهای دینی و مذهبی با ایران دارند.