در سال ۱۵۰۴، ظهیر الدین بابر، شاهزاده جوان مغول ـ ترک پس از شکستی تحقیر آمیز به یکی از قبائل رقیب و از دست دادن تاج و تخت خود در آسیای میانه به کابل لشکر کشی و آن شهر را فتح کرد. قلمرو فرمانروایی او که شامل شهر های پر زرق و برقی همچون سمرقند، بدخشان و فرغانه می شد، میراث افتخار آمیز جد نامدارش تیمور لنگ (قرن ۱۴) بود. تیمور لنگ از فرمانروایان کشور گشای مغول- ترک بود که بخش های وسیعی از ایران و شمال هند را تحت حاکمیت خود درآورده بود. بابر به ناچار و پس از شکست های خود در آسیای میانه به هندوستان رفت چرا که این کشور پیرو نامه تصرف دهلی پایتخت هند طی غارت وحشیانه تیمور لنگ به شهر و اطراف آن به سال ۱۳۹۸ بعد از میلاد مسیح، جزء میراث او  محسوب می شد.

 بنابراین بابر چندین بار از کابل به هندوستان حمله کرد. در آن زمان کابل مامن و پناهگاه سایر شاهزادگان متواری از آسیای میانه بود. بابر از وضعیت جدید خود در میان سایر پناهندگان تیموری کمال استفاده را کرد و زیرکانه خود را پادشاه (شاه شاهان) خواند. در نهایت به سال ۱۵۲۶ توانست در پنجمین لشکر کشی خود و نخستین پیروزی اش درنبرد پانی پات با سلطان ابراهیم لودی پیروزمندانه دهلی، آگرا و بخش وسیعی از شمال هند را فتح کند. این پیروزی پایه و اساس امپراطوری مغول در هندوستان است. امپراطوری که جلال الدین اکبر، نواده بابر در خلال حکومت پنجاه ساله خود به واسطه کاردانی در فتوحات فعال و ادغام و اتحاد مناطق جدید در شبه قاره هند آن را وسعت داد.

سیستم مالیاتی مغول

مغول کیفیت حکومت خود را در شبه قاره هند به وسیله ایجاد ارتش مجزا و بروکراسی غیر نظامی با توان و عملکرد متفاوت سامان بخشید. مهمتر اینکه هر بخش تنها به دولت مرکزی در دهلی یا آگرا (به جزء پاکستان) پاسخگو بود. هم اکنون نیز شاهد اعمال این سیستم دو گانه در هند مدرن هستیم. علاوه بر این، مغول ها قلمرو خود را به بخش های  اجرایی بزرگتر که آنرا "سوباح" می نامیدند تقسیم کردند. پس از آن سوباح را هم به بخش های کوچک تر "پارگاناس" و بعد به "تحصیل" که تعداد معینی از روستاها را تشکیل می داد، تقسیم کردند. این سیستم بسیار شبیه به سیستم هند امروز است. یعنی تقسیم کشور به ایالت های فدرال و ناحیه، تحصیل و تولوکاس که باعث داشتن حکومتی کار آمد تر می شود.

«تودار مال»  وزیر امور مالی شاه اکبر،  سیستم مالیاتی به نسبت منصفانه ای را ابداع کرد که به "ده سال"معروف بود. در این سیستم پیش از اخذ مالیات، میانگین ده سال از محصولات کشاورزی، خسارت های موسم بارندگی و سایر عوامل تاثیر گذار بر روی زراعت در هر منطقه بررسی میشد. این سیستم که به نام "بند و بسط تودار مال" نیز مشهور است مقرراتی را برای وام های کشاورزی به کشاورزانی که به آنها تقوی می گفتند، وضع کرده بود که به موجب آن کشاورزی رونق گرفت و در مواقعی که محصول آفت زده بود مالیاتها را کمتر می کرد. این سیستم تا زمانی که به شکل صحیح اعمال می شد، هم برای حکمران و هم برای رعیت رفاه و کامیابی را به ارمغان آورد. در اصل، منشاء اکثر شورش ها بر علیه مغول بعدها و به دلیل افراط کاری و فزون خواهی ماموران مالیاتی و سربازان محلی مسئول گرفتن مالیات به وقوع پیوست. همین روحیه را در دولت امروز هم شاهد هستیم دولت حاکم ،که با کشاورزان همدرد است، اعتماد به نفس خود را در صورتیکه نادیده گرفته شود از دست می دهند و در غیر این صورت بدست می آورند.

تحولات  پولی، هنری و فرهنگی

شاه اکبر همچنین سیستم پولی هند را با پذیرش اصلاحات مالی" شیر شاه صوری" ارتقاء بخشید. شیر شاه صوری حکمران افغانی بود که بین سال های ۱۵۴۰ و ۱۵۴۵ حاکم دهلی و آگرا بوده است. شیر شاه سکه نقره و واحد های پولی پایین تر روپیه را وارد گردش پول هند کرد. پس از آن اکبر شاه سکه طلا را با نام "اشرفی" عرضه کرد و بین این سه سکه گردش پولی پویایی را برقرار کرد. این سه سکه فلزی در خلال حکومت اکبر شاه ابداع شد و حتی تا زمان امپراطوری مغول ادامه یافت و تا پیش از جنگ جهانی دوم واحد پول هندی انگلیسی شد. همچنین در سال ۱۹۵۰ جمهوری هندوستان به شکل مدون سکه یک روپیه ای را که برابر با ۶۴ "پیسا" یا ۱۶ "آناس" است، پذیرفت. این سیستم ثابت پولی نه تنها در هند امروز هم جای خود را پیدا کرد بلکه به شکل گسترده تری به خاطر تاریخچه چهار صد ساله خود مقبول واقع شد.

مغول فرهنگ رایج فارسی در هنر و علم را به شبه قاره هند آورد. زبان فارسی زبان مشترک مردم آسیا بود که در زمان حکومت مغول به شکل شعر و هنر های ادبی به شکوفایی رسید. گرایش هند به فرهنگ فارسی را به بابر و پس از آن همایون نسبت می دهند. همایون بین سالهای ۱۵۴۰ تا ۱۵۵۳ پس از میلاد مسیح به ایران تبعید شد و در آنجا چنان شیفته زبان فارسی شد، که در زمان بازگشت به هند به سال ۱۵۵۶ قشونی از هنرمندان خوشنویس، شاعر، معمار و بنا را با خود به هند آورد.

بین هندوستان و عناصر معماری اسلامی پیوندی استوار شد که مکتبی به نام معماری "ایندو ـ ساراسنیک" را به وجود آورد. این سبک متفاوت با ساخت مقبره همایون، آگرا در زمان حکومت شاه اکبر، مقبره سکندر و اعتماد الدوله در زمان حکمرانی جهانگیر و در انتها تاج محل و قلعه سرخ در دهلی در زمان شاه جهان به حد کمال رسید. بعدها در سال ۱۹۱۱ آرشیتکت انگلیسی ادوین لوتینز با الهام از این عناصربناهای باشکوهی را دردهلی نو  پایتخت مدرن هند طراحی کرد که هنوز هم  محل استقرار دولت در قرن بیست و یک است.

عشق و علاقه آنها به طبیعت را نمی توان نادیده گرفت. مغول ها پارک های بسیاری ساختند که نخستین آنها در آگرا به دستور بابر ساخته شد و بعدها در زمان حکومت جهانگیر و شاه جهان تکمیل شد. هنر مغول ها بر روی البسه هند امروز خصوصاً سبک بافتن و طرهای چاپ شده هم تاثیر گذاشته است. ملکه نور جهان را می توان به درستی به عنوان متخصص طراحی لباس توصیف کرد. او لباس ها و جواهرات خود را به سبک فوق العاده ای طراحی می کرد و به عنوان اولین زن دربار جهانگیر وقار و متانت خاصی داشت. طراحان مد امروزی همچنان سبک های زنده مغول را در گلدوزی ، جواهرات و طرح های چاپ شده بر روی لباس به خدمت می گیرند.

چگونه می توان غذاهای مغولی آشپز "خانساماس مغول"را فراموش کرد که از خوراک ساده آسیای میانه به غذاهای سرشار از عطر و طعم رسیده بود.کسی که با ترکیب طرز تهیه انواع غذا های منطقه ای گوشت های متنوع را با ادویه های هندی طبخ می کرد.

ملاحظه : حکومت مغولان در هند، اوج شکوفای ادب فارسی و اسلامی است. بسیاری از قوانینی که هنوز در جامعه هند بالاخص در زمینه اقتصادی در حال اجرا است بر پایه قوانین آن حکومت تهیه و تدوین گردیده است. باید گفت که استعمار بریتانیا نیز از آن قوانین برای اداره حکومت استفاده کرد.

روزنامه: دی ان آ  مورخ: ۱۹ نوامبر

سال ۱۳۹۵