شهر داکا

 در جستجوی نقطه آغاز تاریخ خود

تاریخ داکا به اندازه رودخانه هایی که آن را احاطه کرده اند سیال و باشکوه است. در طول قرن‌ها، این شهر تغییراتی داشته و با هر تمدن و سلسله جدیدی که در آن ظهور و افول کرده، تکامل یافته و آثاری از فرهنگ‌ خود را در خاک این شهر بر جای گذاشته است.

 با حفاری در محل زندان مرکزی سابق، واقع در سواحل رودخانه بوریگانگا، داستان منشأ داکا مورد توجه عمومی قرار گرفته است. گفته می‌شود که یافته‌های این کاوش‌ها تاریخ پایتخت را به دوران اوایل قرون وسطی یا عصر مغول تا حکومت سلطانی، از سال 1438 م تا پیش از قرون وسطی بازمی‌گرداند. من نتایج این کاوش ها را هیجان انگیز یافتم. چگونه داکا در زمانی که سلسله‌ها و امپراتوری‌های بسیاری در طول اعصار بر آن حکومت می‌کردند، از جمله پادشاهی گائودا هندو، امپراتوری پال بودایی ، سلسله سین هندو، سلسله هندو دیو، فرمانداران ترک و افغان، سلطنت بنگال و مغول ها و بالاخره انگلیسی ها، رونق و توسعه یافته است ؟

اولین ذکر یا سرنخ از مکانی به نام "داکا" در کتیبه ای از سلطان رکن الدین بربک شاه به تاریخ 1460 م یافت شده است. در سال 1582 م، تودار مال وزیر دارایی اکبر شاه، بنگال تحت حاکمیت پادشاهی گورکانی را به 24 سرکار (منطقه/ استان) تقسیم کرد. ابوالفضل، مورخ و مؤلف اکبرنامه از "داکا باجو" به عنوان نقطه سرآغاز بخش ها و توابع بنگال ذکر کرده است. کتاب اکبرنامه از "داکا باجو"  به عنوان یک مکان مهم در ارتباط با جنگ علیه بومیان مستقل بهاتی (بنگال پایین) از 1583- 1605 سخن به میان آورده است.

 کشف یک قلعه تاریخی در محوطه زندان مرکزی داکا زمینه وسیع تری از کسب اطلاعات در باره اهمیت شهر داکا در دوره امپراتوری مغول گورکانی فراهم کرد. میرزا ناتان نویسنده و فرمانده سپاه  اسلام خان، در کتاب خود به نام "بهارستان " از قلعه‌ای یاد می‌کند که " بزرگ‌ترین و محکم‌ترین قلعه محصور در داخل دیوار های گلی در دوران پیش از مغول است".گفته شده که صبحدار و لشکر 50 هزار نفری او در قلعه کاخ و اطراف آن زندگی می کردند. بنابراین، معمولاً به عنوان قلعه اسلام خان تصور می شد. مسجد بینات بی بی، بنا شده در سال 1454م، در زمان سلسله سلطان بنگال (قرن 13 تا 16 میلادی) در منطقه ناریندا داکا است. این بنا که در زمان ناصرالدین محمود شاه، سلطان بنگال (1435-1459 م) ساخته شد، حاکی از وجود یک دوره پررونق حتی قبل از ورود اسلام خان است. همچنین حرم شاه علی بغدادی در میرپور ، قدیس و شاگرد شاه بهار از سال 1412م تا کنون حضوری ماندگار داشته است.

 شواهدی وجود دارد که داکا حتی در دوره پیش از قرون وسطی (قرن ششم تا سیزدهم میلادی) تا دوره تاریخی اولیه (قرن ششم قبل از میلاد تا قرن ششم پس از میلاد) شهری پر رونق بوده است. کشف ظروف سفالی لعابدار و ظروف رولتی از قلعه در محوطه زندان شباهت هایی را با ظروف کشف شده در مکان های تاریخی ماهستان نگار و واری باتشوار  از دوران اولیه تاریخی نشان داد. سفال های کشف شده احتمال تجارت بین المللی در داکا را از طریق "جاده ابریشم" باستانی نشان می دهد. زیرا این سفال ها و سفالگری منشأ و ارتباطات خارجی داشته است.

 این مطالب حقایق جالبی در باره شهر داکا ما هستند که ما از آنها بی اطلاعیم. یک کاوش باستان شناسی، قدمت هر تمدن، چگونگی شکوفایی آن و چرایی دفن شدنش زیر آوارهای تمدن تکامل یافته بعدی را مشخص می کند. داستان داکا از ریشه‌های باستانی تا تصویر امروزی‌اش هنوز به پایان نرسیده و این داستان هنوز در حال نوشتن است.

نویسنده: رفعت بینات رشید

(روزنامه دیلی استار ، دو شنبه، 25 نوامبر 2024)

https://www.thedailystar.net/my-dhaka/news/dhaka-search-the-beginning-3760876