مطالعه گونه‌های رویدادی فعال ترین رایزنی های فرهنگی در فرانسه
پیش نگارش
در فرانسه، بیش از 43 کشور دارای مرکز فرهنگی عضو فیسپ هستند (مرکز مؤسسات فرهنگی خارجی) که شمار زیادی از آنها اتصال کامل و ویژه‌ای به رایزنی فرهنگی آن کشور دارند. این مراکز کمابیش فعال هستند و صِرف وجود آنها نشانگر فعال بودن نمایندگی آن کشور در فرانسه است.در میان این مراکز فرهنگی، شماری از آنها تأثیرگذاری و فعالیتی بیش از سایرین دارند. این مراکز از پشتیبانی‌های نیرومند داخلی و خارجی بهره مندند و از سوی دولت فرانسه به صورت تمام عیار حمایت می‌شوند؛ به گونه‌ای که می توان این حمایت همه جانبه را در فهرست مؤسسه ها و نهادهای دولتی فرانسه مشاهده کرد.
اما آنچه مد نظر مطالعه حاضر است، یک بررسی کلی بر روی سیاست های برنامه های اجرایی مهمترین این مراکز است که اغلب و بر اساس پیشینه طولانی فعالیت در فرانسه، به نکاتی کلیدی در برنامه ریزی فرهنگی برای مخاطب فرانسوی دسترسی دارند. از این روی، سه مرکز مهم فعال مربوط به سه کشور ایرلند، ژاپن و کره جنوبی، مورد مطالعه قرار گرفت و برنامه های اجرایی آنها از آغاز سال 2024 تا انتهای سپتامبر 2024 به تفکیک بررسی شد.
از آنجا که این مراکز همپوشانی قابل توجهی با سرویس های فرهنگی سفارت هایشان دارند، برنامه‌های دیگری را نیز در دستور کار قرار می‌دهند، اما آنچه در این مطالعه به آن پرداخته می پردازیم صرفا برنامه های اجرایی است که با هدف قرار دادن مخاطب فرانسوی برنامه ریزی و حمایت می‌شوند.
مرکز فرهنگی ایرلند
این مرکز یکی از بزرگترین و فعال ترین مراکز فرهنگی کشورهای خارجی در فرانسه است که حمایت های قابل توجهی از کشور متبوع خود و کشور میزبان دریافت می نماید. بهره مندی از حمایت های متنوع 8 مؤسسه و نهاد بین المللی، 26 مؤسسه و نهاد اجرایی از کشور ایرلند و 30 مؤسسه و نهاد اجرایی از فرانسه به عنوان شریک های این مرکز، به اندازه کافی گویای این امر است. سایر امکانات این مرکز شامل ساختمان‌های بزرگ و کارکنان متعدد نیز حاکی از اهمیتِ پرداختن به معرفی فرهنگ ایرلند به مخاطبان در کشور فرانسه است.
نگاهی کلی به برنامه های این مرکز از ابتدای سال 2024 تا انتهای سپتامبر 2024 نشان می دهد، این برنامه ها در 7 دسته، برنامه ریزی شده اند که عبارتند از:
- موسیقی: شامل اجرای انواع کنسرت
- ادبی : شامل رونمایی از کتاب و ارائۀ محتواهای ادبی
- برگزاری نمایشگاه: تشکیل انواع نمایشگاه‌ها که بیشتر در حیطه هنرهای بصری شامل گرافیک و عکاسی هستند.
- میراث فرهنگی: شامل معرفی صنایع دستی و معماری و مواردی مشابه.
- نمایش : شامل اجرای تاتر و انواع گونه های دیگر نمایشی.
- کنفرانس و همایش: شامل هر نوع ارائه شفاهی که به بخشی از عرصه فرهنگ مربوط می شود.
- سینما و فیلم: شامل اکران فیلم.
اما آنچه قابل تأمل است تعدد هر یک از این برنامه ها در این نه ماه است و سهمی که هر کدام از این گونه ها در میان همه برنامه‌های این مرکز به خود اختصاص داده اند.
| گونه برنامه |
تعداد |
درصد |
| ادبی |
7 |
%9.7 |
| موسیقی |
32 |
%44 |
| نمایشگاهی |
12 |
%16.6 |
| میراث فرهنگی |
2 |
%2.7 |
| نمایشی |
10 |
%13.8 |
| کنفرانس وگردهمایی |
3 |
%4.1 |
| سینمایی |
6 |
%8.3 |
در حالی که هفت دسته برنامه در این مرکز تعریف شده است، نزدیک به نیمی از آنها را گونۀ "اجرای موسیقی" به خود اختصاص داده است، که به درستی مهمترین گونه از برنامه‌ها برای جذب و تأثیرگذاری بر مخاطب فرانسوی محسوب می‌شود. پس از آن انواع برنامه های نمایشگاهی در رتبۀ بعد قرار دارند و اجرای انواع نمایش و تئاتر در رتبه سوم.
از جمله امکاناتی که ایرلند از آن بهره مند است، امکان انتقال بسیار آسان و ارزان قیمت نیروهای انسانی به فرانسه برای اجرای برنامه‌های گئناگئن است که حاصل نزدیکی همه جانبه دو کشور است.
مرکز فرهنگی ژاپن
این مرکز نیز از جدی ترین و پر امکانات ترین مراکز فرهنگی خارجی در فرانسه محسوب می شود. بهره مندی از انواع ابنیه و ساختمان، عوامل انسانی متعدد، بودجه قابل توجه و همچنین حمایت‌های همه جانبه کشور میزبان، سهولت اجرای برنامه های متعدد را برای این کشور فراهم کرده است که حاصل آن، اجرای برنامه‌های متنوع در طول سال است.این مرکز برنامه‌هایی که برای مخاطب فرانسوی در نظر گرفته را در شش دسته ارائه کرده است: انواع نمایشگاه، اجرای موسیقی و نمایش، ارائه کنفرانس، اکران فیلم، دوره‌های آموزشی و برنامه‌هایی برای کودکان و نوجوانان.این مرکز یکی از نوادر مراکزی است که مخاطب کودک و نوجوان را به صورت رسمی در نظر گرفته و برنامه‌های ویژه‌ای برای آنها ارائه می کند.
فراوانی و درصد تخصیص یافته به هر یک از گونه های برنامه بر اساس جدول زیر است:
| گونه برنامه |
تعداد |
درصد |
| نمایشگاهی |
15 |
%12 |
| موسیقی و نمایش |
17 |
%13.6 |
| کنفرانس و همایش |
41 |
%32.8 |
| فیلم و سینما |
9 |
%7.2 |
| دوره های آموزشی |
21 |
%16.8 |
| کودک و نوجوان |
17 |
%13.6 |
با توجه به درصد بالایی که دسته برنامه‌های کنفرانسی به خود اختصاص داده است، همه کنفرانس‌ها از ابتدای سال تا انتهای بازه زمانی مد نظر این مطالعه (انتهای سپتامبر) نیز مورد بررسی قرار گرفت که نتیجه دسته بندی محتوایی آنها به شرح زیر بود:
| محتوای کنفرانس ها |
تعداد |
درصد |
| سبک زندگی در ژاپن |
10 |
%24.3 |
| ورزش |
6 |
%14.6 |
| عکاسی |
6 |
%14.6 |
| موسیقی |
4 |
%9.7 |
| طراحی |
4 |
%9.7 |
| غذا |
3 |
%7.3 |
| سینما و فیلم |
3 |
%7.3 |
| معماری |
3 |
%7.3 |
| زبان و ادبیات |
1 |
%2.4 |
| بازی‌های رایانه‌ای |
1 |
%2.4 |
وجود دسته بندی بازی‌های رایانه‌ای در میان محتواهای در نظر گرفته شده برای کنفرانس تقریبا در سایر مراکز فرهنگی دیده نمی‌شود و از این جهت این نوعی از شخصی سازی برنامه‌ها محسوب می‌شود.
مرکز فرهنگی کره جنوبی
این مرکز نیز با بهره مندی از ساختمان‌های متعدد و نیروی انسانی قابل توجه، از جمله مراکز فرهنگی بسیار فعال خارجی در فرانسه محسوب می‌شود. کره جنوبی نیز از جمله کشورهای است که به دلیل روابط همه جانبه بسیار خوب با دولت فرانسه از حمایت های قابل توجهی برخوردار است.
این مرکز برنامه های خود را برای مخاطب فرانسوی در شش دسته ارائه می کند که شامل موارد زیر است:
- کنسرت/ نمایش : شامل اجرای انواع تئاتر، نمایش و کنسرت های موسیقی.
- سینما: شامل اکران فیلم.
- کنفرانس: شامل ارائۀ سخنرانی و گاهی کارگاه اموزشی در حوزه های مختلف از جمله هنری و فرهنگی.
- نمایشگاه : شامل برگزاری انواع نمایشگاه که بیشتر شامل هنرهای دیجیتالی (رقمی - الکترونیکی) می‌شوند.
- کره نزد شما : این برنامه‌ها شامل معرفی سبک زندگی کره‌ای می شوند.
- سایر: انواع برنامه‌های دیگر هنری و فرهنگی که در دسته‌های فوق طبقه بندی نشده اند از جمله دوره های هنری، آموزش رقص و ...
فراوانی و درصد هر یک از دسته های فوق و جایگاه آنها در میان برنامه‌های تعریف شده این مرکز به شرح جدول زیر است:
| گونه برنامه |
تعداد |
درصد |
| کنسرت/نمایش |
18 |
%35.2 |
| کنفرانس |
9 |
%17.6 |
| سینما |
7 |
%13.7 |
| نمایشگاه |
6 |
%11.7 |
| سایر موارد |
6 |
%11.7 |
| کره نزد شما |
5 |
%9.8 |
تمرکز اصلی برنامه های این مرکز بر روی دسته بندی "کنسرت و نمایش" است و پس از آن انواع کنفرانس و سپس اکران فیلم از سایر کلان برنامه‌ها محسوب می‌شوند.
درصد اختصاص برنامه‌ها به هر یک از دسته بندی‌های یاد شده در این سه مرکز بسیار فعال خارجی نشان می‌دهد این سه کشور در سیاست‌های نمایش فرهنگ خود کدام بسترها را به عنوان تأثیرگذارترین و پر مخاطب ترین بسترها برای انتقال فرهنگ خود به مخاطب فرانسوی شناسایی کرده‌اند.
در بین مراکز فرهنگی خارجی صد البته کشورهایی نیز هستند که به رغم بهره مندی از رایزنی فرهنگی و مرکز فرهنگی، فعال نیستند که می توان از کشورهایی مانند آمریکا و انگلیس نیز نام برد.
عوامل مؤثر بر توان مراکز فوق در اجرایی سازی برنامه‌های فرهنگی:
افزون بر اینکه اجرای برنامه های متعدد در مراکز فرهنگی یاد شده، نشانگر انگیزه بالا و سیاست‌های تعریف شده درست در این مراکز است، ساختارها نیز برای هموارسازی این مسیر و شدنی بودن آن بسیار مؤثر و یاریگر بوده که برخی از آنها به این شرح است :
- امکان درآمدزایی و دریافت پول در برخی از این مراکز (برای مثال مرکز فرهنگی ایرلند) که به تامین بخشی از هزینه ها کمک می کندو از سویی دیگر به دلیل مطابقت با فرهنگ فرانسوی تضمین هایی را برای برگزاری برخی برنامه ها فراهم می نماید.
- امکان بهره مندی از اسپانسر های فرانسوی و بین المللی.
- همکاری کامل و جامع دولت فرانسه و در نتیجه در اختیار داشتن همه امکانات مورد نیاز.
- سیاست های فرهنگی کشور مبدء و درک درست وضعیت جامعه فرانسه و مخاطبان فرانسوی.
- عدم مواجهه با مشکلات مالی و امکان تردد آسان (برخی به دلیل عدم نیاز به ویزا و برخی از منظر بُعد مسافت)
آورده مطالعۀ فوق برای تعیین سیاست‌های فرهنگی ج.ا.ایران در تعریف برنامه برای مخاطب فرانسوی
به جز نحوه توجه کشورهای یاد شده به گرایش مخاطب فرانسوی و تأثیرگذاری هر دسته برنامه بر این اجتماع، نکتۀ دیگری نیز قابل توجه است که هر کدام سعی کرده‌اند برگ برنده ای از هویت کشور خود را به دسته بندی های مرسوم اضافه نمایند. "ویدیو گیم‌ها و طراحی مانگا" برای ژاپن، "کره نزد شما" در مرکز فرهنگی کره جنوبی و "تپ دنس و موسیقی سلتیک" برای مرکز ایرلند از این سیاست پیروی می کند.
از سویی توجه به طبقات خالی، بستر بازار محصولات فرهنگی و مناطق کم تراکم از منظر حضور این تولیدات می تواند برگ برنده‌هایی برای کشورهای عرضه کننده ارائه کند.
بر اساس اعلام سامانه لزکو (Les echos) در سال 2016، 31 درصد فرانسوی ها مسلمان هستند و تخمین زده می شود که این درصد تا امروز افزایش داشته است. فرانسه دارای بزرگترین جمعیت مسلمان در اروپای غربی است، بسیاری از مسلمانان ( شیعه یا سنی) تشنه و جویای معارف دین و اهل بیت (ع) هستند و پاسخ این نیازها را بیشتر در مساجد و مراکز اسلامی جستجو می کنند. همه این مسلمانان دارای خانواده و بستگانی هستند که مانند سایرین سبد مصرف فرهنگی و هنری دارند. نیازهایی که پاسخ آن در مسجد و منبر وجود ندارد و باید آن را در فرهنگسراها، سینماها و سایر مراکز هنری بیابند.
اگرچه فرانسه را به درستی مرکز انواع برنامه های هنری و فرهنگی می دانند اما شرایط فرهنگی حاکم بر محیط های هنری، تفریحی در این کشور در تعارض کامل با محیط اعتقادی این خانواده هاست؛ چرا که اغلب تولیدات فرهنگی و هنری دارای صحنه ها، گفت وگوها و محتواهایی است که بسیاری از خانواده های مذهبی (اعم از مسلمان، مسیحی و یهودی) نمی توانند به همراه خانواده خود در آن شرکت کنند و به همین دلیل محیط تفریحی و فرهنگی سالم برای جمعیت مسلمان این کشور محسوب نمی گردد.
اجتماع مسلمانان فرانسه نیز – اگرچه جمعیت قابل توجهی را به خود اختصاص می دهد – اما به سبب پیشینۀ فرهنگی و کاستی مهارت های تخصصی در تولید چنین آثاری، توانایی برگزاری برنامه‌های هنری و فرهنگی حرفه‌ای و خوش ساخت با الهام از فضای اعتقادی مربوط به خود را ندارند، و از سویی کمتر نمونه ای از آن را شاهد بوده اند.
فرصت اما اینجا نهفته است. همه آنچه این جامعه تشنۀ آن هستند، در ایران امروز به خوبی یافت می شود. گذشت بیش از چهل سال از پیروزی انقلاب اسلامی و تلاش و کوشش افرادی که دغدغه تولید هنر دینی داشته اند، به تولید محصولاتی انجامیده که اگرچه چشمان ما به واسطه دیدن هر روزه آن ها به وجودشان عادت کرده است، اما از این سوی جهان گنجینه‌ای نه چندان کم شمار و فوق العاده ارزشمند محسوب می شود. این، همان جایی است که سنگینی تکلیف بزرگی که بر دوش بخش های بین المللی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است، خود را نشان می دهد.
در این سوی جهان جامعه ای پرشمار و بسیار تشنه برای دریافت آثار هنری سالم وجود دارد و در سوی دیگر جهان -در مرزهای جمهوری اسلامی ایران - آثار پر شماری که هرکدام پاسخی درخور به این نیازها هستند و اینجاست که صادرات "الگوی تولید فرهنگی" معنا پیدا می کند.
صد البته لازم است گرایش و سلیقه مخاطب فرانسوی در انتخاب گونه های برنامه های فرهنگی برای جذب هرچه بیشتر ایشان نیز مد نظر قرار گیرد. از این روی، حمایت و کمک به برگزاری چنین رویدادی در کشور فرانسه که هیچ سازمانی در آن متولی برگزاری برنامه‌های هنری با مضامین مذهبی نمی‌شود و نمونه های مناسبی از آن نیز وجود ندارد، نوعی بسترسازی برای ایجاد و تولید نمونه‌های مشابه در آینده توسط اجتماع مسلمانان آن محسوب می‌شود که با توجه به اهمیت آن، سیاستگذاری لازم و مهمی در مسیر توسعه دادن و فراگیر کردن مفاهیم فرهنگی- مذهبی ایران است که در دیپلماسی عمومی ج.ا.ایران جایگاه قابل توجهی دارد.
منابع:
نظر شما