پیشینه و تحلیل وقایع منطقه پاراچنار پاکستان

مقدمه

پاراچنار، مرکز شهرستان کرم است که به یکی از کانون‌های بحران و خشونت در پاکستان تبدیل شده است. این منطقه با جمعیتی نزدیک به ششصد هزار نفر به‌طور مستمر شاهد حملات تروریستی و درگیری‌های فرقه‌ای بوده است که باعث شده است شرایط زندگی در آن به شدت تحت تأثیر قرار گیرد. خشونت‌ ها در پاراچنار، از جمله انفجارهای مرگبار و حملات مکرر، نشان‌دهنده عمق بحران و پیچیدگی‌های موجود در این منطقه است.

پاراچنار نه تنها به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و نزدیکی به مرز افغانستان، بلکه به‌خاطر تنوع قومی و مذهبی خود و نیز وجود اختلافات تاریخی و سیاسی، به یک نقطه بحرانی تبدیل شده است. در سال‌های اخیر این منطقه شاهد افزایش چشمگیر در میزان خشونت و حملات فرقه‌ای بوده است که منجر به کشته شدن و زخمی شدن بسیاری از ساکنان آن شده است. بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران معتقدند که بحران پاراچنار تنها به مسأله تروریسم محدود نمی‌شود، بلکه ریشه‌های عمیق‌تری در فرقه‌گرایی و عوامل ژئوپلیتیکی نیز دارد.

بررسی موقعیت جغرافی و اجتماعی کرم[1]

از نظر جغرافیایی، کرم با افغانستان در شمال‌غرب مرز مشترک دارد. مساحت کرم 3380 کیلومتر مربع است و بر اساس سرشماری 2017، جمعیت آن 619553 نفر است. از نظر اداری، کرم به سه بخش تقسیم شده است: کرم بالا، کرم مرکزی و کرم پایین. کرم بالا پرجمعیت‌ترین بخش است و قبایل عمده آن شامل طوری‌ها و بنگش‌ها به همراه برخی قبایل کوچک‌تر مانند منگال‌ها، مقبال‌ها و خیلجی‌ها می‌باشند. طوری‌ها تنها قبیله پختون هستند که 100% شیعه هستند، در حالی که نیمی از بنگش‌ها سنی و نیمی دیگر شیعه هستند. تقریباً 80% جمعیت کرم بالا را شیعیان تشکیل می دهد. پاراچنار مکان محبوبی در کرم بالا است. تقریباً 95% جمعیت کرم مرکزی سنی هستند و حدود 80% جمعیت کرم پایین سنی هستند و مکان محبوب آن سده است.

آغاز درگیری های فرقه ای در کرم[2]

کرم زمانی مکان محبت، صلح و برادری بود. شیعه ‌و سنی‌ با صلح و آرامش کنار هم زندگی  و در مواقع نیاز به یکدیگر کمک می‌کردند. آنها همچنین در غم و شادی های یکدیگر شریک بودند. با این حال عوامل مختلفی باعث ایجاد تنش بین فرقه ای در این منطقه شد که اولین درگیری به سال ۱۹۶۱ بر می گردد. در زیر به بیان علت درگیری ها در سال های مختلف به صورت مختصر پرداخته شده است.

درگیری‌های فرقه‌ای 1961

تاریخ اولین درگیری فرقه‌ای در کرم به سال 1961 برمی‌گردد. در آن سال، در جریان برگزاری مراسم محرم در سده توسط شیعیان، تیراندازی از سوی افراد ناشناس به وقوع پیوست که منجر به کشته و زخمی شدن تعدادی از شرکت‌کنندگان شد. شیعیان معتقد بودندکه این تیراندازی توسط اهل سنت انجام شده است و بدون تحقیقات کافی، درگیری‌های فرقه‌ای میان دو گروه شدت گرفت که منجر به آسیب‌های جدی انسانی و مالی برای هر دو طرف شد.

درگیری‌های فرقه‌ای 1971

درگیری دوم در سال 1971 رخ داد، زمانی که سنی‌ها شروع به ساخت مناره‌ای در مسجد جامع پاراچنار کردند. جامعه شیعه به ساخت این مناره اعتراض کردند و گفتند که ممکن است از آن به عنوان سنگر در درگیری‌های فرقه‌ای استفاده شود. این مناقشه تنش‌های فرقه‌ای را به وجود آورد که به سرعت به درگیری‌های وسیع سنی-شیعه تبدیل شد و باعث کشته و زخمی شدن بسیاری از افراد از طرفین شد. پس از مذاکرات آتش بس اعلام شد. با این حال، ساخت مناره متوقف نشد و به اتمام رسید.

درگیری‌های فرقه‌ای 1987

درگیری فرقه‌ای 1987 به دلیل یک مشکل شخصی بود که به تدریج به درگیری‌های فرقه‌ای تبدیل شد. در تاریخ 24 ژوئیه 1987، یکی از اهالی سنی روستای بوشرا، که عمدتاً سنی‌نشین است و در نزدیکی پاراچنار قرار دارد، به طرز مشکوکی ربوده شد. رباینده (شیعه) درخواست کرد که اگر برادر مفقود شده‌اش ارائه نشود، او را آزاد نخواهد کرد. بزرگان هر دو فرقه سعی کردند این مسئله شخصی را حل کنند، اما بی‌نتیجه بود. تلاش‌ها برای حل مسئله ادامه یافت تا اینکه درگیری مسلحانه‌ای میان سنی‌ها و شیعیان روستاهای اطراف آغاز شد. در این درگیری از سلاح‌های سنگین علیه یکدیگر استفاده شد. بسیاری از خانه‌ها به خاکستر تبدیل شدند. وضعیت آنقدر بد شد که ارتش به کنترل اوضاع فراخوانده شد و برای چندین روز مقررات منع رفت و آمد برقرار شد.

درگیری‌های فرقه‌ای 1996

ریشه این درگیری به واقعه‌ای در مدرسه عالی دولتی پاراچنار برمی‌گردد. گفته می شودکه برخی از دانش‌آموزان بر روی تخته‌سیاه کلاس توهین‌های ضدشیعه نوشتند. پس از اعتراض دانش‌آموزان شیعه، موضوع به مدیر مدرسه گزارش داده شد و سپس به دستیار سیاسی پاراچنار نیز اطلاع داده شد. در در تاریخ 10 سپتامبر 1996، دانش‌آموزان ناراضی از هر دو فرقه با یکدیگر درگیر شدند. مدیر مدرسه تلاش کرد تا وضعیت را کنترل کند، اما افراد ناشناس به مدرسه تیراندازی کردند. این امر منجر به درگیری‌های فرقه‌ای در سراسر کرم شد.

درگیری‌های فرقه‌ای 2007

در سال 2007، دو درگیری عمده فرقه‌ای رخ داد. اولین مورد در ماه آوریل و دومین مورد در ماه نوامبر بود. در تاریخ 6 آوریل 2007، شیعیان در پاراچنار به مناسبت عید میلاد النبی مراسمی برگزار کردند که هدف تیراندازی ناشناس قرار گرفت و منجر به کشته شدن و زخمی شدن تعدادی از شرکت‌کنندگان شد. وضعیت تشدید یافت و هر دو گروه، بدون تحقیق به تیراندازی‌های بی‌محابا با استفاده از سلاح‌های سنگین پرداختند. درگیری تا 12 آوریل ادامه یافت. نیروهای شبه ‌نظامی و ارتش برای کنترل وضعیت فراخوانده شدند و مقررات منع رفت و آمد برای چندین روز برقرار شد. در تاریخ 2 مه 2007، توافقی میان طرفین به امضاء رسید که آتش‌بس را برقرار کرد، اما این آتش‌بس عمر کوتاهی داشت.

در نوامبر 2007، درگیری جدیدی آغاز شد که بسیار خونین‌تر از قبل بود. در تاریخ 15 نوامبر 2007، افراد ناشناس به سمت فروشندگان سنی تیراندازی کردند و موجب کشته و زخمی شدن بسیاری از افراد شدند. سنی‌ها مظنون شدند که مهاجمان شیعه بودند. به همین ترتیب، در تاریخ 16 نوامبر، زمانی که مردم از مسجد پس از اقامه نماز جمعه بیرون می‌آمدند، فرد ناشناسی یک نارنجک دستی پرتاب کرد و موجب کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از افراد شد. به زودی درگیری‌های فرقه‌ای در سراسر کرم آغاز شد. از سلاح‌های مدرن یکدیگر استفاده کردند. درگیری پنج روز ادامه یافت و در تاریخ 20 نوامبر، ارتش مداخله کرد و کنترل وضعیت را به دست گرفت. مقررات منع رفت و آمد برای چند روز برقرار شد. به دنبال این دو درگیری، جاده اصلی تل-پاراچنار به مدت چهار سال (2007-2011) مسدود شد. مردم مجبور شدند از طریق افغانستان به پیشاور بروند که باید مسافت بسیار طولانی تری را طی می کردند. علاوه بر این مسدود شدن جاده تل-پاراچنار منجر به کمبود شدید مواد غذایی، دارو و افزایش قیمت‌ها شد.

درگیری‌های فرقه‌ای 2008

در سال 200۸، نیز دو درگیری عمده فرقه‌ای رخ داد. اولین مورد در ماه آوریل و دومین مورد در ماه اکتبر بود. در تاریخ 6 آوریل 2008، در حین برگزاری مراسم عید میلاد النبی فردی شعارهای توهین‌آمیز سر داد. این حادثه باعث تیراندازی به سوی مراسم شد که به کشته و زخمی شدن تعدادی از افراد منجر گردید. به دنبال این واقعه درگیری‌های گسترده‌ی بین فرقه ای رخ داد. سرانجام، توافق آتش‌بس در تاریخ 26 سپتامبر 2008 در اسلام‌آباد به امضاء رسید که به نام "پیمان اسلام‌آباد" شناخته می‌شود.

دومین درگیری فرقه‌ای در اکتبر همین سال رخ داد. در تاریخ 1 اکتبر، روستای شیعه‌نشین (پیوار) مورد حمله شبه‌نظامیان با سلاح‌های سنگین قرار گرفت. به همین ترتیب، روستای سنی‌نشین (منگلان) نیز مورد حمله افراطیون با سلاح‌های سنگین قرار گرفت. این حملات، کل کرم را به درگیری‌های فرقه‌ای کشاند. در نهایت، توافق آتش‌بس در تاریخ 16 اکتبر 2008 در مری به امضاء رسید که به‌طور عمومی به عنوان "پیمان مری" شناخته می‌شود.

درگیری‌های فرقه‌ای 2009

در تاریخ 16 ژوئن 2009، گروه‌های فرقه‌ای به دلیل اختلافات مربوط به ساخت سنگر درگیر شدند. این درگیری به شدت گسترش یافت و به مدت 12 روز ادامه پیدا کرد.

درگیری‌های فرقه‌ای 2010

در تاریخ 15 سپتامبر 2010، روستای شیعه‌نشین (کایوس) مورد حمله افراطیون قرار گرفت. شیعه‌ها ادعا کردند که مهاجمان از فرقه سنی روستای منگلان بودند. در واکنش، روستای منگلان در تاریخ 18 سپتامبر توسط شبه‌نظامیان مورد حمله قرار گرفت. سنی‌ها نیز ادعا کردند که مهاجمان شیعه بودند. در این حمله، روستای منگلان به آتش کشیده شد و کایوس دوباره به دست مهاجمان افتاد. در تاریخ 24 سپتامبر، توافق آتش‌بس میان طرفین به امضاء رسید.

درگیری‌های فرقه‌ای 2011

همچنین در اکتبر 2011، درگیری‌های فرقه‌ای پراکنده‌ای در پیوار (روستای شیعه‌نشین) و پیوار تانگی (روستای سنی‌نشین) رخ داد که تنش‌های فرقه‌ای و خصومت‌های قبلی را دوباره به اوج خود رساند. در نهایت، این درگیری‌ها فروکش شد و توافق صلح دیگری در تاریخ 24 اکتبر 2011 به امضاء رسید که در آن مبلغ هشتصد هزار روپیه به عنوان جریمه برای نقض‌کنندگان تعیین شد.

درگیری های فرقه ای ۲۰۱۷ [3]

در سال ۲۰۱۷، پاراچنار شاهد مجموعه‌ای از حملات تروریستی و خشونت‌های فرقه‌ای بود که تأثیرات زیادی بر جامعه محلی گذاشت. در این سال، پنج حمله تروریستی بزرگ رخ داد که به کشته شدن حدود ۱۳۲ نفر و زخمی شدن ۴۶۰ نفر منجر شد. این حملات شامل انفجارهای بمب، تیراندازی و حملات انتحاری بودند که بسیاری از قربانیان را در حین برگزاری مراسم‌های مذهبی و فعالیت‌های روزمره مورد هدف قرار گرفتند.

درگیری های فرقه ای ۲۰۲۴[4]

طبق گزارش‌های رسانه‌ای، علت اصلی این درگیری‌ها اختلاف‌نظر بر سر اراضی بین قبایل مختلف است که برخی از آنها شیعه و برخی دیگر سنی هستند. پوشش رسانه‌های اصلی از این وضعیت محدود بوده، اما شبکه‌های اجتماعی پر از گزارش‌هایی درباره درگیری‌ها و تلفات بوده است. برخی از افراد این خشونت‌ها را به عنوان درگیری‌های فرقه‌ای بین جوامع شیعه و سنی توصیف کرده‌اند و حتی آن را به عنوان نسل‌کشی علیه شیعیان نامیده‌اند. با این حال، تأیید این ادعاها وجود ندارد و مشخص نیست که کدام مذهب در این درگیری‌ها بیشتر آسیب دیده است. [5]

برخی از خبرها حاکی از آن است که این زمین از لحاظ قانونی به شیعیان تعلق دارد. شیعیان قصد داشتند در این زمین کشاورزی کنند که با مخالفت چند خانواده سنی روبرو شدند.

پس از تشکیل جرگه‌ای از روسای قبایل پشتون برای حل اختلاف، صلح موقتی برقرار شد، اما این صلح پایدار نبود. برخی از علمای اهل سنت با استفاده از سخنرانی‌های تفرقه‌انگیز و تماس با گروه‌های مسلح، به تحریک درگیری‌ها پرداختند و این موضوع منجر به جنگ شیعه و سنی شد در ساعت یازده شب، حملات شامل آتش، گلوله و پرتاب خمپاره در منطقه آغاز شد که شیعیان را غافلگیر کرد. سنی‌ها ادعا کردند که این حملات توسط افراد خودسر انجام شده و سلاح‌های سنگین استفاده‌شده ممکن است توسط تحریک طالبان پاکستان (TTP) تأمین شده باشد. بزرگراه پاراچنار به کوهات و پیشاور به دلیل درگیری‌ها مسدود شده و مردم با مشکلات زیادی مواجه هستند. خدمات اینترنت و تلفن همراه در این منطقه قطع شده و بزرگراه اصلی نیز تا اطاع ثانوی بسته می باشد.

معاون فرماندار، جاوید اللہ محسود گزارش داد که رهبران طرفین به آتش‌بس رضایت داده‌اند و اعضای جرگه صلح به زودی مسلحین را از سنگرها خارج خواهند کرد. پس از پاک‌سازی سنگرها، نیروهای امنیتی در این مکان‌ها مستقر خواهند شد. از سوی دیگر، در درگیری‌های پنج‌روزه اخیر در کرم، تعداد کشته‌شدگان به ۴۳ نفر رسید و ۱۶۶ نفر زخمی شده‌اند. همچنین، بر روی شهر پاراچنار نیز تعداد زیادی موشک شلیک شده است. [6]

ممانعت عناصر تکفیری از انتقال افراد زخمی به بیمارستان ها در پاراچنار[7]

پاراچنار غزه ی ناشناخته ی پاکستان است که زیر گلوله های عناصر تکفیری تروریستی تحت حمایت دولت و ارتش پاکستان مورد حملات شدید قرار گرفته و همچنین به دلیل محاصره شدید، بیمارستانهای آن با کمبود دارو و تجهیزات معالجه مواجه شده اند. با گذشت شش روز از حملات عناصر تکفیری و تروریستی به مناطق شیعه پاراچنار و همچنین محاصره این منطقه، درگیری ها در اوج خود باقی مانده است. به دلیل محاصره شدید پاراچنار، بیمارستان های محلی با کمبود دارو و تجهیزات مواجه شده اند که باعث شده است بسیاری از افراد زخمی برای معالجه منتظر انتقال به بیمارستان پیشاور باشند. اما شب گذشته عناصر تکفیری، آمبولانس های حامل افراد زخمی شیعه را در حضور نیروهای ارتش پاکستان در منطقه مامو خوار واقع در هنگو با پرتاب سنگ مورد حمله قرار داده و ضمن متوقف کردن، آنها را مجبور به بازگشت به پاراچنار کرده و اجازه ی عبور و انتقال مجروحین به بیمارستان را ندادند.

اعتراضات گسترده در شهرهای بزرگ پاکستان جهت حمایت از مردم پاراچنار

برگزاری اعتراضات در کراچی به همت مجلس وحدت مسلمین[8]

در روز دوشنبه به همت مجلس وحدت مسلمین اعتراضات گسترده ای در کراچی جهت حمایت از مردم مظلوم پاراچنار برگزار شد که در آن تعداد کثیری از مردم از جمله مسئولین مجلس وحدت مسلمین وعلما شرکت کردند. شرکت کنندگان اظهار داشتند که با وجود اینکه پنج روز از این جنگ می گذرد ولی تا کنون دولت هیچ گونه اقدامی انجام نداده است. این گونه حوادث نشانه ضعف دولت در برقراری صلح و آرامش در کشور است. این وظیفه دولت و سایر دستگاه های دولتی است که صلح و آرامش را برای ممردم کشر فراهم سازند.

اعتراض گسترده در لاهور علیه بی‌توجهی دولت به وضعیت کرم[9]

سازمان دانشجویی امامیه پاکستان (ISO)- بخش لاهور روز سه شنبه در مقابل پریس کلب لاهور تظاهرات اعتراضی برگزار کرد که هدف آن، اعتراض به وضعیت نگران‌کننده‌ای است که در پاراچنار در حال وقوع است. این تظاهرات به رهبری رئیس سازمان دانشجویی امامیه پاکستان- لاهور انجام شد. این اقدام خاصاً علیه حملات موشکی و تیراندازی‌های شش روز گذشته است که به کشته شدن بی‌رحمانه تعداد زیادی از شیعیان حیدر کرار منجر شده و به گفته‌های برخی، این اقدامات تحت حمایت دولتی و به دست تروریست‌های تکفیری صورت گرفته است. در این تظاهرات، دانش‌آموزان و دانشجویان از مؤسسات آموزشی مختلف و شهروندان عادی به‌طور گسترده‌ای شرکت کردند تا صدای اعتراض خود را به بی‌توجهی دولت و سکوت آن در برابر این وضعیت به گوش عموم برسانند.

نظرات شخصیت‌های برجسته پاکستانی درباره درگیری‌های قبیله‌ای در کرم

نگرانی‌های بلاول بوتو زرداری از درگیری‌ها و تلفات در " کرم ایجنسی"[10]

رئیس حزب مردم پاکستان (PPP) بلاول بوتو زرداری روز یکشنبه نگرانی خود را از مرگ‌ومیر در نتیجه درگیری مسلحانه بین دو قبیله در ناحیه کرم خیبرپختونخوا ابراز کرد. وی تأکید کرد که هیچ‌کس نباید اجازه داشته باشد که قانون را به دست خود بگیرد. وی از هر دو قبیله خواست تا به قوانین احترام بگذارند و گفت که تضمین امنیت و نظم عمومی مسئولیت اصلی دولت خیبرپختونخوا است. وی افزود که در خلال این درگیری، از سلاح‌های سنگین از جمله راکت استفاده شده و اختلافات قبیله‌ای یادآور دوران جهل و نادانی است. بلاول بوتو زرداری اظهار داشت که پاکستان باید به جامعه‌ای پیشرفته و مبتنی بر برابری تبدیل شود.

انتقاد رئیس مجلس وحدت مسلمین و نماینده مجلس از ناتوانی دولت در برقراری صلح در پاراچنار[11]

رئیس مجلس وحدت مسلمین پاکستان، سناتور علامه راجا ناصر عباس از دولت و نیروهای امنیتی به دلیل عدم توانایی در برقراری صلح در پاراچنار با وجود کشته شدن ۱۲ نفر و زخمی شدن شمار زیادی از مردم انتقاد کرد. وی در کنفرانس خبری خود اظهار داشت که این نیروها به جای برقراری امنیت، بی‌قانونی را در پاراچنار گسترش داده‌اند؛ مردم منطقه به صلح نیاز دارند. وی همچنین به ناتوانی دولت و نیروهای امنیتی در برقراری صلح و نظم در پاراچنار اشاره کرد و افزود که رسانه‌ها نیز وضعیت بحرانی این منطقه را پوشش نمی‌دهند. وی خواستار توقف فوری این جنگ از سوی دولت شد و تصریح کرد که اتحاد شیعه و سنی در این منطقه که در انتخابات ۲۰۲۴ به وضوح مشهود و مورد تقدیر قرار گرفته، باید حفظ شود. ما خواهان صلح کامل در پاراچنار هستیم.

مهندس حمید حسین

مهندس حمید حسین، نماینده مجلس ملی از حوزه کرم، اظهار داشت که این منطقه در حال سوختن در آتش جنگ است. وی افزود "من در هر جلسه پارلمان برای صلح در این منطقه فریاد می‌زنم، اما به نظر می‌رسد هیچ‌کس آماده شنیدن نیست. این جنگ بر مردم آژانس کرم تحمیل شده است. برای یک قطعه زمین، انسان‌ها به طور بی‌رحمانه‌ای کشته می‌شوند. چرا این جنگ ادامه دارد؟ " وی به وضوح اعلام کرد که مردم این منطقه تصمیم قاطعانه‌ای گرفته اند که هیچ نیروی دیگری حق ورود به کرم را ندارد[12] . مهندس حمید حسین از کمبود دارو در بیمارستان‌ها و بازارهای محلی خبر داده است.

علی هادی عرفانی، عضو مجلس استانی، از دولت خواسته است تا به سرعت اقدام به اجرای آتش‌بس کند. [13]

واقعه‌های دلخراش اخیر در ناحیه کرم بسیار نگران‌کننده است، علامه ساجد نقوی[14]

قائد ملت جعفریہ پاکستان، علامه سید ساجدعلی نقوی، از شرایط بحرانی اخیر در شهرستان کرم ابراز نگرانی و تاسف کرد و اظهار داشت که چرا هر چند وقت یکبار وضعیت شهرستان کرم به حدی بحرانی می‌شود که به استفاده از سلاح‌های گرم و کشتار بی‌گناهان می‌انجامد. این موضوع بسیار نگران‌کننده است. وی همچنین بر لزوم جلوگیری از رشد افراط‌گرایی و عدم تحمل در جامعه تأکید کرد و خواستار انجام تحقیقات جامع، غیرجانبدارانه و شفاف در خصوص حوادث اخیر شد. علامه نقوی از دولت خواست تا به جای اقدامات سطحی، اقدامات جدی برای حفظ امنیت مردم انجام دهد و قاتلان و مجرمان را به دست عدالت بسپارند. وی همچنین برای ارتقاء درجات شهدا دعا کرد و برای بازماندگان از بارگاه الهی خواستار صبر جمیل شد.

درگیری‌های جاری در پاراچنار نگران‌کننده است، تلاش‌های دولت ناکام مانده است، علامه محمد افضل حیدری[15]

علامه محمد افضل حیدری، دبیرکل وفاق المدارس الشیعہ پاکستان، نسبت به درگیری‌های جاری در شهر پاراچنار و اطراف آن ابراز نگرانی کرده و اظهار داشته است که تلاش‌های نهادهای دولتی برای برقراری صلح به چشم نمی‌خورد. علامه حیدری از نخست‌وزیر شهباز شریف، رئیس‌جمهور آصف علی زرداری، و رئیس ستاد ارتش، جنرال عاصم منیر درخواست کرده است که با درک اهمیت وضعیت، اقدام به برقراری صلح در پاراچنار نمایند.

وی افزود که پس از پایان وضعیت خاص قبایلی، مسئولیت‌های مربوط به امنیت و نظم به دولت استانی واگذار شده است. به گفته وی، با توجه به اینکه تمام نواحی از جمله کرم بخشی از استان خیبر پختونخوا هستند و با وجود حضور نیروهای نظامی و پلیس در مناطق مرزی، چرا نتوانسته‌اند جلوی حوادث تروریستی را بگیرند. او همچنین پرسیده است چرا طرح ملی اقدام در پاراچنار به اجرا در نمی‌آید و چرا سازمان‌ها به عنوان تماشاگر عمل می‌کنند در حالی که تروریست‌ها از بیرون وارد شده و لشکرکشی می‌کنند.

عوامل مؤثر بر درگیری‌های فرقه‌ای در منطقه پاراچنار[16]

عوامل متعددی در درگیری های فرقه ای این منطقه نقش به سزایی داشته اند که می توان به عوامل محیطی، عوامل ملی و عوامل بین المللی اشاره کرد. در این گزارش به بررسی این عوامل پرداخته شده است.

الف) عوامل محلی

عوامل محلی در درگیری‌های فرقه‌ای در کرم شامل عدم اعتماد، شعارهای توهین‌آمیز در مراسم، روحانیون افراطی، افراط‌گرایی جوانان، آسیب‌پذیری آموزشی و در دسترس بودن سلاح‌ها است.

1. عدم اعتماد

بین سنی‌ و شیعه‌ شکاف گسترده‌ای از عدم اعتماد وجود دارد. اغلب، افراد ناشناس به مراسم عمومی حمله می‌کنند و بلافاصله پس از آن درگیری‌های فرقه‌ای بدون تحقیق یا بررسی رخ می‌دهد. این نشان‌دهنده شکاف عمیق اعتماد میان این دو فرقه است. نیروی سودبرنده از این عدم اعتماد، نیروهای افراطی غیر محلی حمایت‌شده از کشورهای خارجی هستند.

2. شعارهای توهین‌آمیز

خشونت‌های فرقه‌ای در کرم عمدتاً در زمان‌های مراسم عمومی مانند محرم، عید میلاد النبی و نوروز رخ می‌دهد. در این مراسم‌ها اغلب شعارهای توهین‌آمیز سر داده می‌شود که آتش تنفر فرقه‌ای را شعله‌ور می‌کند.

3. روحانیون افراطی

روحانیون افراطی عامل دیگری هستند که آتش درگیری‌های سنی-شیعه در کرم را شعله‌ور می‌کنند. روحانیون افراطی با سوءاستفاده از بی‌سوادی مردم و ارائه تفسیرهای محدود از اصول اسلام، مردم را فریب می دهند و با وعده‌های بهشت، زندگی مرفه و مزایای پس از مرگ، مردم ناآگاه را به نام دین فریب می دهند.

4. نفوذ افراطیون از مناطق دیگر

در درگیری‌های فرقه‌ای، گروه‌های افراطی از اورکزی، وزیرستان شمالی، لشکر اسلامی منگال باغ و انصار الاسلام محبوب از خیبر مداخله می کنند و باعث تشدید خشونت‌های فرقه‌ای می شوند. حضور این افراطیون، درگیری‌های کوچک فرقه‌ای را به درگیری‌های بزرگ تبدیل می کندکه منجر به خسارات سنگین انسانی و مالی در طی این درگیری ها شده است.

5. آسیب‌پذیری آموزشی

نرخ سواد در کرم پایین است، زیرا بیشتر مردم زیر خط فقر هستند. فردی با تحصیلات پایین به راحتی می‌تواند توسط افراطیون مورد سوء استفاده قرار گیرد. قبایل بنگش و توری و همچنین در پاراچنار عمدتاً تحصیل‌کرده هستند و به همین دلیل یا شاغل هستند یا کسب‌وکار خود را دارند و بنابراین به راحتی نمی‌توانند برای افراط‌گرایی مورد سوء استفاده قرار گیرند. با این حال، نرخ سواد در مناطق دورافتاده مرکزی و پایین کرم نسبتا پایین است که به افراط‌گرایی منجر می‌شود.

6. دسترسی به سلاح‌

در طول جهاد افغانستان (دهه 1980)، سلاح‌ها برای آموزش مجاهدین در این منطقه تأمین شد. در دسترس بودن سلاح‌ها و آموزش جهادی‌ها، ایدئولوژی افراطی را در مناطق قبایلی پرورش داد. قبایل با استراتژی‌های جنگی و استفاده از سلاح‌های مختلف آشنا شدند. پس از جهاد افغانستان، توجه قبایل به درگیری‌های فرقه‌ای معطوف شد. روحیه آماده به تیراندازی و دسترسی آسان به سلاح‌ها وضعیت را بدتر کرد.

ب) عوامل ملی

عوامل ملی در درگیری‌های فرقه‌ای در کرم شامل اسلام‌سازی تحت رهبری ضیاء، سازمان‌های افراطی و غفلت دولت است.

1. اسلام‌سازی تحت رهبری ضیاء

ژنرال ضیاءالحق در سال 1978 روند اسلام‌سازی را در پاکستان آغاز کرد. در این روند، تمامی قوانین باید بر اساس اصول مذهب حنفی اجرا می‌شدند. به عنوان مثال قوانین عشر، زکات و قانون حدود و قصاص، طبق موازین فقه حنفی به اجرا درآمدند. این قوانین به شدت توسط جامعه شیعه در پاکستان مورد اعتراض قرار گرفتند زیرا اجرای این قوانین تحت فقه جعفری متفاوت بود. شیعیان درخواست کردند که این قوانین تحت فقه جعفری نیز مورد بررسی قرار گیرند. هرچند، این مسئله بعدها حل شد، اما آن‌ها تهدیدی را حس کردند که دولت ممکن است حقوق آن‌ها را تحت سلطه سنی‌ها پایمال کند. از این رو، شیعیان با تشکیل حزب سیاسی خود، "تحریک جعفریه پاکستان" به سیاست روی آوردند. سیاست‌های اسلام‌سازی به درگیری‌های سنی-شیعه در پاکستان عمق بیشتری داد و به وخامت اوضاع افزود.

2. غفلت دولت

دولت در ارائه راه‌حل پایدار برای تنش‌های فرقه‌ای در کرم، نقشی منفعلانه ایفا کرده است. دولت مداخله می‌کند و تسکین موقت در قالب توافق‌های صلح ارائه می‌دهد، اما این توافق‌ها پایدار نیستند. هر بار ارتش مداخله کرده و مقررات منع آمد و شد برقرار می‌شود، اما تا به امروز اقدامی در سطح دائمی انجام نشده است.

3. سازمان‌های افراطی

در کرم، درگیری‌های فرقه‌ای به صورت محلی و در مقیاس کوچک وجود داشتند که توسط بزرگان محلی قبایل حل و فصل می‌شدند. اما با ظهور سازمان‌های افراطی سنی مانند سپاه صحابه پاکستان (SSP)، لشکر جھنگوی (LeJ) و جیش محمد (JeM) و سازمان‌های شیعه مانند حزب‌الله کرم درگیری‌های فرقه‌ای تشدید شده و به سطح وسیع‌تری از خشونت تبدیل شده است.

ج) عوامل بین‌المللی

عوامل بین‌المللی در تشدید درگیری‌های فرقه‌ای در کرم شامل ورود پناهندگان افغان، طالبانیزه شدن، حمایت‌های خارجی و حضور نیروهای آمریکایی در افغانستان هستند.

1. ورود پناهندگان افغان

در طول جهاد افغان‌ها علیه اتحاد جماهیر شوروی (دهه 1980)، بسیاری از پناهندگان افغان به پاکستان از جمله کرم مهاجرت کردند. اکثر این پناهندگان سنی بودند و به همین دلیل در کنار سنی‌ها در کرم مبارزه کردند. ورود پناهندگان افغان به اختلال در اقتصاد محلی و تغییرات جمعیتی در کرم انجامید. پناهندگان افغان در دوران درگیری‌های فرقه‌ای به طور گسترده‌ای از وضعیت بی‌ثبات استفاده کرده و در این شرایط به غارت مغازه‌ها و اموال مردم پرداختند.

2. طالبانیزه شدن

کرم از نظر استراتژیک اهمیت زیادی دارد زیرا از سه سمت با استان‌های شرقی افغانستان مرز مشترک دارد و نزدیک‌ترین نقطه به کابل از پاکستان است. این منطقه در طول جنگ علیه شوروی در دهه 1980 به عنوان پناهگاهی برای مجاهدین استفاده می‌شد. حضور طالبان افغانستان در کرم با درگیری‌های فرقه‌ای در این منطقه به طور مستقیم مرتبط است. طالبان افغان و دیگر گروه‌های افراطی همیشه تلاش کرده اند تا تأثیر و تسلط بر کرم بالا را حفظ کنند تا بتوانند به راحتی از مرز عبور کنند. در درگیری‌های فرقه‌ای، طالبان افغان و دیگر گروه‌های سنی، به سنی‌های محلی در کرم بالا کمک کردند تا تسلط سنی‌ها در این منطقه تضمین شود.

3. انقلاب اسلامی ایران[17]

نویسنده این مقاله معتقد است که انقلاب اسلامی ایران باعث رادیکالیزه‌شدن شیعیان در پاکستان شده است. همچنین حضور پناهندگان افغان (سنی) و روند اسلام‌سازی تحت حکومت ضیاءالحق را از عوامل تشدید این رادیکالیسم و ظهور گروه‌های شیعه مختلف معرفی می‌کند. با این حال، به نظر می‌رسد که این نظریه چندان معتبر نیست. پایه‌های انقلاب اسلامی ایران بر حمایت از مستضعفان و مظلومان جهان استوار است. نمونه‌های بارز این حمایت‌ها شامل کمک‌های ایران به مردم غزه است، که عمدتاً از اهل سنت هستند، ولی جمهوری اسلامی ایران همواره از آنها حمایت کرده است. همچنین، جمهوری اسلامی ایران به‌طور مداوم از مسلمانان مظلوم پاکستان، بدون توجه به فرقه‌های مختلف، پشتیبانی کرده است.

4. حمایت‌های خارجی

هر دو گروه سنی و شیعه به طور غیررسمی حمایت‌های خارجی دریافت می‌کنند. برخی معتقدند که ایران شیعیان این منطقه را از نظر مالی حمایت و پشتیبانی می کند.  این در حالی است که شیعیان معتقدند که طالبان افغان، طالبان سنی پاکستانی و پادشاهی عربستان سعودی به سنی‌های محلی در کرم برای درگیری‌های فرقه‌ای کمک مالی می‌کنند.

درخاتمه می توان گفت ؛

درگیری‌های قبیله‌ای در پاراچنار پاکستان با توجه به عوامل متعدد و پیچیده‌ای از جمله رقابت‌های تاریخی، تنش‌های قبیله‌ای و ضعف‌های مدیریتی، به یکی از بحران‌های بحرانی تبدیل شده است. برای حل این بحران نیاز به همکاری جامع و چندجانبه از سوی دولت، نهادهای بین‌المللی و گروه‌های محلی وجود دارد. این وضعیت، همچنین بیانگر نیاز به توجه بیشتر به مسائل قومی و مذهبی و لزوم برنامه‌ریزی‌های بهتری برای مدیریت اختلافات و جلوگیری از خشونت‌های آینده است.

درگیری‌های فرقه‌ای و خشونت‌های مداوم در پاراچنار، نماد بحران‌های عمیق‌تری هستند که این منطقه را به یکی از نقاط بحرانی و ناپایدار پاکستان تبدیل کرده‌اند. علیرغم تلاش‌های متعدد برای برقراری صلح و توافق‌های موقتی که به امضا رسیده‌اند، هیچ‌یک از این اقدامات نتوانسته است به‌طور کامل تنش‌ها را کاهش دهد و جامعه محلی را به آرامش برساند. با نگاهی به تاریخچه درگیری‌ها و عوامل متعددی که به تشدید آنها کمک کرده است—از تنش‌های قومی و مذهبی گرفته تا نقش‌های بین‌المللی و دخالت گروه‌های افراطی—می‌توان به این نتیجه رسید که حل بحران پاراچنار نیازمند رویکردی جامع و پایدار است که به ریشه‌های عمیق این مشکلات بپردازد.

رسانه‌های اصلی تا حد زیادی وضعیت پرتنش منطقه را نادیده گرفته‌اند، در حالی که رسانه‌های اجتماعی پر از گزارش‌هایی درباره این درگیری‌ها هستند. در چند روز گذشته ویدیو و تصاویر دلخراشی از پاراچنار در شبکه های اجتماعی منتشر شد که می تواند دلیلی بر ثبات جنگ فرقه ای باشد نه درگیری اراضی. در این ویدیو ها می توان مشاهده کرد که گروه تکفیری چطور با بی رحمی شیعیان را ذبح می کنند یا در ویدیو دیگری می توان دید که وسایل نقلیه را متوقف می کنند و با چک کردن شناسنامه اجازه عبور به سنی ها داده می شود و شیعیان را دستگیر می کند. اما متاسفانه دولت هیچ گونه توجهی به این وضعیت ندارد و حتی رسانه های ملی نیز که در عید قربان قطع کردن پای شتر را سر تیتر خبری به مدت چند روز قرار دادند، وضعیت امروز پاراچنار را نادیده گرفته و هیچ گونه خبری از این منطقه را پوشش نمی دهند.

منابع: