جریان فتح الله گولن در همراهی با دولت ترکیه نسبت به تاسیس و اداره مدارسی در کشورهای مختلف که تعداد آن حدودا هزار مدرسه، خوابگاه و دانشگاه می باشد، فعالیت داشته است. به دنبال بروز اختلافات میان جریان گولن و حزب حاکم (AK PARTİ)، دولت بر آن شد تا به تدریج دایره نفوذ جریان گولن را محدود نموده و اختیار اداره مدارس گولن در داخل و خارج از ترکیه را به دست گیرد. تعداد مراکز آموزشی متعلق به فتح الله گولن در ترکیه ۱۰۳۲ باب مدرسه و ۱۵ دانشگاه با تعداد ۱۳۵ هزار دانش آموز و ۶۵ هزار دانشجو بوده که پس از کودتا اداره این مراکز به وزارت آموزش ملی انتقال یافت.
بر همین اساس، بنیاد(وقف) معارف ترکیه در تاریخ ۱۷/۶/۲۰۱۶ بر اساس قانون شماره ۶۷۲۱ تأسیس شده و تنها سازمانی است که دارای اختیار تاسیس موسسات آموزشی خارج از چهارچوب وزارت آموزش ملی از طرف جمهوری ترکیه در خارج از کشور می باشد.
سنت وقف در ترکیه دارای سابقه طولانی می باشد. موقوفه های فراوانی در زمینه های مختلف فرهنگی و اجتماعی مشغول خدمت رسانی می باشند. بنیاد معارف موسسه ای دولتی بوده و علت تاسیس بنیاد (وقف) معارف در قالب موسسه وقفی، رهایی از مقررات و قوانین دست و پاگیر اداری و سرعت در تصمیم گیری و اجرا می باشد. بودجه این بنیاد در قالب بودجه های وزارت آموزش ملی ترکیه است. همچنین درآمد حاصله از شهریه بالای مدارس و مبالغ پرداختی از سوی خیرین منبع دیگری از درآمد بنیاد مذکور می باشد.
دولت ترکیه به توسعه فعالیت های بنیاد (وقف) معارف توجه ویژه دارد بطوری که یکی از محورهای مذاکره مقامات ترکیه با طرفهای خارجی طرح موضوع انتقال مدارس فتح الله گولن به بنیاد معارف و یا تاسیس مدارس جدید توسط بنیاد مذکور می باشد.
پس از کودتای ۱۵ جولای سال ۲۰۱۶، مقرر شد تا مدیریت تمام مدارس مربوط به گروه فتو( فتح الله گولن) در سراسر جهان رسما به این بنیاد منتقل گردد که طی آخرین آمار در سال ۲۰۲۰ از مدارس وابسته به گروه فتو که در ۱۱۵ کشور جهان دائر بوده است، ۲۱۳ مدرسه در ۱۹ کشور جهان به این بنیاد واگذار شده است. مدارس فتو در ایالات متحده آمریکا که حدود ۲۰۰ واحد آموزشی برآورد شده با وجود درخواست های مکرر کشور ترکیه جهت تعطیلی و یا انتقال مدیریت آنها به بنیاد معارف ، تاکنون هیچ اقدامی از سوی دولت آمریکا صورت نگرفته است.
موسسه غیرانتفاعی بنیاد معارف ترکیه یک بنیاد عام المنفعه است که با هدف انجام فعالیت مؤثر، از مقطع پیش دبستانی تا آموزش عالی در هر کشور تأسیس شده است.
در مرامنامه بنیاد مذکور چشم انداز آن چنین بیان شده است: بنیاد به عنوان یک نهاد آموزشی پیشگام در جهت تربیت افراد مفید که دانش و خرد خود را برای صلح و آرامش بشریت به کار ببندند، قرار داده است. این بنیاد ماموریت خود را در انجام فعالیتهای آموزشی جامع در سراسر جهان بر اساس دانش مشترک بشری و سنت عرفان قدیم آناتولی می داند. این بنیاد بر این باور است تا ارزشهایی مانند؛ اعتماد به نفس، همکاری و همبستگی، شفافیت، شایستگی و لیاقت، اصرار ورزیدن بر نیکی، جامعیت در آموزش و جهانی بودن را در محور اصلی آموزش خود در مدارس قرار دهد.
بنیاد معارف متشکل از یک هیئت متولی با ۱۲ عضو می باشد که اصلی ترین تصمیم های بنیاد توسط این هیئت گرفته می شود. ۴ نفر از اعضای هیئت متولی توسط رئیس جمهور و ۳ نفر توسط هیئت وزیران منصوب می گردد و علاوه بر آن، وزارت آموزش ملی با ۲ نماینده، وزارت امور خارجه با ۱ نماینده، وزارت دارایی با ۱ نماینده و سازمان آموزش عالی نیز با ۱ نماینده اعضای دیگر این هیئت را تشکیل می دهند.
هیئت مدیره بنیاد معارف ترکیه ۷ عضو دارد که متشکل از رئیس جمهور و ۶ عضو دیگر است، این هیئت به عنوان رئیس واحدی مسئولیت بنیاد را برعهده دارد. به طور کلی این بنیاد یک سازمان دولتی محسوب می گردد.
آموزش زبان ترکی علاوه بر برنامه های درسی مدارس و زبان رسمی کشور مربوطه در برنامه درسی دانش آموزان به صورت اختیاری ارائه می گردد. بنیاد معارف علاوه بر آموزش های درسی به ارزشهای محلی و مهارت های زبان های خارجی، علوم فن آوری در برنامه درسی دانش آموزان اهمیت فراوانی قائل می باشد.
بر اساس اطلاعات اخذ شده از سوی بنیاد مذکور، اکنون بنیاد معارف ترکیه در ۶۷ کشور جهان در حال فعالیت است که با ۵۸ کشور پروتکل رسمی امضا نموده است و با افزایش این همکاری در ۳۸ کشور دیگر، تعداد کشورهای در حال فعالیت خود را به ۱۰۴ کشور برنامه ریزی نموده است. بنیاد معارف به صورت رسمی در ۴۳ کشور دارای واحد های آموزشی و خوابگاه بوده و همچنین با توافق ایجاد شده با موسسات آموزشی داخلی برخی از کشورها به صورت نماینده غیر مستقیم نیز فعالیت می نماید که در مجموع ۳۵۳ واحد آموزشی و ۴۱ خوابگاه تحت پوشش این بنیاد در کشورهای مختلف می باشد. همچنین تعداد۲۰۰ کارمند در داخل کشور و ۶۷۰۰ کارمند در خارج از کشور که تعداد ۴۳۴ کارمند اعزامی در میان آنها به عنوان مدیر، معاون و مربی در این کشورها مشغول به کار می باشند. بنیاد مذکور ۱۹۹ ساختمان مجزا در کشورهای مذکور در مالکیت خود دارد که ۴۰ هزار دانش آموز در مقاطع مختلف را در خود گنجانده است.
بنیاد معارف که مدیران و مربیان اعزامی خود را توسط وزارت آموزش ملی تامین می نماید، برای تربیت مربیان بین المللی جهت اعزام به واحدهای تحت پوشش خود در خارج از ترکیه، در چارچوب پروتکلی با دانشگاه مرمره، افتتاح برنامه کارشناسی ارشد تربیت مربیان بین المللی را امضا نمود.
بنیاد معارف علاوه بر فعالیت های بین المللی، در داخل کشور ترکیه برای دانش آموزان محروم از آموزش، بورس تحصیلی و کمک هزینه آموزشی ارائه می دهد که طبق آخرین آمارهای اعلام شده، ۴۲۴۶ دانش آموز تحت پوشش کمک هزینه آموزشی و ۱۴۴۴ دانش آموز تحت بورسیه آموزشی بنیاد معارف می باشند. طبق مفاد قانونی بنیاد معارف ترکیه، دانش آموزان خواستار استفاده از بورسیه تحصیلی، توسط آزمون وزارت آموزش ملی ( MAGİS) مشخص می شوند.
بودجه بنیاد معارف ترکیه طبق قانون مصوب به صورت بخشی از بودجه وزارت آموزش ملی تعریف گردیده است. در سال ۲۰۲۱ بودجه کل وزارت آموزش ملی ترکیه مبلغ ۲۱۱ میلیارد و ۹۹۳ میلیون لیر ($) تصویب گردیده است که مبلغ یک میلیارد و ۲۳۱ میلیون لیر آن به عنوان بودجه بنیاد معارف در نظر گرفته شد.
بودجه معارف ترکیه در سال های ۲۰۱۷ ، ۲۰۱۸، ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به ترتیب ۱۶۳ میلیون لیر ، ۲۷۰ میلیون لیر ، ۴۲۲ میلیون لیر و ۶۸۴ میلیون لیر بوده است که بودجه سال ۲۰۲۱ ، مبلغ ۱ میلیارد و ۲۳۱ میلیون لیر در نظر گرفته شده است.
فعالیت بنیاد معارف ترکیه در بخش آموزشی، کمک آموزشی، رسانه ، بورسیه تحصیلی و اسکان در خوابگاه ها می توان خلاصه نمود که به شرح زیر عبارت می شود:
۱. ایجاد مؤسسات آموزش پیش دبستانی، ابتدایی، آموزش متوسطه و آموزش عالی.
۲. ایجاد دوره های آموزشی غیررسمی مانند مراکز مطالعاتی و مراکز فرهنگی با هدف آموزش فراگیر.
۳. تأسیس کتابخانه ها، آزمایشگاه ها، امکانات هنری و ورزشی به عنوان واحدهای مکمل فرایند آموزش.
۴. حمایت و راهنمایی شغلی فارغ التحصیلان با هدف برنامه ریزی شغلی
۵. ایجاد ارگان های رسانه ای با هدف آموزشی.
۶. توسعه، تولید و انتشار برنامه ها و مطالب آموزشی.
۷. انجام تحقیقات علمی در مورد اصول و متدهای آموزش و محتوا.
۸. انتشار نشریه های دوره ای و غیر دوره ای، برگزاری همایش ها، کنفرانسها و کارگاه های آموزشی و همکاری با نهادها و سازمان های فعال در این زمینه.
۹. اعطای بورس تحصیلی در تمام مراحل آموزشی از آموزش پیش دبستانی تا دانشگاه با اهداف آموزشی، به صورت نقدی و یا غیر نقدی و مواد کمک آموزشی.
۱۰. فراهم کردن امکانات اقامتی مانند خوابگاه و اقامتگاه برای افرادی که در موسسات آموزشی متعلق به بنیاد خدمت و تحصیل می کنند.
وضعیت حقوقی و نحوه فعالیت بنیاد معارف در کشورهای خارجی به تناسب قوانین کشور میزبان و توافقات به عمل آمده متفاوت است. در برخی موارد فعالیت بنیاد در قالب توافقات بین دولتها و به صورت رسمی انجام می پذیردکه در این صورت در قالب تفاهم نامه همکاری نحوه فعالیت مشخص می گردد. در برخی دیگر از موارد بنیاد مذکور به شکل موسسه غیر دولتی و به صورت غیر رسمی تاسیس می گردد. با توجه به وضعیت حقوقی بنیاد در هر کشور شکل قرارداد منعقده متفاوت می باشد و مفاد قرارداد بر اساس توفقات دوجانبه تعیین می گردد.
نمونه قرارداد عمومی در ذیل ارائه می گردد؛
تفاهم نامه
میان
................................ و بنیاد معارف ترکیه
با توجه به دوستی تاریخی و استراتژیک و تمایل دو کشور برای افزایش همکاری های خود بر اساس ارزش های مشترک و منافع متقابل با هدف گسترش و تقویت آشنایی آنان، دو کشور مذبور در موارد زیر توافق کرده اند:
ماده یک:
این تفاهم نامه به منظور همکاری بین دولت ........... و بنیاد معارف ترکیه که از این پس مطابق با قوانین، بنیاد نامیده می شود صورت می پذیرد.
ماده دو :
طی این تفاهمنامه بنیاد موظف به انجام فعالیت های زیر مطابق با قوانین سازمان ملل می باشد؛
الف) آموزش و تربیت:
· تاسیس و افتتاح موسسات آموزشی؛ پیش دبستانی، آموزش ابتدایی ، آموزش متوسطه و آموزش عالی از طریق خرید و اجاره.
· تاسیس و افتتاح موسسات آموزش اضافی و خارج از مدرسه؛ تأسیس کتابخانه ها ، آزمایشگاه ها ، امکانات هنری و ورزشی به عنوان قسمت های جدا نشدنی از موسسات آموزشی.
· توسعه ، تولید و انتشار برنامه ها و مطالب آموزشی ؛
· تأسیس تسهیلاتی مانند خوابگاه، مستمری و اقامتگاه برای تأمین نیاز به اسکان افرادی که در موسسات آموزشی در حال آموزش و تحصیل هستند.
ب) همکاری با موسسات و سازمانهایی که درگیر فعالیتهای مشابه هستند.
ج) حمایت از دانش آموزان در تمام مراحل آموزشی از دوره پیش دبستانی تا دانشگاه با پشتیبانی مالی از طریق بورس تحصیلی و مطالب آموزشی از قبیل دفتر ، کتاب ، لباس ، کامپیوتر و نرم افزار
د) انجام تحقیقات علمی اختصاص یافته به محتوا و برنامه درسی با روشهای آموزشی ، انجام مطالعات تحقیق و توسعه و حمایت از این مطالعات؛ تهیه نشریات دوره ای و غیر دوره ای ، تشکیل همایش ها ، کنفرانس ها و کارگاه ها و همکاری با نهادها و سازمان هایی که در این زمینه فعالیت می کنند.
ه) ایجاد امکانات آموزشی، سازماندهی برنامه های آموزشی، فراهم آوردن فرصتهایی از قبیل اسکان و بورسیه تحصیلی و حمایت مالی از سازمانهای فعال در این زمینه و در صورت لزوم همکاری با هدف آموزش کارکنان مسئول امور مشاوره ای و همچنین مدرسین.
ح) همکاری و ایجاد مشاغل برای تأمین درآمد در داخل کشور و پذیرش انواع کمکهای مالی جهت سازماندهی فعالیتها در چارچوب اهداف عملیات و انجام عملیاتهای ذکر شده در بندهای (الف) و (ب).
ماده سه :
از طرف جمهوری ترکیه مطابق با قانون شماره ۶۷۲۱ بنیاد معارف ترکیه و وزارت آموزش ترکیه تنها نهادهایی هستند که می توانند موسسات آموزشی در کشورهای خارجی افتتاح و فعالیتهایی در زمینه های آموزش انجام دهند.
ماده چهار :
بنیاد می تواند فعالیتهای خود را از طریق تشکیل شخصیت حقوقی و همچنین مشارکت با اشخاص حقیقی و حقوقی با ظرفیت قانونی برای مالکیت و انعقاد قراردادها، طرح دعوی در دادگاه یا طرح شکایت و دریافت اختاریه ها به عنوان یک نهاد مستقل مطابق با قانون در کشور ............... انجام دهد.
ماده پنج:
کشور ............... کلیه مصونیت ها و معافیت های قابل اعمال را برای کلیه برنامه ها و پروژه های غیر انتفاعی بنیاد معارف ترکیه و کارمندان رسمی آن پشتیبانی خواهد داد.
ماده شش:
کشور ............... واردات مواد آموزشی و همچنین وسایل و تجهیزات فنی توسط بنیاد را از حقوق گمرکی مطابق با قانون معاف خواهد نمود.
ماده هفت:
در صورت بروز هرگونه اختلاف بین طرفین در تفسیر یا اجرای تفاهم نامه از طریق مذاکره قابل حل و فصل می باشد.
ماده هشت:
این تفاهم نامه در هر زمان با موافقت کتبی متقابل طرفین قابل اصلاح می باشد. این اصلاحیه از زمان امضا لازم الاجرا است مگر اینکه طرفین توافق دیگری داشته باشند.
ماده نه:
این تفاهم نامه از زمان امضا برای مدت نامشخصی لازم الاجرا خواهد بود. هر یک از طرفین می تواند این تفاهم نامه را در هر زمان با دادن اعلامیه کتبی به طرف دیگر از طریق کانال های دیپلماتیک فسخ کند. در این حالت ، این تفاهم نامه یک سال پس از تاریخ دریافت اخطار فسخ می شود.
این تفاهم نامه در تاریخ ............... در کشور ................ در سه نسخه به زبان ترکی و انگلیسی تهیه و امضا گردیده است که هر سه نسخه حکم واحد داشته و معتبر می باشند. در صورت اختلاف در تفسیر مفاد این تفاهم نامه، متن نسخه انگلیسی مد نظر قرار خواهد گرفت.
امضا بنیاد معارف ترکیه امضا دولت کشور ............................
ملاحظات:
· بنیاد معارف ترکیه علاوه بر مدیریت مدارس فتو، با امضا تفاهم نامه به تاسیس مدارس در کشورهای جهان نیز می پردازد که این تفاهم نامه به تناسب پذیرش کشور میزبان وضعیت حقوقی متفاوت از جمله؛ تاسیس مدارس مشترک بر اساس تفاهم نامه فرهنگی دولتها، تاسیس مدارس با عنوان شرکت خصوصی خارجی سرمایه گذار، تاسیس مراکز فرهنگی و ... می باشد/.
· پس از کودتا ۲۰۱۶ آمار تعداد مدارس وابسته به گولن و وضعیت آنها به شرح زیر اعلام گردید که طبق آمار اخیر مدیریت مدارس کشورهای پاکستان، ونزوئلا، افغانستان، به بنیاد معارف انتقال داده شده است.
o هلند: ۱۱ مدرسه، وضعیت: مدارس هنوز باز هستند .
o آلمان : ۱۴ مدرسه ، وضعیت: همه مدارس باز هستند ، اما مقامات ترکیه خواستار بازرسی از مدارس شدند.
o آمریکا : ۲۰۰ مدرسه و مرکز آموزشی، وضعیت اخیر: مدارس و مراکز به قوت خود فعالیت می کنند.
o نیجریه: ۱۷ مدرسه و یک دانشگاه ، تعداد دانش آموزان: ۴۷۰۰ (۱۷ درصد این دانشجویان بورسیه دارند). وضعیت اخیر: مدارس علی رغم درخواست ترکیه هنوز باز هستند.
o تانزانیا: ۱۰ مدرسه، آخرین وضعیت: هیچ اطلاعاتی در مورد تعطیلی مدارس وجود ندارد. سفیر ترکیه در حساب های فیس بوک در این کشورها نامه ای را منتشر کرد که حاوی فراخوان تعطیلی این مدارس بود.
o کنیا: ۷ مدرسه، تعداد دانش آموزان: ۲،۰۰۰ ، آخرین وضعیت: تمام مدارس باز است.
o سومالی: ۳ مدرسه، تعداد دانش آموزان: ۱۰۰۰ نفر، آخرین وضعیت: همه مدارس پس از کودتا تعطیل شدند و معلمان ترک به ترکیه برگردانده شدند. گفته می شود اکنون مدارس تحت مدیریت جدیدی با معلمان سومالیایی تحصیل خود را ادامه می دهند.
o عراق: ۳۷ موسسه آموزشی در دولت اقلیم کردستان عراق شامل مدارس ابتدایی و متوسطه و یک دانشگاه وجود دارد. تعداد دانش آموزان: ۴۰ هزار نفر ، وضعیت اخیر: بر اساس درخواست ترکیه مدیریت مدارس تغییر داده شد.
o آذربایجان: ۱۱ مدرسه، به علاوه یک دانشگاه. آخرین وضعیت: مدارس تحت کنترل ترکیه قرار داده شد. دانشگاه نیز با مدیریت جدید دوباره شروع به کار نموده است.
o قرقیزستان: ۲۱ مدرسه ، تعداد دانش آموزان: ۱۲۵۰۰ نفر ، وضعیت اخیر: دولت قرقیزستان درخواست ترکیه برای تعطیلی مدارس را رد کرد.
o تاجیکستان: ۶ مدرسه در چهار شهر، آخرین وضعیت: دولت مدارس را تحویل گرفت و نام آنها را تغییر داد.
o افغانستان: ۲۰ مدرسه، تعداد دانش آموزان: ۸ هزار (۳۰ درصد آنها بورس تحصیلی دارند)، وضعیت اخیر: مدارس هنوز باز هستند.
o پاکستان: ۲۸ مدرسه، تعداد دانش آموزان: ۱۱ هزار نفر (۲۵ درصد دانشجویان بورس تحصیلی دارند).
o کامبوجیا: ۳ مدرسه (دانشگاه نیز وجود دارد)، وضعیت اخیر: مدارس علیرغم درخواست ترکیه باز هستند.
o تایلند: ۴ مدرسه ، تعداد دانش آموزان: ۲ هزار نفر، وضعیت اخیر: مدارس باز هستند سفارت ترکیه جهت تعطیلی آنها درخواست داده است.
o اندونزی: ۹ مدرسه، تعداد دانش آموزان: ۲ هزار نفر، وضعیت اخیر: مدارس هنوز باز هستند و ترکیه خواستار تعطیلی آنها می باشد.
o روسیه: ۷ مدرسه ، آخرین وضعیت: مدارس در تاتارستان تحت نظر وزارت آموزش و پرورش فعالیت می کنند.
تهیه و تنظیم : مسعود حقیقت
منابع:
۱- دریافت اطلاعات از دفتر مرکزی بنیاد معارف ترکیه در شهر آنکارا
نظر شما