استان باطنه شمالی:
قلعه سویق
قلعه سویق که در نزدیکی ساحل دریای عمان در ولایت السویق در استان باطنه شمالی قرار دارد، با برج های مدور در سه گوشه آن متمایز است. در حالی که گوشه چهارم دیوار محافظی مربع شکل است که به سبک معماری در دوره قبل از استفاده از توپ ساخته شده است. و در آغاز قرن نوزدهم، همسر والی سویق به نحوی برجسته از قلعه دفاع کرد. طول قلعه تقریباً ۶۰ متر و عرض آن حدوداً ۴۳ متر است. این قلعه در بردارنده قلعه کوچکی در ضلع غربی خود بوده و از این قلعه به عنوان مقر فرمانداری استفاده می شده است. این بنا از خشت، سنگ و گچ ساخته شده است و وزارت میراث و فرهنگ عمان آن را در سال ۱۹۹۲ میلادی مرمت کرد.
قلعه العوابی
قلعه العوابی در وادی بنی خروص سر وادی الفرع قرار دارد و این قلعه را نیز بیت العوابی می نامند. اهمیت این مکان از آنچه در سال ۱۱۳۵ق/۱۷۲۲م بین بلعرب بن ناصر که به قلعه رستاق حمله کرد، آشکار می شود. او آنجا و امام یعرب بن بلعرب را که گروهی حدوداً ۴۰۰ نفری را از نزوی برای بازپس گیری رستاق فرستاد اشغال کرد اما نتوانستند از العوابی فراتر بروند. در پایان قرن، این قلعه مورد حمله بنی ریام قرار گرفت که آسیب جدی به آن وارد کرد و حتی یکی از برج ها را به طور کامل ویران کرد.
قلعه العوابی به شکل مستطیل و از سنگ ساخته شده که ۳۶ متر طول و ۳۲ متر عرض داشته و اطراف آن را دیوار بلندی احاطه کرده است. در این بنا دو برج در زوایای شمال غربی و جنوب شرقی وجود دارد. ورودی در گوشه شمال شرقی قرار داشته و یک دفتر کوچک در نزدیکی قلعه وجود دارد که هنوز هم از آن استفاده می شود. در دیوار شرقی یک ورودی فرعی وجود دارد و قطر برج جنوب غربی ۹.۵ متر و قطر برج شمال شرقی ۷-۸ متر است.
قلعه لوی
این قلعه بر روی تپه ای متوسط در ایالت لوی (حله الحصن)، در شمال غربی ایالت صحار واقع شده است و نمایانگر منطقه ای به طول ۵۸ متر و عرض ۷۵ متر است که شامل پنج برج مدور و یک قلعه مرکزی کوچک معروف به (القصبه) است. این قلعه قبلاً به عنوان مقر حکومت و اداره امور ایالتی مورد استفاده قرار می گرفت. قلعه لوی به دلیل موقعیت استراتژیک خود متمایز است، زیرا می تواند بخش های بزرگی از ایالت را تحت اشراف داشته باشد. این قلعه به این دلیل لوی نامگذاری شده چون درختان خرما دور قلعه پیچیده بودند. در روایت دیگری آمده است که این نام را بر اساس تیپ‌های جنگی که در لوی برگزار می‌کردند، بر این قلعه گذاشتند. قلعه لوی از نظر فاصله از دریا نسبت به دیگر قلعه های منطقه ساحل باطنه متمایز شده است. این قلعه با دیواری به طول (۳۳۰ متر)، عرض (۱۸۰ متر) و ارتفاع (۸ متر) احاطه شده است
دیوار با چهار برج در گوشه و کنار قلعه در هم آمیخته است. یک برج اصلی در جلوی قلعه استفاده می شد که حدود ۱۳ متر ارتفاع دارد. همه این برج ها برای دیده بانی و تیراندازی کمانداران و شلیک توپ ها هستند. علاوه بر تعدادی امکانات خدماتی مانند دستشوئی، دفتر و اتاق نگهبانان، همچنین شامل تعدادی چاه است و وزارت میراث و فرهنگ این قلعه را در سال ۱۹۹۴ پس از میلاد بازسازی کرده است.
قلعه صحم
قلعه صحم شامل یک طبقه است و دارای اتاق های زیادی است که توسط سید شهاب بن فیصل ترکی البوسعیدی در زمان سلطنت سلطان سعید بن تیمور بن فیصل البوسعیدی (۱۳۵۱ هجری قمری / ۱۹۳۲ م - ۱۳۹۰ هجری قمری) این قلعه در ساحل در محدوده شهری شهر صحم به عنوان بخشی از کارهای منطقه باطنه شمالی ساخته شده است.
این قلعه یک بنای مستطیل شکل به طول حدود ۵۰ متر و ارتفاع حدود ۱۴ متر است. این قلعه با استفاده از خشت، شن و سنگ دیوارهایی با چهار برج مربع شکل در سال ۱۴۱۵ ه. ۱۹۹۴ م ساخته شده است. علاوه بر استفاده از آن برای اهداف دفاعی، همچنین برای مقاصد مسکونی و به عنوان مرکز فرمانداری که برای اداره امور ایالت و همچنین دادگاه شرعی برای تصمیم گیری در مورد مسائل شهروندان نیز استفاده می شده است
قلعه صحار (معروف به قصبه صحار)
روایات حاکی از آن است که در قرن هفتم هجری قمری / سیزدهم میلادی یا اوایل قرن هشتم هجری قمری / قرن چهاردهم میلادی ساخته شده است و محل آن در منتهی الیه جنوبی شهر صحار در محل خرابه‌های خانه‌های قدیمی و نه در ویرانه‌های قلعه‌های باستانی است، این قلعه توسط شاهزادگان هرمز ساخته شده و یک مرکز و دژ نظامی برای رهبرانی از جمله هرموزیها، پرتغالی ها، یعربیها و بوسعیدی ها. بود که صحار را کنترل می کردند، این قلعه همچنین از زمان پیدایش خود تا اوایل دهه هشتم قرن بیستم مرکز قدرت سیاسی و اداری بود که پس از آن قدرت به دفاتر والیان منتقل شد.
این قلعه ساختمانی مستطیل شکل با دیوارهای بلند دارد که ارتفاع دیوار بیرونی آن حدود ۱۲۰ متر و عرض آن حدود ۷۰ متر است. این قلعه دارای دژها و برج های مدور است که بزرگترین آنها در گوشه شمالی آن با قطری حدود ۱۲.۷ متر در قسمت بالایی آن در سطح، و در مورد پایه آن، مساحت آن حدود ۱۳ متر مربع است. این قلعه در ورودی خود دارای یک دژ است که حدود ۱۵.۳ متر طول، ۳.۸ متر ارتفاع و حدود ۸ متر عرض دارد. ضخامت دیواره های آن حدود ۱.۷ متر است و دارای پنج دهانه برای توپ می باشد. و شاید برج ضلع شمالی، کنار در ورودی، یکی از دو برجی بوده که از ورودی دژ محافظت می کرده اند.
وجه تمایز این قلعه وجود یک برج بلند سه طبقه است. در برخی روایات نیز اشاره شده است که تا همین اواخر در ۵۴ متری دریا برجی وجود داشته است. شاید یکی از اجزا یا سنگرهای یک دیوار دریایی بوده که به خاطر آجرهای پخته اش شهرت داشته و صحار از دیرباز به این صنعت شهرت داشته است. بسیاری از فرماندهان نظامی که آن را اشغال کردند به دلیل بزرگی و استحکام آن تحت تأثیر این قلعه قرار گرفتند.
شایان ذکر است که امام ناصر بن مرشد الیعربی در سال ۱۰۲۴ ه / ۱۶۴۰ م اصلاحاتی بر آن انجام داد و امام احمد بن سعید البوسعیدی برج هایی به آن افزود. همچنین توسط والی محمد بن احمد بن هلال در سال ۱۳۲۰ میلادی تجدید شد. در زمان سلطان سعید بن تیمور در سال ۱۹۵۸ میلادی نیز بازسازی شد. این بنا در دوران پر رونق سلطان قابوس بن سعید - روحش را قرین رحمت کند - مرمت شد و پس از احیای قلعه صحار، بخش‌هایی از اتاق‌های قلعه به موزه‌ای با تخصص تاریخ صحار از آغاز قرن بیستم تبدیل شد. از همان ابتدای شکل گیری این منطقه تا به امروز، درهای آن به روی بازدیدکنندگان باز شده است.
قلعه خابوره
این قلعه در حله الحصن در ایالت خابوره که یک ایالت ساحلی است، واقع شده است. ایالت خابوره حدود ۱۷۰ کیلومتر با استان مسقط فاصله دارد و از غرب با ایالت صحم هم مرز است. قلعه خابوره ۵۳ متر طول و ۲۴ متر عرض دارد و با دیوارهای بلندی که از آجرهای سفالی ساخته شده اند احاطه شده است. این قلعه به دلیل موقعیت استراتژیک خود به عنوان مقر حکومت و اداره امور دولتی مورد استفاده قرار می گرفته است.
قلعه خابوره شامل اتاق‌هایی برای نگهبانان، اتاق‌هایی برای بازدیدکنندگان، اتاقی برای نگهداری مواد غذایی و اسلحه و دو اتاق برای اقامت فرماندار است که یکی از آنها به شکل دایره‌ای با قطر ۷.۵ متری است که در گوشه جنوب شرقی قرار دارد و برج یا دژ مستطیلی شکل به عرض ۷.۵ متر در گوشه مدور قرار دارد. ورودی اصلی قلعه در ضلع شمالی قرار دارد و در مقابل آن دو توپ قرار دارد که در کنار آن توپ دیگری قرار دارد که قسمت متصل به لوله آن تخریب شده است. وزارت میراث و فرهنگ عمان در سال ۱۹۹۴ قلعه خابوره را بازسازی کرد
قلعه الثرمد
قلعه ثرمد در ولایت سویق، در حدود ۱۴ کیلومتری غرب مصنعه، در نزدیکی جاده اصلی، با طول ضلع داخلی حدود ۳۷.۵ متر واقع شده است که یکی از آنها مستطیل شکل است به دلیل موقعیت استراتژیک، به عنوان مقر حکومت و اداره امور ایالتی مورد استفاده قرار می گرفته است.
قلعه ثرمد شامل تعدادی اتاق است که برخی از آنها برای نگهداری اسلحه و برخی دیگر برای نگهداری مواد غذایی مانند برنج، گندم و خرما استفاده می شد. این قلعه شامل چهار برج است که یکی از آنها مستطیل شکل است و یک برج مدور در شمال غربی آن قرار دارد که در کنار آن استحکامات نیم دایره ای است که تا ضلع غربی امتداد یافته است. نمای شمالی این ساختمان از سه طبقه تشکیل شده است و نمایانگر نمای دوم در پشت نمای جلویی قلعه است تا در صورت بروز هرگونه حادثه ای محافظت شود. دسترسی به اتاق فوقانی از طریق دهانه ای در ضلع شرقی صورت می گیرد که ورودی آن دری است با طاق نما با دو طاق در طرفین و یک سوراخ آتش در بالای آن، به اضافه یک تالار قوسی شکل که با حیاط زاویه قائم دارد۰ یک راه پله در دیوار داخلی است. روی دیوارها راهروهای بلندی وجود دارد و بقایای ساختمان‌هایی که در مجاورت دیوارها ساخته شده‌اند با دهانه‌های وسیع و منافذ کوچک برای تفنگ‌ها در هم آمیخته شده‌اند. دیواری در ضلع فعلی که هنوز پابرجاست و در دیوار جنوبی نزدیک برج مستطیل شکل است. این روزنه ها برای گروه های مهاجم یا توپ های متحرک مفید بودند و در مواقع لزوم به راحتی مسدود می شدند. این قلعه یک مرکز دفاعی بوده و برای محافظت از افراد قبیله یا توقفگاه کاروان‌ها در نظر گرفته نشده است. این قلعه از سه طرف توسط یک خندق خشک احاطه شده است. این قلعه در سال ۱۹۸۴ میلادی بازسازی شد.
قلعه فزح
مساحت بنا: تقریباً ۹۰۰ متر مربع این قلعه در زمینی مسطح واقع در فلات وسط روستای فزح در ایالت لوی ساخته شده است. و آن بنای مستطیل شکلی است که از سنگ و شن ساخته شده است
این قلعه در زمان امامت سیف بن سلطان در سال ۱۱۰۴ هجری قمری/۱۶۸۱م ساخته شده و به عنوان مقر حکومت و اداره امور روستا مورد استفاده قرار گرفت. قلعه فزح در دل روستا قرار دارد از هر طرف با کوه احاطه شده و از سه طبقه تشکیل شده است که به نام روستای فزح نامگذاری شده است.
قلعه فزح شامل سه طبقه به طول ۱۲ متر و عرض ۱۵ متر است طبقه اول شامل مجموعه ای از اتاق هاست که برای نگهداری اسلحه و باروت که در جنگ ها استفاده می کردند و همچنین برای نگهداری آذوقه ها (مواد غذایی) مثل برنج، خرما و گندم استفاده می شد. طبقه دوم مرکز اداره امور روستا و به نام مبارکه (شورا) بود.
در مورد طبقه سوم نیز برای سکونت فرمانروا استفاده می شده است. این قلعه دارای برج مدور با ارتفاع حدود ۲۵ متر از سطح زمین است. این برج به منظور دفاع از قلعه و محله واقع در نزدیکی قلعه ساخته شده است. در قلعه تونلی وجود داشت که در زمان جنگ ها استفاده می شد که به روستای ضبعین که ۲۰ کیلومتر با روستا فاصله دارد وصل می شد اما در حال حاضر اثری از این تونل نیست.
قلعه شناص
قلعه شناص در نزدیکی ساحل واقع شده است که شامل برج های گوشه ای مدور و یک برج مستطیل شکل در سمت شمال شرقی است. در ساخت آن از خشت و سنگ ریزه استفاده شده و طول آن حدود ۱۰۰ متر و عرض آن ۸۰ متر و ارتفاع آن ۸ متر است. گفته شده که از زمان دولت نبهانی در سال ۶۵۰هق/۱۲۲۹م برای مصارف دفاعی و حفاظتی و مسکونی به عنوان دادگاه و مدرسه ساخته شده است. قلعه شناص یکی از قلعه های مهم ایالت باطنه به حساب می آید زیرا این قلعه آخرین قلعه دولتی این ایالت در آن منطقه و جبهه ای برای دفع همه مهاجمان بوده است. این قلعه شامل چندین اتاق است که علاوه بر نگهداری مواد غذایی مانند برنج، خرما و گندم برای نگهداری سلاح های جنگی و همچنین اتاق هایی برای نگهبانان، استفاده می شد و همچنین مکانهایی وجود دارد که برای اداره امور ولایت با یکدیگر مشورت می کردند. یک زندان برای متهمان خیانت و سایر اتهامات جزئی. یک مسجد و یک چاه در وسط قلعه و همچنین پنج توپ که چهار توپ آن بزرگ و یکی کوچک برای حمله به دشمن در قلعه وجود دارد. این قلعه از چهار برج که سه برج آن مدور و برج چهارم در ضلع شمال شرقی مستطیل شکل است تشکیل شده و طول برج حدود نه متر و عرض آن ۴.۵ متر است و قطر دو برج مدور در جنوب حدود ۱۱ متر و قطر برج شمال غربی حدود هفت متر است در حالی که دیوارهای برج جنوب غربی حدود شش متر ارتفاع دارند، در مورد برج شمال غربی و برج مستطیل شکل در ضلع شمال شرقی دیوارهای آن حدود ۴ متر ارتفاع دارند. دور تا دور قلعه را دیوار بزرگی احاطه کرده و دیوار با سنگ و آجر سفالی ساخته شده و در سرتاسر دیوار روزنه های تزئینی وجود دارد. طول دیوار غربی ۸۱ متر و دیوار جنوبی ۵۴ متر است. به نظر می رسد این قلعه در سال های ۱۲۲۴-۱۲۲۵ق/۱۸۱۰م بازسازی شده که بخشی از آن بر اثر شلیک توپ تخریب شده است. پس از اینکه مطلق المطیری و محمد بن احمد التنجی قلعه را اشغال کردند، سید سعید و نیروهای انگلیسی در ۳۱ دسامبر از دریا به شناص حمله کردند و روز بعد قلعه را محاصره کردند. پس از عقب نشینی محمد بن احمد و مطلق در بریمی، افراد سید سعید پس از یورش به قلعه و تخریب یک طرف قلعه همه اعضای پادگان را کشتند. هنگامی که نیروهای انگلیسی به قایق های خود بازگشتند، نیروهای مطلق بازگشته و بار دیگر قلعه را تصرف کردند. این مشکل حل نشد تا اینکه یک سرباز مطلق در مصنعه در چادرش با سید سعید ملاقات کرد و هدیه ای از کشتی آورد. سپس زمانی که مطلق به بریمی بازگشت و نیروهای خود را قبل از بازگشت به ریاض مرخص کرد. اهمیت شناص در دوران تجارت باستان، زمانی که کالاها از طریق زمین به شارجه حمل می شد تا توسط نیروی دریایی هند مصادره نشود، قابل ذکر است. وزارت میراث و فرهنگ عمان در سال ۱۹۸۴ میلادی این قلعه را مرمت کرد و در سال ۱۹۸۶ میلادی در زمان سلطان قابوس بن سعید بزرگ - خداوند روحش را قرین رحمت کند - افتتاح شد.
استان داخلیه:
قلعه نزوی
این قلعه که به نام (الشهبه) نیز نامیده می شود در ولایت نزوی در استان داخلیه قرار دارد، این قلعه یکی از قدیمی‌ترین قلعه‌های سلطنت عمان محسوب می‌شود، زیرا در شکل دایره‌ای عظیم خود که در خاک مدفون شده است، منحصربه‌فرد است. برخی منابع بیان کرده اند که بیضی شکل و با سنگ و ساروج عمانی ساخته شده است. ارتفاع آن ۲۴ متر، قطر بیرونی آن ۴۳ متر و قطر داخلی آن ۳۶ متر است این قلعه مانند سکویی مسطح است که بر روی پایه ای پر از سنگ به ارتفاع ۱۵ متر ساخته شده است. صعود به بالای قلعه از طریق پلکانی باریک به شکل حرف (ح) انجام می شود. سکوی دایره ای قلعه به دهانه های توپ مجهز است که شلیک و گسترش آن را برای ۳۶۰ درجه کامل تضمین می کند. دارای هفت چاه و دهانه های متعدد برای ایستگاه های جنگاوارن است که در دوران باستان از قلعه و شهر دفاع می کردند. در نزدیکی قلعه و ساختمان قلعه، بازار سنتی نزوی قرار دارد که به صنایع دستی پر رونق خود مشهور است. . این قلعه شامل ۴۸۰ طاقچه (مکان پرتاب) برای پرتاب به سوی دشمنان در صورت حمله به آن است و شامل ۲۴۰ چراغ تزئینی، ۱۲۰ طاق برای ایستادن نگهبانان و ۲۴ دهانه برای توپ های بزرگ است.
در داخل آن مکان های مختلف زندان وجود دارد که مقر حکومت و اجرای مجازات ها علیه عاملان تخلفات و جنایات مختلف بوده است. در اواسط قرن هفدهم میلادی این بنا توسط امام سلطان بن سیف بن مالک الیعربی از (۱۶۴۹ م- ۱۶۷۹ م) ساخته شده است که او به امامی که پرتغالی ها را از عمان اخراج کرد مشهور بود. این قلعه به یک دژ با راهروهای پیچیده و هزارتویی متصل است. ساخت قلعه ۱۲ سال طول کشید، زیرا ساخت و ساز در سال ۱۶۵۶ پس از میلاد آغاز شد و در سال ۱۶۶۸ به پایان رسید. این ساختمان چندین کاربری داشته از جمله مقر اداره حکومت محلی، که محل سکونت امام و خانواده اش بود. و مکانی مستحکم برای پناه گرفتن در زمان جنگ. قلعه نزوی از این جهت متمایز است که در مجاورت قلعه العقر (قلعه قدیمی) است که توسط امام الصلت بن مالک الخروصی در قرن سوم هجری / قرن نهم میلادی ساخته شده است. بر اثر فروریختن قلعه، امام یعربی / ناصر بن مرشد در سال ۱۰۳۴ هجری قمری / ۱۶۲۵ م دستور ساخت آن را بر روی خرابه های قلعه قدیمی داد.
قلعه بهلا
قلعه بهلا بر روی تپه بلندی در میان واحه نخل واقع شده است که این قلعه سفالی غول پیکر را بلند و بلندتر کرده و دیوار آن که به فاصله ۱۲ کیلومتر در اطراف قلعه امتداد دارد، این قلعه ساختمانی تقریباً مثلثی شکل است که نمای جنوبی آن حدود ۱۱۲.۵ متر و نمای شرقی آن حدود ۱۱۴ متر است. تاریخچه ساخت قلعه بهلا به دوره های زمانی مختلفی برمی گردد که برخی از آن ها به قبل از اسلام، به ویژه قسمت شمال شرقی قلعه که به (القصبه) معروف است، می رسد. در قسمت جنوب شرقی، قدمت ساخت آن به دوران سلسله نبهانی که حدود پنج قرن بر عمان حکومت کردند برمی‌گردد، و اما کوه خانه که در گوشه ای نزدیک به شمال قلعه قرار دارد، در دهه پایانی قرن دوازدهم هجری قمری / قرن هجدهم میلادی ساخته شده است. در حالی که خانه جدید در اواسط قرن سیزدهم هجری قمری و قرن نوزدهم میلادی ساخته شده است. با بسیاری از تمدن های باستانی در بین النهرین و ایران مرتبط بوده است. قلعه بهلا اولین مکان در سلطنت عمان بود که در فهرست میراث جهانی ثبت شد. در سال ۱۹۸۸ توسط یونسکو به عنوان یک بنای فرهنگی جهانی معرفی شد. واحه بهلا شامل عناصر بسیاری از جمله قلعه بهلا، مسجد جامع، دیوار، مدارس قرآن کریم، مساجد قدیمی و قنات است. این شهر دارای یک بازار سنتی و تعدادی مراکز ساخت سفال باستانی در عمان است. بلکه دارای سبک خاصی از سفالگری است که در نزد باستان شناسان به سبک بهلا معروف است و منسوجات از پنبه و پشم و رنگرزی لباس می‌سازد.
این ساختمان برای اهداف دفاعی و همچنین به عنوان یک مرز طراحی شده بود. موقعیت استراتژیک آن بین تپه‌ها و رشته‌کوه‌ها و قرار گرفتن در درهای مهم، مانعی بر سر راه بین عبری و نزوی بود که در دوران باستان و قبل از ظهور اسلام اهمیت داشتند. این مکان از جاده منتهی به شرق در برابر نفوذ از سمت جنوب محافظت می کرد و شاید قلعه بهلا از قدیمی ترین قلعه های محصور شده بود. ممکن است در دوره اولین مهاجرت ها در این نقطه بین تپه ها خط دفاعی وجود داشته باشد.
منابع:
- سایت وزارت اطلاع رسانی سلطنت عمان
https://omaninfo.om/module.php?m=pages-showpage&CatID=195&ID=663
- سایت الجزیره نت
نظر شما