قیام بیست و چهار حوت (اسفند) عنوان خیزش مردمی اهالی هرات افغانستان است که در سال ۱۳۵۷ علیه حکومت وقت به رهبری نور محمد تر کی اتفاق افتاد. این قیام نخستین قیام عمومی مردم در افغانستان در برابر رژیم کودتایی”خلق”/پرچم و حامیان شوروی آن بود. همواره ارقام کشته شدگان این قیام مورد بحث بوده و بانیان و بازماندگان این خیزش مدعی اند که حداقل بیست و چهار و حداکثر بیست و شش هزار نفر در این خیزش کشته شدند. اما عده‌ای نیز ارقام ارائه شده کشته شدگان این قیام را رد می‌کنند. بعدها مجاهدین هرات این شهر را شهر خون و قیام لقب دادند. 

با روی کار آمدن رژیم کودتایی ”خلق”/پرچم در سال ۱۳۵۷ ، با پشتیبانیی اتحاد جماهیر شوروی سابق ، که خونین‌ترین تصفیه‌هایی سیستماتیک را با سرکوب‌هایی همراه با اهانت به مردم به دنبال داشت ; مردم این کشور را سخت در برابر این رژیم و حامیان شوروی ای آن بر انگیخت . شماری از مردم در ولسوالی های غوریان و زنده جان هرات در هجدهم و نوزدهم حوت (اسفند) سال ۱۳۵۷ خیزش‌هایی را در برابر رژیم مذکور، که رهبری اش در آن مقطع با نور محمد ترکی بود ، براه انداختند. خیزش قیام کنندگان ولسوالی های غوریان و زنده جان هرات به دیگر مناطق هرات نیز سرایت کرد.

بدین ترتیب در صبحگاه پنجشنبه بیست و چهارم ماه حوت ( اسفند ) سال ۱۳۵۷ مردم از روستاها و شهرستان ها به شهر هرات سرازیر شده و تظاهرات بزرگ را در رد کامل رژیم ”خلق”/پرچم به راه انداختند . رژیم با توسل به نیروهای مسلح ( زمینی و حتی هوایی ) و عوامل مسلحش در صدد سرکوب مردم بر امد و با وجود وارد ساختن تلفات سنگین به مردم خود هم متقبل تلفات و خساراتی در برابر مردم ( که سخت خشمگین بودند و سلاحی هم نداشتند ) گردید .

سر انجام با طلوع سپیده دم صبح بیست و پنجم حوت(اسفند) صدای تکبیر الله اکبر شهر وارد دومین روز نبرد خونین مردم با رژیم وابسته‌ای ”خلق”/پرچم شد .  مردم چهار دروازه شهر، درب قندهار، درب خوش، درب عراق و درب ملک به شهر سرازیر شدند و بخش‌هایی از شهر هرات را تصرف کردند، خبر قیام مردم شهر به شهرستانی اطراف هم رسید و اخبار برخی از تحرکات در شهرستان به گوش مردم رسید. در این روز نظامیان بسوی مردم آتش گشودند که تعداد زیادی از خیرش‌کنندگان کشته شدند. تعدادی از رهبران خیرش‌کنندگان تصمیم گرفتند تا کنترل رادیو هرات را بدست بگیرند، اما موفق نشدند. رادیو هرات در حال پخش برنامه‌های میهنی بود و هر لحظه از شکست قیام خبر می‌داد.

روز یکشنبه ۲۶ حوت ۱۳۵۷ درحالیکه مردم به قیام شان ادامه می‌دادند، افسران تیپ ۱۷ هرات به مردم پیوستند . این افراد انبار سلاح را باز نموده و جنگ‌افزار و مهمات موجود را بین قیام کنندگان تقسیم کردند سپس همراه با فرماندهان قیام کنندگان مردمی به پایگاه‌های مقاومت دولت حمله ور شدند و بدین ترتیب قیام به خیزش نظامی نیز تبدیل شد.

روز بعد دوشنبه ۲۷ حوت قیام به نقطه اوج خود رسید روزهای ۲۹ و ۳۰ حوت بین نیروهای نظامی فرقه که از مردم حمایت می‌کردند و قوای تازه وارد حکومتی از قندهار جنگ‌های سنگینی رخ داد و با فشار حملات هوایی که از داخل خاک شوروی و فرودگاه شیندند صورت می‌گرفت بالاخره مقاومت قیام فرقه ۱۷ خاتمه یافت و قیام کنندگان منطقه را ترک نمودند.

در این قیام پنج روزه که بعدها به قیام بیست و چهارم حوت هرات معروف شد نیمی از مراکز دولتی تخریب شدند. نور محمد تر کی رئیس جمهور وقت افغانستان از نیروهای هوایی شوروی برای نابودی قیام‌کننده بهره گرفت. رهبران جهادی افغانستان به این عقیده‌اند که قیام بیست و چهارم حوت هرات، سرآغاز قیام‌های دیگر در افغانستان بوده‌است. عده‌ای قیام بیست و چهارم حوت را مبنای فروپاشی شوروی سابق عنوان می‌کنند. پس از این قیام جنگ‌های وسیعی سرتاسر افغانستان را فرا گرفت، میلیون‌ها انسان کشته، معلول یا پناهنده شدند .

توضیح:

· بسیاری از صاحب نظرانی سیاسی تحولات افغانستان در دوره معاصر قیام 24 حوت مردم هرات را متاثر از پیروزی انقلاب اسلامی و تحولات سیاسی سال 57 ایران ارزیابی می کنند.

·  چهارده سال بعد از این واقع همه ساله در تاریخ بیست و چهارم حوت هزاران تن از مردم در هرات در منطقه‌ای موسوم به دشت شهدا واقع در شمال هرات که محل گورهای دستجمعی این شهدا می باشد گرد هم می‌آیند و از این روز تجلیل می‌کنند. بازارها مدارس و ادارات دولتی هرات در این روز تعطیل‌اند.

· لازم به ذکر است امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا در هرات برنامه تجلیل از این واقعه در هرات برگزار نمی گردد و فقط از طریق شبکه های تلویزیونی و رادیویی به تجلیل از این واقع پرداخته شد.