اصول سیاست فرهنگی آلمان

            سیاست فرهنگی آلمان با اصول تمرکز زدای ، اختیار تصمیم گیری فردی و چندگانگی هدایت می شود. این سنتی است که ریشه در رشد تاریخی این کشور دارد و در قانون اساسی آن منعکس است. فرمانداریها و ایالات های این کشور در چارچوب اختیارات خود علاوه بر برنامه ریزی در موسسات فرهنگی خود به حمایت مالی از دیگر رویدادهای فرهنگی و هنری نیز می پردازند. در همین حال سطوح مختلف اجرایی در دستگاه دولت فدرال آلمان تلاش دارند تا در حوزه ی سیاست فرهنگی هماهنگی و همکاری واقعی با سایر نهادها داشته باشند . حمایت مالی مشترک از موسسات و فعالیت های فرهنگی نمونه این تلاش هاست.

پویایی فرهنگی در آلمان با اصل رقابت میان موسسات فرهنگی و فعالیت های فرهنگی مبتکران ، هنرمندان و سازمانهای فرهنگی واسطه در شهرها وایالت های مختلف مشخص می گردد. این اصل رقابت با تعهد سیاسی به فدرالیسم فرهنگی حفظ می شود و عمده نیروی محرکه در پشت همه فعالیت های فرهنگی و هنری در فدرالیسم آلمان است. ویژگی ممتاز دیگر سیاست فرهنگی آلمان، اصل عدم مداخله در امور اجرایی فرهنگی، مسئولیت پذیری و حمایت از موسسات فرهنگی و برنامه آنها و نیز تامین مالی آنها است. قانون اساسی آلمان آزادی "هنر " را تضمین می کند، که این امر نه تنها خودمختاری هنری و حق اداره مستقل موسسات و سازمانهای فرهنگی را قانونی می سازد، بلکه حفاظت از آنها را در برابر دستور العمل های دولت موجب می شود. دولت آلمان نیز مشوق و حمایت کننده این آزادی هنری است. این اصل که ناظر بر نقش دولت در کشور آلمان است، موجب بروز موقعیتی شده است که در آن اکثر زیرساخت های فرهنگی تحت حمایت قانونی شهر ها و ایالتها قرار گیرند.

قوانین سیاست فرهنگی آلمان

سیاست فرهنگی آلمان بر اساس اصول قانون اساسی و اجرایی مرتبط با بخش فرهنگ تنظیم می شود. این قوانین در یک متن واحد مدون نشده بلکه دارای موارد قانونی بسیاری است که در راس آنها با قانون اساسی و قانون ایالت ها و ... مرتبط هستند. بر اساس تفسیر عالی ترین دادگاه جهوری فدرال آلمان بند ۳ قانون اساسی نخستین عبارت قانون اساسی که تصریح می کند"هنر ، دانش پژوهی، تحقیق و آموزش باید آزاد باشد" حمایت از هنرمندان خلاق در برابر مداخله دولت وظیفه ای ارزشی و عینی تلقی شده و دولت را ملزم می سازد آزادی هنر را حفظ کند و آن را ارتقا بخشد و در همین حال جمهوری فدرال را به عنوان "کشور فرهنگی " تعریف می کند.

اهداف فعالیت فرهنگی و آموزشی بین المللی جمهوری فدرال آلمان

از آنجا که دولت فدرال آلمان فاقد تشکیلات منسجمی تحت عنوان "وزارت فرهنگ" است، لذا اداره قریب به اکثریت مراکز فرهنگی و اجتماعی درون مرزی آلمان و نیز سیاستگداری امور مربوط به آنها از سوی "شورای فرهنگی آلمان" صورت می پذیرد. در همین راستا اهداف برون مرزی فرهنگی و آموزشی (AKBP) آلمان از سوی وزارت خارجه این کشور تدوین و نظارت می گردد؛ که نحوه تعامل ، گفتگو ، اعتماد سازی و ایجاد تفاهم متقابل را برای همکاریهای دراز مدت با سایر کشورها را مشخص می نماید. در عصر جهانی شدن و با وجود شبکه های ارتباطی و تغییرات ارتباطات اجتماعی و تغییرات محسوس در ساختار نظام قدرت های جهانی و بروز تغییرات اجتماعی ، این سیاست نیز به طور فزاینده ای نیاز به تغییر و بازنگری است تا بتواند در فراهم ساختن فضای مناسب برای گفتگوهای سازنده، ایجاد شبکه های پایدار و تعمیق همکاری های دراز مدت و نیز تقویت روابط پایدار بین المللی پاسخگو باشد. اهداف فعالیت های فرهنگی و آموزشی بین المللی آلمان عبارتند از؛

۱. آموزش زبان آلمانی : یکی از اهداف کلیدی فعالیت برون مرزی آلمان در زمینه فرهنگی و آموزشی محسوب می گردد. نیل به این هدف می تواند سهم مهمی در تقویت مراکز اقتصادی و علمی آلمان به دنبال داشته باشند. در حال حاضر بیش از ۱۵ میلیون نفر در سراسر جهان آلمانی را به عنوان یک زبان خارجی فرا می گیرند.  هر ساله نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر در دوره های آموزشی زبان آلمانی وابسته به مراکز انیستیتو گوته در کشورهای خارجی شرکت می کنند. موسسه گوته  در ۱۳۰ کشور جهان، با ۹۸۰ مرکز فرهنگی و آموزشی،  ۱۳۶ موسسه و ۱۳ دفتر ارتباطی که توسط بیش از ۳ هزار پرسنل و کارمندان آن در آلمان و دیگر نقاط جهان هدایت می شود این نقش مهم را تا اندازه ای به عهده گرفته است.

۲. همکاری و تعامل در امر علمی - آموزشی: یکی دیگر از اهداف فعالیت فرهنگی بین المللی آلمان توسعه برنامه های علمی – آموزشی است که از دو طریق ذیل انجام می گیرد:

· مدارس : مدارس خارج از کشور آلمان در این زمینه نقش محوری را بازی می کنند. در ۱۴۰ مدرسه آلمانی که در خارج از کشور آلمان فعال هستند نزدیک به ۸۰ هزار دانش آموز در مقاطع مختلف مشغول به تحصیل می باشند . ایجاد شبکه "مدارس؛ شرکای آینده"  ابتکار نوینی بود که بر اساس آن شبکه ای با ۱۵۳۰ مدرسه در ۱۲۴ کشور جهان تشکیل شد که حدود ۵۰۰ هزار دانش آموز را پوشش می دهد.  این ابتکار عمل سبب گردید که آموزش زبان آلمانی در بسیاری از مدارس آلمانی فعال در کشورهای خارجی مورد حمایت و تقویت قرار گیرد.

· دانشگاه و موسسات :کمک به ترویج علوم و تحقیقات به عنوان یکی از اهداف اصلی سیاست برون مرزی فرهنگی و آموزشی دولت آلمان مورد توجه قرار گرفته است و بر اساس مصوبه پارلمان فدرال آلمان در سال ۲۰۰۹ که به "ابتکار سیاست بین الملل علوم دانشگاهی " معروف است ، بر ضرورت ایجاد شبکه ای به میزان ۴۳ میلیون یورو به آن اختصاص داده شد. در همین راستا رقابت در جذب استعدادهای نمونه و نخبه در زمینه های مختلف علمی و پژوهشی در سطح جهانی از اهمیت ویژه ای برخوردار شد. در این میان حمایت از ۴۰ هزار دانشجو و محقق از اقصی نقاط جهان در هر سال توسط موسسه تبادلات آکادمیک آلمان (DAAD) و بنیاد الکساندر فون هومبولت (AvH) بیانگر نقش بسیار مهم و ارزنده این طرح است.

۳. ارائه تصویر مقبول و مثبت از آلمان : از اهداف دیگر فعالیت های فرهنگی و آموزشی برون مرزی آلمان که با اجرای پروژه های مشترک وزارت امور خارجه، انستیتوی گوته و مراکز دولتی- خصوصی در قالب طرح های جامع و چند وجهی انجام می شود، ارائه تصویری مقبول و مثبت از کشور آلمان در دیگر کشورهای همسایه است که به خاطر پیشینه تاریخی نازی ها در آلمان و اثرات آن در جهان تخریب شده است. جهت تحقق این هدف مجموعه برنامه های فرهنگی و هنری تدوین شده توسط سازمان ها و نهاد های وابسته همانند موسسه روابط خارجی فرهنگی (مشهور به ایفا İFA) مورد حمایت و پشتیبانی قرار می گیرد.

در راستای هدف فوق ، اجرای پروژه " افق فرهنگی"  با همیاری جوانان به ترویج گفتگوی فرهنگ ها و تعامل با کشورهای دوست اهمیت داده می شود. در این جهت تا کنون بیش از ۴۰۰ داوطلب علاقمند آلمانی در حوزه های مختلف فرهنگی و آموزشی از سوی وزارت خارجه فدرال آلمان به ۵۲ کشور جهان در آفریقا، آسیا، آمریکا لاتین و مرکزی و شرق اروپا اعزام شده است.  آلمان در همین راستا به توسعه روابط ورزشی نیز فعالیت های متنوعی را در زمینه تعاملات ورزشی به انجام رسانده است.

۴. گفتگوهای فرهنگی : از دیگر اهداف فعالیت برون مرزی فرهنگی و آموزشی آلمان توجه به امر گفت و گوی فرهنگی جهت پیشگیری از بروز بحران ها، حل مخاصمات بین المللی و کمک به ثبات صلح جهانی است.

۵. جمع آوری و حفظ میراث فرهنگی :  جمع آوری و حغظ آثار به غارت رفته در جنگ جهانی دوم از دیگر اهداف بسیار مهم فرهنگی فدرال آلمان می باشد که در این راستا موسسه باستان شناسی آلمان (DAI) در سال ۱۹۸۱ میلادی در آلمان ایجاد گردیده است. این موسسه علاوه بر حفاظت و نگهداری از بناهای تاریخی و فرهنگی و حائز اهمیت از نظر معماری و باستان شناسی آلمان، اجرای برنامه میراث فرهنگی در کشورهای در حال توسعه را نیز دنبال می کند . به عنوان نمونه می توان به مرمت موزه ملی هرات، مرمت کلیسای وینالس در کوبا و ترمیم نسخ ملی فیلیپین اشاره نمود. هدف آلمان از اجرای این برنامه در کشورهای در حال توسعه علاوه بر حفظ ابنیه و اشیاه تاریخی کشور میزبان، حفاظت از میراث فرهنگی آلمان در خارج از کشور است. این برنامه ها این امکان را فراهم می سازد که آلمان به عنوان کشوری حافظ هویت فرهنگی کشورهای شریک شناخته شده و به این ترتیب مسیر برای گفتگو و تعاملات فرهنگی هموار شود.

همچنین در پی سرقت رفتن انبوهی از اموال فرهنگی و تاریخی با ارزش و منحصر به فرد آلمان در جریان جنگ جهانی دوم، دولت فدرال آلمان خود را موظف به بازگرداندن آنها دانست و با انجام رایزنی های  بسیاری موفق شد بخش قابل ملاحظه ای از اقلام تاریخی به یغما رفته این کشور را عودت نماید.  

ابزارهای فرهنگی آلمان در خارج از کشور

آلمان در استراتژی فرهنگی خارج از کشور از روش گفتگو ، ایجاد شبکه ها، مشارکت نهادهای دولتی و بخش خصوصی در راستای نشر فرهنگ مدرن آلمانی استفاده نموده که این فعالیت ها را از طرق ذیل دنبال می نماید؛

۱- تبادلات علمی و دانشگاهی، مدارس برون مرزی ، هنرستان ها، آموزش های حرفه ای ،آموزش زبان آلمانی

۲- برگزاری نمایشگاه هنرهای تجسمی ، موسیقی ، تاتر

۳- صنعت چاپ و رسانه های صمعی و بصری به شکل نشر کتاب ، فیلم ، استفاده از ظرفیت رادیو و تلویزیون، روزنامه و مجلات

سازمانهای موثر در فعالیت های فرهنگی و آموزشی بین المللی  فدرال آلمان که تحت نظارت وزارت خارجه آلمان قرار دارند به شرح ذیل می باشد؛

۱- خانه های فرهنگ جهان : " خانه فرهنگ جهان " به عنوان یک مرکز مهم فرهنگی در برلین تلقی می گردد که در آن برنامه و جشنواره های فرهنگی و هنری متنوعی ارائه می گردد. از زمان تاسیس آن در سال ۱۹۸۹ در کنگره سابق برلین ، این مرکز به مکانی مناسب جهت معرفی هنر معاصر غیر اروپایی و نیز محلی برای گفتگوی فرهنگی ملل مبدل شده است که در آن آثار فرهنگی کشورهای غیر اروپایی در زمینه هنرهای تجسمی ، تاتر، موسیقی، ادبیات، فیلم  و رسانه ها به نمایش گذاشته می شود.

۲- انستیتوی گوته: این موسسه در سال۱۹۵۷ تاسیس گردیده است که برنامه کار انستیتو در راستای سیاست فرهنگی دولت جمهوری فدرال آلمان و وزارت خارجه این کشور طراحی شده است که در زمینه ترویج و ارتقا دانش زبان آلمانی در خارج از کشور، ارائه یک تصویر جامع و مقبول از آلمان و ارتقا همکاری های فرهنگی در سطح بین المللی فعالیت می کند. برای دستیابی به این اهداف در اساسنامه انستیتو، این موسسه با تشکیل کلاس های زبان آلمانی، بازنگری در کتب آموزشی زبان آلمانی، تعلیم مدرسین زبان آلمانی، انجام تحقیقات علمی در امر زبان شناسی، تلاش در بالا بردن سطح کیفی و کمی کلاس های آموزشی زبان آلمانی را دارد. همچنین برای توسعه همکاری های فرهنگی در سطح بین الملل با اجرای فعالیت های علمی ، ادبی، فیلم ، تاتر، موسیقی و مطبوعات و برگزاری نمایشگاه های گوناگون به معرفی فرهنگ ، ادبیات و هنرهای تجسمی آلمان می پردازد.

موسسه فرهنگی گوته آلمان در ۱۳۰ کشور جهان دارای۱۳۶ موسسه فعال، ۱۳ دفتر ارتباطی، ۱۳ موسسه در داخل آلمان، تعداد ۹۸۰ مرکز فرهنگی و آموزشی است که سالانه تعداد شرکت کنندگان در دوره های آموزش زبان آلمانی بالغ بر ۵۰۰ هزار نفر است که بیش از سه چهارم از آنها، شرکت کنندگان خارجی می باشند.

۳- سازمان تبادلات دانشگاهی DAAD: بزرگترین سازمان این کشور برای ترویج مبادلات دانشگاهی در سطح دانشجویی ، محققان و دانشمندان در جهان محسوب می گردد. این سازمان در سال ۱۹۵۰ تاسیس شده و تا کنون بیش از ۳ میلیون فارغ التحصیل دانشگاهی در داخل و خارج از آلمان را مورد حمایت قرار داده است. این مرکز با ۱۵ دفتر و ۵۰ مرکز اطلاع رسانی در سراسر جهان مشغول به فعالیت است. این سازمان شرایط پذیرش سالانه قریب به ۳۰۰ هزار دانشجوی خارجی را در دانشگاه های این کشور فراهم می آورد. بودجه این سازمان از سوی وزارت خارجه آلمان در موارد ذیل تامین می گردد؛

· بورسیه برای خارجی ها

·  بورسیه برای آلمانی ها

· بودجه تحقیقات بین المللی

· بودجه پیشبرد زبان وادبیات آلمانی

· بودجه آموزش و تحقیق در کشورهای در حال توسعه

۴- بنیاد الکساندر فون هومبولت : این بنیاد در سطح بین المللی تلاش دارد که متخصصان و دانشمندان مشهور کشورهای مختلف جهان را برای اجرای پروژه های پیشگام در دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی آلمان به این کشور دعوت نماید و با تامین هزینه های آن به اهداف مورد نظر خود دست یابد. این بنیاد موفق شده در طول دوره فعالیت خود قریب به ۲۵ هزار متخصص و دانشمند از ۱۳۰ کشور جهان را جهت همکاری متقابل جلب نموده و آنها را در شبکه اطلاع رسانی خود به ثبت رساند. تعداد ۴۴ نفر از برندگان جایزه نوبل در این لیست دیده می شود. 

۵- موسسه روابط خارجی فرهنگیİFA: این موسسه در سال ۱۹۴۹ تاسیس و جایگزین موسسه خارجه آلمان (۱۹۱۷) گردید که اکنون بعنوان قدیمی ترین نهاد فرهنگی این کشور در اجرای سیاست برون مرزی محسوب می گردد. مهمترین مسئولیت این موسسه حمایت و پشتیبانی از هنرمندان داخلی و خارجی جهت برگزاری نمایشگاه های بین المللی در سراسر جهان است.

۶- دفتر مرکزی مدارس خارج از کشورZFA:  این دفتر با ۹۳ کارمند و ۶۰ مشاور حرفه ای مسئولیت امور پرسنلی ،مالی و آموزشی همچنین هماهنگی و اداره ۱۴۰ مدرسه برون مرزی و ۸۷۰ مدرسه این کشور را عهده دار است.

مدارس و موسسه های آلمانی فعال در جهان :

·  ۱۴۰ مدرسه آلمانی برون مرزی

·  ۸۷۰ مدرسه آموزش زبان آلمانی (DSD)

·  ۵۳۰ مدرسه تحت نظارت موسسه های گوته (مدارس FIT)

·  ۵۸ دفتر مرکزی مشاوره مدارس خارج از کشور (ZFA)

·  ۶۳ متخصص برای تدریس در انیستیتوهای گوته

· ۵۰ مرکز اطلاع رسانی

· ۴۷۹ دفتر مشاوره وابسته به موسسه تبادلات آکادمیک آلمان(DAAD)

· ۱۷۰ موسسه فرهنگی دو ملیتی تحت حمایت دولت فدرال آلمان

· ۱۰ موسسه علوم انسانی در خارج از کشور

· ۲۰ اداره، دفتر ، شعبه و مرکز تحقیقاتی وابسته به انیستیتو باستان شناسی آلمان(DAI)

۷- موسسه تبادلات امور تربیتیPAD: این موسسه بخشی از دبیرخانه شورای فرهنگی وزرای ایالتی جمهوری فدرال آلمان محسوب می شود که فعالیت این موسسه برقراری و گسترش تعاملات آموزشی با دانش آموزان ، کارآموزان و معلمان در سطح بین المللی است. از دیگر فعالیتهای این موسسه عبارتند از؛

· حمایت از دانش آموزان خارجی در فراگیری زبان آلمانی

· تبادلات دانش آموزی با آمریکا، اسرائیل، کشورهای اروپای شرقی و مرکزی و کشورهای منطقه بالتیک و نیز هند و چین.

· برگزاری دوره های کارآموزی برای معلمان خارجی از سراسر جهان در آلمان(شرکت سالانه ۴۰۰ متقاضی در این دوره ها)

۸-  کمیسیون آلمانی یونسکو DUK: این کمیسیون در راستای پیشبرد موثر سیاست آموزشی برون مرزی در حوزه های آموزش و پرورش، علوم ، فرهنگ و ارتباطات آلمان تشکیل شده است. اعضای کمیسیون بالغ بر ۱۱۴ نفر است.

۹- موسسه باستان شناسی آلمانDAI: موسسه باستان شناسی آلمان یکی از موسسات برتر آلمان در زمینه تحقیقات بین المللی باستان شناسی است. که تاریخچه آن به اوایل سده ی ۱۹ میلادی بر می‌گردد.  این موسسه به همراه دفاتر نمایندگی خود در شهرهای برلین، رم، آتن، قاهر، استانبول و مادرید و نیز کمسیون های باستان شناسی شهرهای بن، فرانکفورت و مونیخ و دیگر ادارات این موسسه در تهران، بغداد، صنعا، دمشق و پکن و با همراهی محققان باستان شناس به بررسی و تحقیق تاریخ گذشته فرهنگی جوامع مختلف بشری در پنج قاره جهان می پردازد. از جمه این مشارکت ها در کاوش های باستان شناسی و آموزش محققان آلمانی در مغولستان، شمال آفریقا و عراق می توان اشاره نمود.

۱۰-موسسه فدرال آموزش حرفه ایBIBB: از وظایف این موسسه تبیین ساختار آینده آموزش حرفه ای، نوآوری در رشته های فنی و حرفه ای در سطح ملی و بین المللی ، مدرنیزه کردن سیستم آموزشی، به روز رسانی آموزشی حرفه ای می باشد. در حال حاضر در سطح ملی با ۲۴ موافقتنامه و در سطح بین المللی با ۱۱ موافقتنامه با مراکز علوم و پژوهشکده های علمی در حال همکاری میباشد.

۱۱-موسسه علوم انسانی در خارج از کشورDGIA: این موسسه در سال ۲۰۱۱ به عنوان بزرگترین موسسه تحقیقاتی علوم انسانی آلمان تاسیس شد که با هدف ترویج پژوهش در حوزه های تاریخ ، علوم فرهنگی و اجتماعی در کشورهای جهان فعالیت می کند. در حال حاضر ۱۰ موسسه تحقیقاتی وابسته به این بنیاد در خارج از کشور فعالیت دارند عبارتند از: موسسات تاریخ شناسی در شهر های لندن، مسکو، پاریس، رم، ورشو و واشنگتن، موسسه مطالعات ژاپن در توکیو، موسسه شرق شناسی بیروت و استانبول و همچنین انجمن آلمانی تاریخ هنر در پاریس.

۱۲- بنیاد فرهنگی فدرالKSB: این بنیاد در سال ۲۰۰۲ به عنوان یک بنیاد غیر انتفاعی عمومی تاسیس شد. فعالیت این بنیاد پیرامون پروژه های نوآورانه فرهنگی و توسعه آن در سطح بین المللی است. این بنیاد به عنوان یک شریک مهم برای انستیتو گوته محسوب می گردد .

۱۳- انجمن های فرهنگی: این انجمن ها بصورت مستقل از نهادهای کشور میزبان به ارائه اطلاعات فرهنگی و انعکاس تصویری مناسب و مقبول از آلمان ایفا می کنند. این انجمن ها عموما در شبکه فعالیت‌های مراکز انستیتو گوته در خارج از آلمان قرار گرفته و به عنوان یک شریک مهم در فعالیت های فرهنگی و آموزشی موسسه گوته سهیم هستند. از سال ۲۰۰۹ میلادی تا کنون فعالیت های ۱۸۰ انجمن فرهنگی خارجی از سوی انستیتو گوته مورد حمایت قرار گرفته و ۴۰ موسسه  از انجمن های فرهنگی خارجی با امضا تفاهم نامه فرهنگی با انستیتو گوته آلمان تحت عنوان "مرکز گوته" به فعالیت مشغولند.

۱۴- کمیسیون آلمانی-آمریکایی فولبرایت: این کمیسیون به عنوان یک نهاد دو ملیتی در سال ۱۹۵۲ تشکیل شده اعضای این کمسیون از برگزیدگان سفارتخانه های دو کشور و روسای افتخاری آن وزیر امور خارجه آلمان و سفیر آمریکا در آلمان است. اعضای کمسیون متشکل از ۵ عضو آلمانی و ۵ عضو آمریکایی است. هدف این کمسیون پیشبرد تعاملات فرهنگی و ایجاد تفاهم میان آمریکا و آلمان از طریق تبادلات دانش آموزی، آموزگارانن، دانشجویان ، اساتید، دانشمندان ، کارشناسان آموزش و روزنامه نگاران بوده است.

۱۵- اتحادیه ویلای آرورا: ویلای آرووا در تپه های پالیسادس در لس آنجلس واقع است که برای سالیان درازی محل نشست هنرمندان و روشنفکران آلمانی تباری بود که بدنبال آزار و اذیت نازی ها مجبور به فرار از خاک آلمان بودند. اکنون به عنوان میراث فرهنگی یهودیان آلمانی تبار تبعیدی در ایالات متحده شناخته شده است که با هدف ترویج و گسترش تبادلات فرهنگی آلمان و آمریکا فعالیت می کند.

۱۶-اتحادیه ویلای ویکونی: این اتحادیه در سال ۱۹۸۶ از سوی دولت وقت ایتالیا و آلمان تاسیس شد. در چارچوب آرمانهای مشترک جامعه اروپا و در جهت گسترش همکاریها در زمینه های علوم، آموزش، فرهنگ، اقتصاد، جامعه و سیاست دو کشور آلمان و ایتالیا فعالیت می نماید.

۱۷- کلیساها: کلیساهای کاتولیک آلمان و کلیسای انجیلی آلمان از مهمترین مراکز برای گسترش سیاست فرهنگی برون مرزی آلمان طی ده های گذشته بوده است. هر دو کلیسای آلمان با در اختیار داشتن شبکه ای گسترده از کلیساها در اقصی نقاط جهان(حتی در کشورهایی مانند عراق، چین، کره ، روسیه و نیز قاره آفریقا) به عنوان شریکی متعهد بریا دولت آلمان عاملی مهم در ترویج تعاملات و گفتگوی فرهنگی و مذهبی در سطح بین المللی محسوب می گردند.

حضور فرهنگی آلمان در ترکیه:

موافقتنامه فرهنگی امضا شده در ۸ مه ۱۹۵۷ بین جمهوری فدرال آلمان و جمهوری ترکیه ، اساس روابط فرهنگی ترکیه و آلمان است. این موافقتنامه شامل ۲۲ ماده در موضوعات فرهنگی، آموزشی، علمی، ایجاد موسسات فرهنگی، ایجاد موسسات آموزش حرفه و فن، انجام فعالیت های فرهنگی ،نمایشگاهی ، تاتر، سینما، حفظ و نگه داری میراث فرهنگی ، همکاری در امور موزه ها، همکاری در زمینه باستانشناسی و بازسازی آثار تاریخی می باشد.  کمیسیون فرهنگی دائمی ترکیه و آلمان به صورت منظم و سالانه جلسات خود را برگزار می نماید و در پایان هر جلسه دو طرف پروتکل مشترکی را امضا می نمایند. آخرین تغییرات انجام شده در این توافقنامه در ۲۶ مه  سال ۱۹۸۶ صورت پذیرفت و  ماده ای که درباره معلمان آلمانی اعزامی به ترکیه تعیین وضعیت می نمود به توافقنانمه مذکور اضافه گردید.

مراکز فرهنگی آلمان در ترکیه

مناسبات فرهنگی میان آلمان و ترکیه عموما توسط نهادهای فرهنگی در ترکیه شکل می گیرد، موسسات فرهنگی آلمانی مستقر در ترکیه شامل خانه فرهنگ آلمان، موسسه گوته، موسسه باستان شناسی آلمان، دفتر تبادلات دانشگاهی آلمان و مدارس آلمانی می باشد که در ذیل به شرح فعالیت آنها می‌پردازیم؛

Ø خانه فرهنگ آلمان

خانه فرهنگ آلمان در ترکیه در سال ۱۹۸۱ با هدف فراهم آوردن فرصت آموزش عالی با کیفیت به دانشجویان ترک در آلمان، گفتگوی بین فرهنگی ، خدمات مشاوره ای معتبر و منطقی آغاز به کار کرد. قابل ذکر است که خانه های فرهنگ آلمان در سراسر دنیا با موسسه گوته ادغام شده و بصورت همزمان مشغول به فعالیت های فرهنگی، علمی و آموزشی اعم از برگزاری نمایشگاه های آثار هنرمندان، همایش های علمی، پنل های پژوهشی و برگزاری کلاس های آموزش زبان آلمانی می باشند.

در سالهای اخیر تعداد دانشجویان و مهاجران از ترکیه به آلمان افزایش چشمگیری داشته است. برنامه kart Mavi که توسط آلمان راه اندازی شده است، برای افراد واجد شرایط دانشگاهی شرایط مهاجرت را فراهم می کند تا بتوانند از پتانسیل های دانشگاهی بهره مند شده و بدینوسیله امکان رقابت و استفاده از پتانسیل دانشگاه های جهان را نیز به دست بیاورند.

آلمان که خود را لوکوموتیو اقتصاد اروپا می داند، به دلیل کم تر بودن هزینه های آموزش عالی نسبت به بقیه کشورها ، ترجیح اول دانشجویان ترک می باشد.  به همین دلیل در ترکیه، برای هر کسی که می خواهد تحصیلات بسیار اقتصادی و باکیفیت را در مقایسه با کشورهایی مانند آمریکا یا کانادا بدست آورد، آلمان به گزینه ای محبوب تبدیل شده است.

 خانه فرهنگ آلمان در ترکیه بیشتر امور مربوط به موارد زیل را در برنامه کاری خود دنبال می کند؛

§ ثبت نام دانشگاهی در مقاطع لیسانس ، فوق لیسانس و دکترا

§ انجام بیمه سلامت دانشجویان، باز کردن حساب بانکی برای دانشجویان و گرفتن بلیط هواپیما

§ هماهنگی جهت ثبت نام خوابگاه دانشجویان

§ راهنمایی در موضوعاتی از قبیل ؛ گرفتن ویزاهای کوتاه مدت، ویزا برای خانواده دانشجویان

Ø موسسه گوته

آموزش زبان آلمانی در ترکیه شصت و سومین سال خود را با موسسه گوته پشت سر گذاشته است.  موسسه گوته به صورت رسمی در کشور ترکیه دارای ۳ شعبه در سه شهر بزرگ استانبول، آنکارا و ازمیر  و یک انجمن معلمان آلمانی در شهر آدانا به ارتقاء همکاری های فرهنگی بین المللی ترکیه و آلمان کمک می کند. گوته علاوه بر برگزاری کلاس های آموزش زبان آلمانی در سطوح مختلف ، فعالیت های فرهنگی را نیز جهت معرفی آلمان بر عهده دارد از جمله این فعالیت ها:

۱) پخش فیلم های آلمانی  

۲) معرفی موسیقی

۳) برگزاری نمایشگاه هنرمندان معاصر آلمان

۴)  حضور دانشمندان و نخبگان در انجمن های بحث و گفتگو

۵) ارائه خدمات در آرشیو فیلم و موسیقی

مجموعه اطلاعات فرهنگی ارائه شده در این موسسه تبادل فرهنگی بین ترکیه و آلمان را ترویج  میکنند. شایان ذکر است این موسسه در شعب خود دارای کتابخانه هایی مجهز به کتابهای آموزشی، کمک آموزشی، ادبیات ، هنر به صورت فیزیکی و الکترونیکی می باشد که در دسترس دانشجویان زبان آلمانی قرار میگیرد. همچنین این موسسه یکی از پل های ارتباطی دانشجویان علاقمند ادامه تحصیل در کشور آلمان با دانشگاه های آلمان می باشد. در این موسسه آزمون های معتبر زبان آلمانی جهت ثبت نام در دانشگاه های آلمان برگزار و گواهینامه مربوطه نیز اهدا می شود.

Ø موسسه باستانشناسی آلمان استانبول DAI

این نهاد وابسته به وزارت امور خارجه فدرال است که در سال ۱۹۲۹ ، به مناسبت صدمین سالگرد انستیتو شعبه ای در استانبول تأسیس شد. شعبه استانبول تحقیقات علمی بسیاری را انجام داده و در دست کار دارد، به عنوان مثال در Pergamon، Hattusa، Milet، Didyma and Göbekli Tepe.. 

این موسسه با تأسیس شعبه استانبول به بررسی تاریخ شهر استانبول، در درجه اول معماری بیزانس و میراث غنی عثمانی پرداخته است.  موسسه باستان شناسی آلمان در استانبول، دارای بزرگترین کتابخانه شامل  ۵۶۰۰۰ کتاب در زمینه باستان شناسی در ترکیه با ۲۵۰ مجله علمی میباشد که با عضویت در آن قابل در دسترس است. حفاظت و تگه داری از ابنیه تاریخی و فرهنگی آلمان، حمایت بین المللی از اموال تاریخی و فرهنگی، بازگشت اموال فرهنگی به سرقت رفته در جنگ جهانی دوم جز اهداف مهم میراث فرهنگی آلمان می باشد.

Ø مرکز تبادلات علمی و دانشگاهی

آموزش بعنوان مهمترین منبع دستاورد جهت توسعه فردی و اجتمای شناخته شده در همین راستا دانش و نوآوری نقش تعیین کننده در قدرت اقتصادی و بالطبع ارزشهای فرهنگی و اجتماهی در جوامه ایفا می کند. تشدید رقابت در سطح بین الملل جهت جذب استعدادها و نخبگان در دستور کار فدرال آلمان قرار گرفته و با اجرای مفاد "پیمان بولونیا" به ایجاد یک شبکه علمی- دانشگاهی فراگستر در سطح بین الملل اقدام نمودند. پیمان بولونیا تفاهمنامه ای است که بر پایه آن کشورهای عضو اتحادیه اروپا موظف به یکسان سازی نظام آموزش عالی خود هستند. در آلمان نزدیک به ۱.۹۸ میلیون دانشجوی خارجی مشغول تحصیل ، قریب به ۳۰ هزار نفر از محققان بین المللی نیز در مراکز علمی آلمان مشغول به کار هستند که مقبولیت جهانی این کشور به عنوان پایگاه علمی – دانشگاهی را نشان میدهد.

مدارس و دانشگاه آلمانی در ترکیه

سابقه طولانی مدارس آلمانی در ترکیه و شهرت بسیار  آنان و رقبت بسیار ترکان به آموزش این زبان در راستای مهاجرت یا ادامه تحصیل، یکی از نقاط پررنگ مناسبات فرهنگی و آموزشی آلمان و ترکیه می باشد. فعالیت این مدارس از سال  ۱۹۵۷ بر اساس توافق نامه فرهنگی امضا شده بین آلمان و ترکیه آغاز گردیده است. این مدارس تحت نظارت دفتر مدیریت فدرال آلمان می باشد که با اعزام مدرسین با تجربه آلمانی از پنج شعبه خود در ترکیه حمایت و پشتیبانی مالی و معنوی می کند.

مدارس و موسسه های آلمانی فعال در ترکیه :

· مدرسه خصوصی سفارت آلمان در آنکارا

·  شعبه مدرسه ابتدایی استانبول

· شعبه مدرسه ازمیر (۲۰۰۸)

· دبیرستان خصوصی آلمانی دویچه شول در بی اوغلو(۱۸۶۸)

·  دبیرستان آلمانی پسران در استانبول (۱۸۸۴)

·  دبیرستان خصوصی ELEV در استانبول (۲۰۱۴)

· دانشگاه مشترک آلمان – ترک 

پروژه های آموزشی اجرا شده آلمان در ترکیه:  

v برنامه آناتولی

در سال ۱۹۸۶ به دلیل بازگشت تعداد قابل توجهی از ترکان ساکن آلمان به ترکیه و جهت هماهنگی دانش آموزان با سیستم آموزشی ترکیه و زبان ترکی ، برنامه آناتولی ایجاد شد. به همین دلیل مدارس سراسر کشور در برنامه آناتولی گنجانده شده و زبان آلمانی را به عنوان اولین زبان خارجی ارائه دادند که با گذشت زمان و کمتر شدن تقاضا تعداد مدارس و معلمان اعزامی از آلمان نیز به تدریج کمتر شد. اکنون در مجموع ۱۷ دبیرستان دولتی و خصوصی در برنامه آناتولی قرار دارند. هم اکنون ۱۵ معلم آلمانی اعزام شده از آلمان در ۵ دبیرستان دولتی و ۲ دبیرستان خصوصی در استانبول و ازمیر کار می کنند.

v برنامه ابتکاری "مدارس: شرکای آینده"

این طرح توسط وزارت امور خارجه فدرال در سال ۲۰۰۸ آغاز شد، با نام اختصاری PASCH شناخته شد.  هدف این برنامه، ایجاد شبکه ای از مدارس در خارج از کشور است که ارتباط ویژه ای با آلمان دارند و تقویت دوره آلمانی به عنوان یک زبان خارجی در خارج از سیستم ملی آموزش و پرورش را دنبال می کنند . به جز مدارسی که به صورت رسمی از سوی فدرال آلمان اداره می شوند، بسیاری از مدارس ترکیه نیز در این برنامه بصورت مشترک و غیر رسمی شرکت نموده اند. اهداف مهم دیگر این برنامه ، علاقه مندی جوانان به زبان آلمانی و آشنایی با آلمان مدرن و تقویت ارتباطات فرهنگی و آموزشی دو کشور است. در سراسر جهان ۱۸۰۰ مدرسه در شبکه PASCH وجود دارد.

v احداث دانشگاه مشترک ترک - آلمان

دانشگاه ترکی و آلمانی استانبول جمهوری فدرال آلمان در جمهوری ترکیه به عنوان یک دانشگاه دولتی بر اساس توافق بین دو دولت که در سال ۲۰۰۸ به امضا رسیده است ، تاسیس شد.

دانشگاه ترک و آلمان تابع مقررات ترکیه است. این دانشگاه تحصیلات خود را در ترم پاییز ۲۰۱۳-۲۰۱۴ آغاز کرده است که در سال تحصیلی ۲۰۱۸-۲۰۱۹ برنامه های درسی کارشناسی ارشد آن به ۱۳ رشته افزایش یافت. به مناسبت نامگذاری سال ۲۰۱۴ به عنوان سال علمی آلمان-ترکیه ، عبدالله گل رئیس جمهور ترکیه و رئیس جمهوری فدرال آلمان یواخیم گاک ، در ۲۹ آوریل این دانشگاه را به صورت رسمی افتتاح کردند.

این دانشگاه با هدف ترکیب مهمترین دستاوردهای آموزش عالی ترکیه و آلمان در زمینه تحقیق و آموزش انجام شده است. زبان آلمانی ، فرصت های کارآموزی و تحصیلات در آلمان از دیگر خصوصیات این دانشگاه است.  دانشگاه مذکور برای دانشجویانی که از دبیرستانهای ترکیه فارغ التحصیل شده اند رایگان است. این دانشگاه از ۵ دانشکده و ۲ انستیتو تشکیل شده است و صدور مدرک مشترک آلمان-ترک از مزیت های دیگر این دانشگاه برای دانشجویان می باشد.  

ساختمان مرکزی دانشگاه فوق پس از اتمام مراحل ساخت و توسعه در سال ۲۰۲۰ با حضور آقای اردوغان رئیس جمهوری ترکیه و خانم آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان افتتاح شد.

خانم مرکل در مراسم افتتاحیه با بیان اینکه دانشگاه ترک و آلمان به دانشجویان فرصت ترقی خود و کشورشان را می دهد و روابط بین دو کشور را غنی تر می کند افزود: اهمیت گفتگوی مدنی برقرار شده میان آلمان و ترکیه توسط پل ارتباطی دانشگاهی روابط ترکیه و آلمان را در زمینه علمی  بیش از پیش گسترش خواهد داد. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه نیز دانشگاه ترک و آلمان را یک محیط بین المللی برای دانشجویان دانست تا بتوانند با گذراندن دوره های کارآموزی خود در شرکت های آلمانی رابطه تنگاتنگی میان دانشگاه و دنیای تجارت آلمان و ترکیه برقرار نمایند که برای هر دو کشور دستاوردهای علمی و تجاری بسیاری در پی خواهد داشت .

تهیه و تنظیم : مسعود حقیقت

منابع :

۱- سایت نمایندگی آلمان در ترکیه                     

https://tuerkei.diplo.de/tr-tr

۲- پایگاه رسمی مرکز تحقیقات استراتژی کشور

http://www.csr.ir/center.aspx?lng=fa

۳- پایگاه رسمی الکترونیکی کمیسیون آلمانی – آمریکایی فولبرایت Fulbright Kommission

www.fulbright.de

۴- پایگاه رسمی الکترونیکی خانه ی فرهنگ های جهان (HKW)

www.hkw.de

۵- پایگاه رسمی الکترونیکی موسسه فدرال آموزش حرفه ای    BIBB

www.bibb.de

۶- پایگاه رسمی الکترونیکی موسسه باستان شناسی آلمان  DAI

www.dainst.org

۷- پایگاه رسمی الکترونیکی دفتر مرکزی مدارس خارج از کشور  ZfA

www.auslandsschulwesen.de

۸- پایگاه رسمی الکترونیکی وزارت خارجه آلمان

http://www.auswaertigesamt.de/DE/AAmt/Abteilungen/KulturUndKommunikation_node.html

۹- پایگاه رسمی الکترونیکی انستیتو گوته آلمان

http://www.goethe.de/ins/de/deindex.htm?wt_sc=de

۱۰- پایگاه رسمی الکترونیکی موسسه تبادلات آکادمیکی آلمان  DAAD

http://www.daad.de/deutschland/index.de.html