محمد اعظم رهنورد زریاب (۱۳۲۳-۱۳۹۹)، یکی از برجسته‌ترین نویسندگان ادبیات فارسی در افغانستان، با کارنامه‌ای پربار در نویسندگی، پژوهش، و روزنامه‌نگاری شناخته می‌شود. زریاب که تسلط چشم‌گیری بر زبان فارسی و فرهنگ‌های مختلف داشت، با خلق آثاری نظیر «گلنار و آئینه» و «هذیان‌های دور غربت» نه ‌تنها جایگاه ویژه‌ای در ادبیات افغانستان یافت، بلکه به‌عنوان نویسنده‌ای اثرگذار در حوزه تمدنی فارسی ‌زبانان شناخته شد.

زندگی‌نامه (کودکی تا تحصیلات و دوران کاری)

زریاب در منطقه ریکاخانه کابل متولد شد و دوران دانش‌آموزی خود را در مدرسه حبیبه سپری کرد. سپس در رشته روزنامه‌نگاری در دانشگاه کابل تحصیل کرد و مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه ویلز جنوبی انگلستان دریافت کرد. علاقه به ادبیات، از کودکی آغاز شد و بعدها با مطالعه آثار نویسندگان ایرانی و غربی تکامل یافت.

دوران حرفه‌ای (نویسندگی، روزنامه‌نگاری و فعالیت‌های فرهنگی)

زریاب در مجلات معتبری همچون ژوندون فعالیت کرد و در دوره ای، ریاست بخش‌های مختلف وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان را بر عهده داشت. در دهه ۱۳۵۰، او برای مدتی در زندان پلچرخی زندانی شد و پس از آزادی به عنوان دبیر داستان‌نویسی اتحادیه نویسندگان افغانستان فعالیت کرد. در دهه ۱۳۷۰ و پس از آغاز جنگ‌های داخلی در افغانستان، زریاب به فرانسه مهاجرت کرد و ده سال از عمرش را در مون‌پلیه گذراند. سپس با بازگشت به کابل، فعالیت‌های ادبی و فرهنگی خود را از سر گرفت و تا پایان عمر به خلق آثار مشغول بود.

آثار برجسته زریاب

زریاب در ۱۹ سالگی نخستین داستان کوتاه خود را منتشر کرد. مجموعه داستان‌های کوتاه «آوازی از میان قرن‌ها» در سال ۱۳۶۲ منتشر شد و او را به چهره‌ای شناخته‌شده در ادبیات افغانستان تبدیل کرد. رمان «گلنار و آیینه» (۱۳۸۱)، که نسل جدید افغانستان را شیفته خود کرد، داستانی عاشقانه و خیال‌انگیز از کابل قدیم است. این کتاب به چاپ‌های متعدد رسید و زریاب را به اوج محبوبیت رساند.

دیگر آثار شاخص او عبارتند از:

• هذیان‌های دور غربت (۱۳۸۳)
•  زیبای زیر خاک خفته (۱۳۸۸)
•  شورشی که آدمی‌زاده‌گکان و جانورکان برپا کردند (۱۳۹۱)
•  درویش پنجم (۱۳۹۵)
•  سکه‌ای که سلیمان یافت (۱۳۹۷)

تأثیر و جایگاه  زریاب در افغانستان و فراتر از آن

زریاب به‌عنوان نویسنده‌ای صاحب سبک، تأثیر زیادی در ادبیات افغانستان و فراتر از آن داشت. محمود دولت‌آبادی، نویسنده ایرانی، در مراسم نکوداشت او؛ آثار زریاب را پلی میان فرهنگ فارسی‌زبانان و هندی خواند. علاوه بر افغانستان، مجله بخارا در ایران نیز با انتشار ویژه‌نامه‌ای به کارنامه ادبی او پرداخت. زریاب در ادبیات فارسی‌زبانان حوزه تمدنی، از افغانستان تا ایران، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نویسندگان معاصر شناخته شد.

پایان زندگی

زریاب در روزهای پایانی زندگی، مشغول نوشتن رمانی با نام زن بدخشانی بود. بیماری اما او را از تکمیل این اثر بازداشت. این نویسنده پرکار، در سال ۱۳۹۹ درگذشت و در آرامگاه شهدای صالحین کابل به خاک سپرده شد.