سیاست خارجی ایران در دوره پزشکیان چگونه شکل خواهد گرفت؟

خبرگزاری آناتولی با انتشار تحلیلی به قلم دکتر مصطفی جانر استاد دانشگاه ساکاریا درباره تغییرات احتمالی در سیاست خارجی ایران در دوره ریاست جمهوری دکتر پزشکیان می نویسد: نباید انتظار داشت که تغییرات ریاست جمهوری ایران تأثیری اساسی بر مسائل ژئوپلیتیکی این کشور داشته باشد.

***

ترجمه این مقاله را با هم می خوانیم:

مسعود پزشکیان رئیس جمهور جدید ایران با انتظارات فراوان در حال آماده شدن برای تصدی پست ریاست جمهوری است. مراسم تحلیف پزشکیان امروز برگزار می شود و تحولات قبل از مراسم سرنخ هایی از دوران جدید ایران به دست می دهد.

انتظارات از پزشکیان چیست؟

مسعود پزشکیان پس از یک انتخابات هیجان انگیز با کسب 54 درصد آرا انتخاب شد تا یک رنگی در سیاست ایران را پس از سال ها متعادل کند. روند انتخابات و نتایج به دست آمده برای درک انتظارات از پزشکیان مهم است. کسانی که به پزشکیان رای دادند را می توان به دو دسته تقسیم کرد: آنهایی که خواهان تغییر هستند و کسانی که خواهان سیاست محافظه کار رادیکال نیستند. بخش اول شامل اصلاح طلبان، میانه روها و اقلیت های قومی و فرقه ای است، در حالی که بخش دوم شامل محافظه کاران سنتی است. می توان گفت که هر دو گروه انتظارات مشترکی دارند و پاسخ خود را در گفتمان پزشکیان پیدا کرده اند.

اهداف سیاسی اولیه پزشکیان آرام کردن روابط متشنج بین مردم و دولت در داخل و تثبیت جایگاه ایران به عنوان منطقه ای امن در شرایطی است که مناطق جنگ و درگیری در خارج از مرزهای این کشور در حال گسترش است. البته حوزه بحرانی مهمی مانند اقتصاد وجود دارد که سال هاست زندگی اجتماعی و سیاسی مردم ایران زیر سایه آن شکل گرفته و بخش قابل توجهی از کار رئیس جمهور جدید بر این حوزه متمرکز خواهد شد.

تعامل سیاسی بین دولت و سایر مراکز قدرت در نظام تعیین خواهد کرد که آیا آنچه از پزشکیان انتظار می رود محقق می شود یا خیر. پیام رهبر ایران (حضرت) آیت الله خامنه ای به این بازیگران این بود که «با رئیس جمهور جدید همگام باشید». در دوره جدید خواهیم دید که توصیه های ایشان چقدر مورد توجه قرار خواهد گرفت. با این حال، بحث بر سر محمد جواد ظریف وزیر سابق امور خارجه در مرحله تشکیل کابینه نشان می دهد که تنش و مناظره به جای هماهنگی مورد انتظار است. از سوی دیگر مشاهده می کنیم که نامزدی و انتخاب پزشکیان تنها با هدف افزایش مشارکت در انتخابات نبوده و این امر انتظار برخی اقدامات از دولت پزشکیان را بالا برده است. مهمترین آنها رفع بن بست سیاسی در داخل کشور و پایان دادن به بیگانگی از نظام سیاسی به ویژه پس از درگذشت مهسا امینی است. قابل درک است که (آقای) خامنه ای به حمایت از پزشکیان در این زمینه ادامه خواهد داد.

سیاست خارجی ایران در دوره جدید چگونه شکل خواهد گرفت؟

سیاست خارجی ایران و به ویژه سیاست منطقه ای آن حوزه پیچیده ای است. زیرا بازیگران مختلف در این زمینه حرف قانونی دارند. اگرچه رئیس‌جمهور به‌عنوان یک بازیگر قدرتمند در این روند تأثیرگذار است، اما تصمیم نهایی متعلق به او نیست. بازیگران قدرتمند دیگری مانند شورای عالی امنیت ملی و مجلس نیز به‌عنوان تصمیم‌گیرنده در سیاست خارجی ایران هستند. علاوه بر این، ارتش و سپاه پاسداران از ظرفیت بسیار بالایی برای تأثیرگذاری بر سیاست های منطقه در میدان برخوردار هستند.

نباید انتظار داشت که تغییرات ریاست جمهوری تأثیری اساسی بر مسائل ژئوپلیتیکی ایران داشته باشد. ممکن است تغییرات محدودی وجود داشته باشد که رهبر ایران در برخی پرونده ها مناسب می داند، اما احتمال دگرگونی های ریشه ای، کم به نظر می رسد. برای مثال، اگرچه ریتم اقدامات طرف ایرانی در خصوص تحریم‌های هسته‌ای که مستقیما با حوزه‌های سیاست خارجی و اقتصاد مرتبط است، توسط دولت پزشکیان تعیین می‌شود، اما میزان این گام‌ها توسط (آقای) خامنه ای تعیین می‌شود.

معلوم است که (آقای) خامنه ای طرفدار مذاکره مستقیم با آمریکا نیست. از سوی دیگر، حتی اگر طرف ایرانی تمایل به مذاکره داشته باشد، واضح است که طرف آمریکایی به دلیل نابسامانی های سیاسی در کشور، نمی تواند سیاستی باثبات و کل نگر در قبال ایران ایجاد کند. بنابراین، ایران حداقل باید منتظر باشد تا گره ریاست جمهوری در ایالات متحده باز شود و حداقل زمان ممکن برای استقرار دولت جدید تا عملیاتی شدن آن سپری شود.

در همین حال، تصمیم شورای امنیت سازمان ملل متحد (UNSC) درباره برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که در سال 2015 امضا شد، در اکتبر 2025 منقضی می شود. احیای توافق هسته ای پس از این تاریخ غیرممکن به نظر می رسد. می توان گفت که شرایط بین المللی برای توافق هسته ای جدید مناسب نیست. بهبود روابط ایران و روسیه یکی از مهمترین دلایل عدم تمایل غرب به توافق با ایران است. البته دیدارهای محرمانه بین هیأت های ایرانی و آمریکایی به طور مستمر برگزار می شود. عمان سال هاست که میزبان این مذاکرات بوده است. بنابراین، تفاهم نامه های محدودی بین ایران و آمریکا امکان پذیر است. به احتمال زیاد این قراردادها مربوط به حوزه های نفوذ ایران و گروه های مسلح تحت نفوذ ایران خواهد بود.

هیچ تغییری در سیاست کریدور و پروژه توسعه راه زنگزور پیش بینی نمی شود

«پروژه راه توسعه»[1] و «کریدور زنگزور» مورد توجه ترکیه در سیاست خارجی ایران است. این دو به عنوان دو موضوع مهم ژئوپلیتیکی مطرح هستند. در واقع، دولت ایران به هر دو موضوع دیدگاه خاصی دارد. واضح است که پزشکیان نمی تواند این دیدگاه را تغییر دهد. با این حال، برخی از ویژگی های پزشکیان ممکن است به تقویت قدرت و مزیت اجرایی او کمک کند. ایران بارها تاکید کرده است که پروژه کریدور زنگزور که نخجوان و آذربایجان را به هم متصل می کند و وزن ایران را در معادلات منطقه ای کاهش می دهد، تغییر مرز تلقی کرده  و به آن «اجازه نمی دهد». پس از این موضعگیری، طرفین شروع به کار بر روی پروژه های جایگزین کردند. تنش بین ایران و آذربایجان در سال‌های اخیر از طریق واکنش‌های احساسی ترکان خویشاوند در دو سوی مرز بر دولت ایران تأثیر منفی گذاشته است. در این میان هویت ترکی که پزشکیان از تاکید بر آن ابایی ندارد و حتی بیشتر به آن می بالد، در از بین بردن سردی بین ترک های منطقه و دولت ایران کارآمد خواهد بود.

از سوی دیگر، پروژه مسیر توسعه که ترکیه در صدد اجرای آن با عراق است، پتانسیل تغییر موازنه های منطقه ای در زمینه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی نظامی را دارد. دستیابی به چنین پروژه های جامعی نیازمند اراده و عزم سیاسی قوی است. ایران نیز به این موضوع از این زاویه نگاه می کند که چنین پروژه جامعی چه نتایجی می تواند برای این کشور دربر داشته باشد. به احتمال زیاد ایران که از سال 2005 به تدریج در حال افزایش نفوذ خود در عراق بوده است، از افزایش نفوذ ترکیه در منطقه با «پروژه راه توسعه» بیم دارد.

جنبه دیگر موضوع رویکرد ایران به سرمایه اقتصادی و سیاسی است که عراق از طریق این پروژه به دست خواهد آورد و این کشور را به یک سوژه سیاسی تبدیل می کند. لذا ممکن است نگرانی ایران از «از دست دادن عراق» در منطقه مطرح شود. با این حال هیچ اظهارنظر منفی رسمی از سوی ایران در مورد این پروژه بیان نشده است. اما این تحولات و محاسبات ژئوپلیتیک مشابه، رویکرد طرف ایرانی نسبت به پروژه راه توسعه را شکل خواهد داد. در حال حاضر تنها می توان گفت که تاثیر پزشکیان ضعیف خواهد بود. البته امکان حضور ایران در پروژه وجود دارد. یک سناریوی ممکن این است که ایران به جای مخالفت آشکار با این پروژه، سعی کند پروژه را به گونه ای شکل دهد که از طریق نفوذ خود در بغداد به عنوان بخشی از پروژه، منافع خود را به حداکثر برساند.

خبرگزاری آناتولی در پایان خاطر نشان کرده است که نقطه نظرات موجود در مقاله متعلق به نویسنده است و ممکن است منعکس کننده خط مشی تحریریه خبرگزاری آناتولی نباشد.

منبع: خبرگزاری آناتولی

https://www.aa.com.tr/tr/analiz/pezeskiyan-doneminde-iran-dis-politikasi-nasil-sekillenecek/3289153