پیشینه تاریخی لوحه و معنای ایدئولوژیک آن
این لوحه یادآور نشستی مخفی در ماه مه ۱۹۱۹ است؛ نشستی که بخشی از استراتژی نظامی و سیاسی بلشویک‌ها برای شوروی‌سازی آذربایجان محسوب می‌شد. در آن دوره، جمهوری دموکراتیک آذربایجان (۱۹۱۸–۱۹۲۰) با بحران‌های سیاسی و اجتماعی-اقتصادی مواجه بود و بلشویک‌ها با همکاری ارتش سرخ، طرح‌هایی برای اشغال و تغییر نظام سیاسی کشور دنبال می‌کردند.
در نهایت، سلسله این نشست‌ها و فعالیت‌های پنهان در آوریل ۱۹۲۰ به اشغال جمهوری آذربایجان توسط شوروی منجر شد.
دیدگاه‌های تاریخی و سیاسی درباره حذف لوحه
بوران عزیز، استاد تاریخ دانشگاه دولتی باکو، نمایش چنین لوحه‌هایی را «غیرقابل قبول» می‌داند و آن را «یادگار دشمنی با استقلال آذربایجان» توصیف می‌کند. او تأکید دارد که حزب کمونیست روسیه و شاخه‌های آن در قفقاز، نقش اصلی در سرنگونی جمهوری دموکراتیک آذربایجان داشته‌اند.
واصف قفاروف، نماینده مجلس ملی، نیز همین دیدگاه را تأیید کرده و لوحه‌های یادبود بلشویک‌ها را «نماد مبارزه علیه جنبش آزادی ملی و دولت‌داری ملی آذربایجان» دانسته و خواستار برداشتن آن‌ها شده است.
پیامدهای ایدئولوژی شوروی بر فرهنگ و هویت ملی
حاکمیت شوروی با سرکوب سیاسی و کنترل فرهنگی، ضربه‌ای جدی به اندیشه ملی و ظرفیت‌های فکری آذربایجان وارد کرد. ادبیات و هنر به ابزار تبلیغ ایدئولوژی بدل شد، سانسور شدید اعمال گردید و حافظه تاریخی ملت آسیب دید. یادآوری این‌که بذر این روندها در همان جلسات مخفی کاشته شد، اهمیت پژوهشی و آموزشی این موضوع را دوچندان می‌کند.
دیدگاه پژوهشگران و فعالان فرهنگی
دیلگم احمد، پژوهشگر و خبرنگار، یادآور می‌شود که پس از استقلال، بیشتر یادمان‌های شوروی در باکو برداشته شدند؛ از جمله مجسمه‌های کیروف، شائومیان و جاپاردزه. اما او باقی ماندن لوحه‌های بلشویکی در خیابان‌های مرکزی پایتخت را «غیرمنطقی و ضد نماد استقلال» می‌داند و پیشنهاد می‌کند این آثار به موزه‌ای اختصاصی منتقل شوند.
ایلگار نفتعلی‌اف، معاون مؤسسه تاریخ و قوم‌شناسی آکادمی ملی علوم آذربایجان، ضمن مخالفت با باقی‌ماندن لوحه‌ها، بر ضرورت ایجاد موزه‌ای ویژه برای گردآوری نمادهای دوره شوروی تأکید دارد تا این نشانه‌ها هم به عنوان بخشی از تاریخ حفظ شوند و هم پیام آموزشی خود را به نسل‌های آینده منتقل کنند.
چارچوب قانونی و مسئولیت نهادهای دولتی
بر اساس قانون حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی مصوب ۱۹۹۸، هرگونه تغییر در وضعیت آثار یادبود باید با مجوز رسمی نهادهای مسئول و پس از نظر نهاد علمی مربوطه انجام شود.
وزارت فرهنگ اعلام کرده است که تغییرات تنها پس از تأیید پروژه‌ها و با رعایت ضوابط قانونی امکان‌پذیر است. مؤسسه تاریخ و شهرداری باکو نیز به عنوان بازیگران اصلی این روند معرفی شده‌اند، اما تاکنون اقدامی عملی برای حذف لوحه‌های بلشویکی صورت نگرفته است.
جمع‌بندی پژوهشی
مورد لوحه بلشویکی در خیابان «حزی اصلان‌اف» نمادی از تضاد میان حافظه تاریخی ملت آذربایجان و بقایای ایدئولوژی شوروی است. بررسی این پرونده نشان می‌دهد که مدیریت یادمان‌های تاریخ استعمار و اشغال، نیازمند سیاستی جامع است که هم ارزش‌های ملی و استقلال کشور را پاس بدارد و هم میراث تاریخی را برای مطالعات و آموزش نسل‌های آینده حفظ کند.
خلاصه پژوهش آقای نیهات پیر
نظر شما