به مجموعه اجرای مراسم های  تاریخی و دینی در آسیای مرکزی  که به صورت تقلید می باشد  تئاتر گفته می شود. هنر  بازیگری و تئاتر در کشور ترکیه با اسکان ترک ها در منطقه ی آناتولی به خصوص با فتح شهر استانبول در سال ۱۴۵۳ میلادی به صورت چشم گیری پیشرفت کرد. از سال ۱۴۵۳میلادی  به بعد تئاتر ترکیه را می توان به دو دوره ی تئاتر سنتی و تئاتر متاثر از اروپا تقسیم کرد.

الف) تئاتر سنتی ترکیه

تئاترسنتی ترکیه عمدتا به اجراهای خیمه شب بازی، عروسک بازی، تئاتر روستایی، کمدی های سبک و مدیحه سرایی تقسیم می شود. در تئاتر سنتی ترکیه همیشه قسمت مزاح در اولویت قرار دارد. ریشه ی تئاتر روستایی  به باورهای مردم روستا برمی گردد. این باورها عمدتا از ترک های آسیای میانه به جا مانده است، اما نمی توان تاثیر افرادی که در آناتولی زندگی کرده اند را نادیده گرفت. اهداف این بازیها اگرچه به مرور زمان تغییر کرده است، اما هنوز تئاترهای روستایی به این اهداف وفادار مانده اند. تئاترهای سبک کمدی بیشتر با موضوع های مرگ و زندگی، بازی چوپان ها ، کارهای روز مره و کمدیهایی با شخصیت های حیوانات اجرا می شوند.

عروسک بازی

عروسک بازی یکی از بازیهای سنتی است که با ورود ترک ها به آناتولی شروع شده است. در قرن نوزدهم، در دوران امپراطوری عثمانی عروسک های دستی، نخی وعروسک های دست و پادار به نمایش گذاشته می شده است. نمایش عروسک بازی از مدیحه سرایی  و خیمه شب بازی که در قرن ۱۶ میلادی شروع کرده است، سابقه کمتری دارد.

خیمه شب بازی

خیمه شب بازی یکی از بازی های مهم هنر تئاتر ترکیه است که جایگاه بسیار مهمی دارد. این بازی تئاتر با سایه انجام می شود. خیمه شب بازی طبق برخی روایت ها از کشورهای شرق آسیا و هند به سوی ترکیه آمده است ، بر اساس برخی از روایات  از قرن ۱۴ میلادی در دوره ی اورهان قاضی در شهر بورسا پیدایش یافته است و بنا بر روایتی دیگر خیمه شب بازی در قرن ۱۶ میلادی از کشور مصر وارد ترکیه شده و در سده ۱۷ میلادی اسم کارا گوز ( چشم سیاه ) را به خود گرفته است. خیمه شب بازی و مدیحه سرایی به خلاقیت افراد بستگی داشته  و براساس وهم و خیال فرد اجرا کننده، تنظیم و به اجرا در می آمد.

کمدی سبک

کمدی سبک از بسیاری جهات به خیمه شب بازی شبیه است با این تفاوت که بازیگران کمدی سبک به صورت زنده در حال اجرای برنامه هستند. این نوع تئاتر بعد از قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی درتئاتر هایی که درمیادین شهر اجرا می شده به صورت کامل شکل گرفته و در قرن ۱۹ میلادی به نام کمدی سبک نامگذاری شده است. برخلاف خیمه شب بازی که  براساس متن جلو می رود در کمدی سبک متنی وجود نداشته و با دانستن کلیه موضوع  و اتفاقاتی که از پیش برنامه ریزی نشده است پیش می رفت. برای تماشای این بازی خانم ها و آقایان در جایگاه جداگانه ای به  تماشا می نشستند.

ب) تئاتر متاثر از غرب

دوره ی تنظیمات ( دوره ی اصلاحات )

در دوره تنظیمات در ترکیه ،  تئاتر ترکیه تحت تاثیر غرب قرار گرفته و سراسر تئاتر ها جایگاهی برای تمرین داشتند. برای اولین بار در سال ۱۹۴۰ یک کنسرواتوار و تئاتر دولتی تاسیس شد  و همزمان هنر تئاتر درشهراستانبول اهمیت بیشتری پیدا کرد.  

در این دوره  اگر چه تئاترهای محلی و ملی ایجاد شده بود، اما این ساختار بیشتر با تئاترغرب سازگاری داشت  و بیشتر فرهنگ غرب به اجرا درمی آمده است. فشارهای سیاسی و اقتصادی باعث شد تئاتر دردوره ی سلیم سوم، محمود دوم وعبدالمجید (از جمله کسانی بودند که خواندن و نوشتن را میدانستند ) با گرایش های نو گرایانه تاثیرات فراوانی ازغرب بگیرد.  به واسطه ی سفرای خارجی حاضر  دراستانبول و به منظور نزدیکی به کشورهای غربی و همچنین وجود اقلیت ها، هنرهای غربی در این کشور رایج شد. حکومت های آن زمان ضمن حمایت خود از گروه های خارجی در کاخ های دولما باغچه و یلدیز سالن های تئاتر ایجاد  کردند. یکی ازاولین اجراهای غربی در سال   ۱۸۶۰ در ترکیه به زبان ترکی ازدواج شخصی به اسم شناسی می باشد. بازیگران کشورهای ایتالیا، فرانسه، آلمان، اتریش  با رقص باله و اجرای اوپرا با اجراهای افراد معروف زمان خود استانبول و ازمیر را به یکی از مراکزمهم فرهنگی تبدیل کردند. دراستانبول اولین انجمن تئاتر توسط  گلو آگوپ با نام کمپانی آسیایی تاسیس شد،  واین گروه اولین اجرای خود را در منطقه ی اروپایی در تئاتر گدیک پاشا اجرا کردند. بعد ازاین بنیادها یی از طرف خارجیان مقیم ترکیه ایجاد شد. همچنین گروه تئاترارامنه نیز وجود داشته است. در این انجمن تئاتر که از طرق گلو آگوپ تاسیس شد زبان ارمنی نیز مرسوم بوده، اما از سال ۱۸۷۰ فقط به زبان ترکی اجرا شد. اکثر اجراهای انجام شده در تئاتراجراهایی بود اند که در زمان خود در اروپا بسیار مشهور بوده و شامل  درام، کمدی و ... بودند.

تئاتر در دوره مشروطیت

پس ازاعلام  مشروطیت دوم درسال ۱۹۰۸ و با پیدایش جنبش آزادی خواهی درزمینه ی تئاتر نیز آزادی های عملی بسیاری به وجود آمد و این باعث شورو هیجان درحوزه ی تئاتر شد. در این دوره خیلی از نویسندگان و خواننده ها برای نشان دادن اعتراض و انتقادهای خود تئاتررا بهترین وسیله برای این کار می دیدند. در این دوره موضوع های اجرایی تئاتر بیشتر به پیروزیهای دولت عثمانی بسنده شده بود. مشارکت بیشتر ترک ها دراین دوره نسبت به دوری تنظیمات رنگ خاصی به تئاتر این کشور بخشید . بعد از سال ۱۹۲۳ اساس و پایه تئاتر ریخته شد. در این دوره به تماشاچیان تئاتر  اهمیت  بیشتری قائل می شدند و به  تمیز  نگه داشتن محیط اجرا توجه ویژه ای داشتند.

تئاتر در دوره ی جمهوریت

در دوره ی جمهوریت شهر استانبول مرکز تمام فعالیت های تئاتری کشور ترکیه شد. بعد از جنگ استقلال ترکیه ، روح مدرنیزه شدن در تئاتر نیز تاثیر گذاشته و مسئولین  پیگیری بیشتری در تئاتر داشته اند، ، همچنین در اوایل دوره ی جمهوریت مسئله ی بازیگران زن نیز حل شده و از این پس زنان نیز می توانستند به همراه مردان نقش داشته باشند و در تئاتر  Darülbeday  نقش  Othello

راخانم  بدیا موحد(  Bdia muvahhit برای اولین بازی کرد.  در این دوره همچنین در میان دانشجویان هم بانوان نقش بیشتری را به عهده گرفتند.  در ادامه ی همین دوره تئاتر منطقه های  اسکودار ، فاتح و کاراکوی شهر استانبول ساخته شد. در سال ۱۹۳۶ میلادی برای اولین بار رشته ی تئاتر با تلاش های کارل ابرت در کنسرواتوار ملی این کشور افتتاح شد. در سال ۱۹۴۹ تئاترهای دولتی به صورت رسمی فعالیت های خود راشروع کردند این قدم یکی از مهم ترین اقدامات برای گسترش تئاتر در کشورترکیه  به شمار می رود. بعد از این اقدام در شهرهای ازمیر بورسا آدانا ، طرابوزن و دیاربکر نیز مامورانی  از طرف دولت برای گسترش تئاتر شهری گمارده شد.

نویسندگان مهم تئاتر معاصر در ترکیه

بعد از سال ۱۹۹۰میلادی از  نویسندگان تئاتری که در عرصه ی بین المللی مشهور شدند می توان از  تونجر جوجن اوغلو ، محمد بایدور، فرهان شن سوی ، اوغور الوداغی نام برد. تونجر جوجن اوغلو بیشتر نوشته های خود را به سبک سنتی نوشته  و در کشورهای بالکان طرفدار پیدا کرده است. محمد بایدر ، در تم های جهانی نوشته هایی  داشته است و همچنین چند اثر اصلی تئاتر معاصر را خلق کرده است که می توان به دو اثر موفق  دراماتیک با نام های "کامیون" و "ولادیمیر کمارف" اشاره کرد. فرهان شن سوی دانش آموخته ی هالدون تانر ، بازی های سنتی تئاتر را به همراه افزودن کمدی ح بازی های تازه  را  خلق کرده و تئاتر سنتی ترکیه را به جهانیان شناسانده است که می توان به اثرهای ، "نوای که سوخته است" و " به امید دیدار گادت " اشاره کرد. اوغور الوداغی یکی از نویسندگانی می باشد که سبک خود را به کمک الهام گرفتن از بازیهای غرب عرضه کرده است. این نویسنده همچنین از بازی های سنتی کمک گرفته و شخصیت های کارتونی را  نیز افزوده است .  

منبع : www.on۵yirmi۵.com/haber