دو مثنوی بلند فارسی علامه اقبال، "اسرار خودی" (۱۹۱۵) و "رموز بیخودی" (۱۹۱۸)، که در سال ۱۹۲۳ به‌طور مشترک تحت عنوان "اسرار و رموز" منتشر شدند، از زمان تألیف خود توجه جهانی را به خود جلب کرده‌اند. این آثار تاکنون به ۱۳ زبان ترجمه شده‌اند و گواهی بر جذابیت ماندگار و عمق فلسفی آنهاست. در ادامه، مروری بر این ترجمه‌ها و شناخت جهانی از افکار اقبال ارائه می‌شود. 

 ترجمه‌های انگلیسی 

اولین ترجمه مهم این اثر توسط پروفسور رینولد نیکلسون، یکی از برجسته‌ترین محققان عرفان و ادبیات اسلامی، در سال ۱۹۲۰ انجام شد. این ترجمه که "اسرار خودی" نام داشت، پس از اصلاحات و بازنگری‌های اقبال، نسخه دوم آن در سال ۱۹۴۰ منتشر شد. این اثر همچنان یکی از منابع اصلی برای معرفی افکار اقبال به دنیای انگلیسی‌زبان است. 

"رموز بیخودی" نیز در سال ۱۹۵۳ توسط پروفسور آرتور جی آربری تحت عنوان "رموز بیخودی" به انگلیسی ترجمه شد. ترجمه‌های دیگر به زبان انگلیسی توسط عبدالرحمن طارق و مقبول الهی انجام شده است. 

ترجمه‌های عربی 

عبدالوهاب عزام در سال ۱۹۵۶ ترجمه منظوم "اسرار و رموز" را به زبان عربی انجام داد. ترجمه دیگری نیز در سال ۲۰۰۵ توسط سمیر عبدالحمید ابراهیم از قاهره منتشر شد. این ترجمه‌ها نقش مهمی در معرفی فلسفه اقبال به جهان عرب داشتند. 

 ترجمه‌های منطقه‌ای 

در جنوب آسیا، "اسرار خودی" در سال ۱۹۴۰ توسط سید عبدالمنان به زبان بنگالی ترجمه شد. همچنین، میرزا سلطان احمد در سال ۱۹۵۴ هر دو اثر "اسرار خودی" و "رموز بیخودی" را به زبان بنگالی ترجمه و منتشر کرد. 

این اثر به زبان مالایالام نیز توسط عبدالقدیر در سال ۱۹۴۱ ترجمه شد و کتابخانه اقبال در کوچین آن را منتشر کرد. به زبان پشتو، سمندر خان سمندر در سال ۱۹۵۴ "اسرار خودی" و در سال ۱۹۵۲ "رموز بیخودی" را ترجمه کرد. 

ترجمه‌های پنجابی توسط خلیل آتش و احمد حسین قریشی در دهه ۱۹۷۰ افکار اقبال را به گویش‌وران این زبان معرفی کردند. 

در زبان سندی، لطف‌الله بدوی و محمد بخش واصف هر دو مثنوی را در دهه ۱۹۵۰ ترجمه و منتشر کردند. 

 تأثیر جهانی 

در سطح جهانی، "اسرار خودی" به زبان اندونزیایی توسط بحروم رنگکوتی در سال ۱۹۷۶ و به زبان چینی توسط لیو شو شیونگ در سال ۱۹۹۹ ترجمه شد. خوانندگان فرانسوی از طریق ترجمه جمشد مرتضوی و مایروویچ در سال ۱۹۸۹ با "اسرار و رموز" آشنا شدند. ترجمه‌های ترکی توسط علی نیهاد ترلان در سال ۱۹۵۸ و علی یوکسل در سال ۱۹۹۰ تأکید دیگری بر جایگاه جهانی اقبال بود. 

 نقش میان عبدالرشید 

میان عبدالرشید، یکی از برجسته‌ترین محققان، نقش کلیدی در محبوب‌سازی آثار اقبال به زبان اردو ایفا کرد. ترجمه‌های او از "اسرار و رموز" و سایر آثار اقبال، از جمله "ارمغان حجاز"، "پیام مشرق" و "جاویدنامه"، به دلیل وضوح و سادگی قابل‌توجه هستند. او که در سال ۱۹۱۵ متولد شد، در سال ۱۹۹۱ پس از یک عمر فعالیت ادبی درگذشت. 

 میراث مطالعات اقبالی 

پژوهش‌های جامع پروفسور دکتر رفیع‌الدین هاشمی در فهرست‌بندی آثار و ترجمه‌های اقبال بسیار ارزشمند بوده است. اثر برجسته او، "کتابیات اقبال"، دیدگاه‌های ارزشمندی درباره نفوذ جهانی این شاعر بزرگ ارائه می‌دهد. هاشمی که یکی از برجسته‌ترین کارشناسان اقبال در پاکستان به شمار می‌رفت، در ۲۵ ژانویه ۲۰۲۴ درگذشت. 

 نتیجه‌گیری 

ترجمه "اسرار و رموز" به زبان‌های مختلف، گواهی بر جذابیت جهانی فلسفه اقبال است که خودشناسی، معنویت و وجود جمعی را بررسی می‌کند. این ترجمه‌ها پیام اقبال را در میان فرهنگ‌ها و نسل‌های مختلف زنده نگه می‌دارند. 

https://www.dawn.com/news/1828942/literary-notes-iqbals-asraar-o-rumooz-translated-into-13-languages